Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

Toj ambʼil ojtxe ¿alkye tten in che bʼaj bʼinchaʼn qeju uʼj tolin kyten ex alkye tten in che ajbʼen?

Copia tiʼj uʼj kubʼ ttzʼibʼin Ester tibʼaj tzʼuʼn moqa tzʼuʼm ex vitela (toj abʼqʼi 1800)

Aju uʼj kubʼ ttzʼibʼin Lucas in yolin tiʼj tej tjaw tjaqoʼn Jesús aju uʼj tolin tten aju kubʼ ttzʼibʼin Isaías, jaw tuʼjin ex ok ttolin juntl maj. Toj juntl maj, tqʼama Juan toj uʼj tok tbʼi tiʼj qa mlaytoq kux tqʼoʼn tkyaqilju tqanil tiʼj tkyaqilju techel e bʼant tuʼn Jesús tojju uʼj tolin tten (Lucas 4:16-20, TNM; Juan 20:30; 21:25TNM).

¿Alkyetoq tten in che kubʼ bʼinchaʼn uʼj tolin kyten? In che ok lotzʼin, moqa lakʼbʼan, junjun piẍ tzʼuʼn, moqa tzʼuʼm, tukʼil pergamino moqa papiro ajxi tbʼant jun uʼj tolin tten. A jlu in nok tolit tiʼj jun tzeʼ ex in kyaj ten letra tujxi. In kubʼ tzʼibʼintoq nukʼun tten toj kʼlojin toj twaʼlil toj tkyaqil uʼj tolin tten. Qa matijtoq tqan pergamino, in nok kyqʼoʼn jun tzeʼ teyele jun ttxaʼn uʼj tolin tten , ex aju kyjawil uʼjin te in nel ttolin tukʼil jun tqʼabʼ ex in nok ttolin tukʼil juntl tqʼabʼ ajxi tkanet aju taqikʼ njyoʼn tiʼj.

Tqʼama jun uʼj aju The Anchor Bible Dictionary, «jun uʼj tolin tten mas bʼantoq tuʼnju matijtoq tqan aju attoq [junlo 10 metro tqan (33 pies)] aju jakulo tzʼok te jun libro ex aj tjaw tolit tiʼj nya nim in nok». Jun techel, in tzaj qʼamaʼn tiʼj uʼj aju kubʼ ttzʼibʼin Lucas ajbʼenlo jun uʼj tolin tten aju junlo 9 metro tukʼil nikʼjan tqan (31 pies). Toj junjun maj, aʼyeju ttxaʼn te jawni ex te kubʼni in che el qʼiʼn, ex in che bʼaj jquʼn tuʼn abʼj pómez ex in che bʼaj bʼinchaʼn chʼintl.

¿Alkyeqetoq «nejenel kye pal» in tzaj qʼamaʼn kyoj uʼj ateʼkux toj Tyol Dios kubʼ tzʼibʼin toj yol griego?

Atxix tej ttzaj tzyet tuʼn kyten pal kyxol aj Israel, aju tzaj qʼamaʼn qa oʼkxtoq tuʼn tten jun tnejel pal, aju tuʼn tten toj toklen ajxi tkyim (Números 35:​25). Aju ok te tnejel pal a Aarón, yajxitl aju oklenj at te tatbʼaj aj qʼoʼn kye tnejel kʼwaʼlbʼaj (Éxodo 29:⁠9). Nimku kyxol qeju tiyjil, moqa tyajil, Aarón e ok te pal, noqtzun tuʼnj, nya nim e ok te tnejel pal.

Tej kyten aj Israel tjaqʼ kykawbʼil qeju nya aj Israel at junjun aj kawil in nok tqʼoʼn toklen jun te tnejel pal moqa in nel tiʼn ik tzʼex te taj. Tuʼntzunju, tkyaqil jlu in tzaj tyekʼun qa aʼyeju akʼaj tnejel pal chʼixme tkyaqil maj atz in che jaw skʼoʼn kyxol junjun ja xjal nim kyoklen, chʼixme tkyaqil maj tiyjil, moqa tyajil, Aarón qe. Aju yol, «nejenel kye pal» atz in yolin kyiʼj qeju pal mas nim kyoklen kyxol pal. Kyxol qeju nejenel kye pal bʼalo ateʼkx qeju wibʼaj kye 24 pabʼil kyibʼ pal, kyxol qeju nim kyoklen ja xjal kye qeju tnejel pal ex qeju tnejel pal aʼyeju yajxitl ok qʼoʼn kyoklen, ik tzeʼn te Anás (1 Crónicas 24:​1-​19; Mateo 2:4; Marcos 8:31; Hechos 4:6).