Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Aj tten qʼuqbʼil qkʼuʼj, ¿jakupe tzʼonin qiʼj?

Aj tten qʼuqbʼil qkʼuʼj, ¿jakupe tzʼonin qiʼj?

Aj tten qʼuqbʼil qkʼuʼj, ¿jakupe tzʼonin qiʼj?

Q’ʼIʼNTOQ 10 abʼqʼi tuʼn Daniel ex otoq tzikʼ jun abʼqʼi toklen cáncer tiʼj. Kubʼ kyximen doctor ex qe toj tja qa ya mlaytoq bʼant, atzunte kubʼ t-ximen qa jaku bʼant. Kubʼ t-ximen qa kchʼiyel, qa kpol ambʼil tuʼn tjyon tqanil tiʼj yabʼil ex qa kʼoniltoq tuʼn tkanet qʼanbʼil tiʼj cáncer. In nayontoq tuʼn tpon doctor keʼyil te aju at tojtzqibʼil tiʼj cáncer toktoq tiʼj. Pero tej tpon qʼij tuʼn tpon doctor keʼyil te, ya mintiʼ bʼant tuʼn tpon tuʼnju mintiʼ ten ambʼil tiʼj. Tzaj tbʼis Daniel ex atzun tnejel maj kubʼ tyekʼin qa ya mintiʼtoq taj tiʼj jun tiʼ. Tej tikʼ junjuntl qʼij, kyim Daniel.

Aju bʼaj tiʼj Daniel, tzaj tqʼamaʼn jun doctor in xnaqʼtzan tiʼj alkye tten in nonin tiʼj jun xjal aj tyon tiʼj jun tiʼ ex aj ttzaj bʼaj tkʼuʼj. Bʼalo o tzʼok tbʼiʼna jlu kyiʼj junjuntl xjal. Jun techel, aj tayon jun xjal ma tijen ex chʼix tkyim tuʼn tpon jun xjal visitaril te moqa aj tayon tuʼn tikʼ jun tiʼ nim toklen toj tanqʼibʼil, aj in bʼaj jlu, in kyim. ¿Tiʼ onin tiʼj tuʼn miʼn tkyim naj? Aj tayon jun xjal tiʼj jun tiʼ, ¿jakupe tzʼonin jlu tiʼj ik tzeʼn in kubʼ kyximen txqantl?

In tzaj kyqʼamaʼn nim xjal at kyojtzqibʼil qa aj tten t-ximbʼetz jun xjal toj tumel, aj tyon tiʼj jun tiʼ ex aj ttzalaj, nimxix in nonin jlu tiʼj toj tanqʼibʼil ex tuʼn miʼn ttzaj yabʼil tiʼj. Pero nya kykyaqil xjal junx kyximbʼetz at tiʼj jlu. Ateʼ junjun in tzaj kyqʼamaʼn junxitl yol tiʼj jlu ex in tzaj kyqʼamaʼn qa noq in jaw kynabʼin científico ximbʼetz lu. Mas bʼaʼn in nela toj kywitz tuʼn tkubʼ kyximen qa atz tzajni tkyaqil toj qwiʼ.

Nya tzma in ten kyximbʼetz xjal nya toj tumel tiʼjju aj qayon tiʼj jun tiʼ. Ma tzikʼ mas te kabʼe mil abʼqʼi t-xilen qanin te filósofo Aristóteles te Grecia tuʼn ttzaj tqʼamaʼn tiʼ t-xilen aju tuʼn qayon tiʼj jun tiʼ. Tqʼama jlu: «Atzun twitzikʼ jun xjal in nok ex mintiʼ in jtan». Ax ikx, at jun xjal nim toklen te Estados Unidos, aju Benjamin Franklin tbʼi ex tqʼama jlu: «Aju xjal in nayon tiʼj jun tiʼ, in ayunarin aj tkyim».

Qa ikju, ¿alkyetzun xnaqʼtzbʼil axix tok at tiʼjju aj qayon tiʼj jun tiʼ? ¿Axpe tok qa noqx gan in qo ayon? ¿Oʼkxpe in qo ayon tiʼj jun tiʼ ex mlay tzʼonin qiʼj? ¿Moqa jaku kubʼ qximen qa tbʼanel aj qayon tiʼj jun tiʼ? ¿Jakupe tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn ttzajxix yabʼil qiʼj ex tuʼn qtzalaj? ¿Atpe jun xnaqʼtzbʼil jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj aju in tzaj tyekʼin qa tbʼanel aj qayon?