Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Ojtzqinka qe nya bʼaʼn jaku tzʼok weʼya twitz

Ojtzqinka qe nya bʼaʼn jaku tzʼok weʼya twitz

Ojtzqinka qe nya bʼaʼn jaku tzʼok weʼya twitz

«Kubʼ nximane tuʼn ya miʼn nsichʼine tuʼntzun miʼn ttzaj yabʼil tiʼj tal qkʼwale tzmatoq in nul itzʼj. Tuʼntzunju, ok nqʼoʼne jun uʼj twitz ja jatumel in tqʼamaʼn ‹Miʼn sichʼina›. Pero tej tikʼ jun or, wajtoqe tuʼn t-xi nnikʼbʼeʼne nicotina, ex ok ntxqoʼne jun sichʼ» (Yoshimitsu, te tnam Japón).

IK TZEʼN bʼaj tiʼj Yoshimitsu, aj tok tilil tuʼn jun xjal tuʼn miʼn tsichʼin, mas in nok weʼ twitz nya bʼaʼn. Ax ikx, in tzaj kyyekʼin junjun tqanil qa tiʼj 100 xjal chʼixme 90 xjal in che kubʼ tzʼaq juntl maj toj vicio lu ex ya mintiʼ in che ex twitz. Qa in nok tilil tuʼna tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna tuʼn tsichʼina, tnejel, ojtzqinka alkye junjun nya bʼaʼn jaku tzʼok weʼya twitz. Qo yolin kyiʼj junjun.

In pon kykʼuʼj tiʼj nicotina. In bʼaj jlu aj tikʼ oxe qʼij tkyajlen ttzaqpiʼn jun xjal tuʼn tsichʼin ex in nel tipun aj tbʼaj kabʼe seman. Tqʼama jun xjal ya mintiʼ in sichʼin qa «toj ambʼil aju, at maj in pon kykʼuʼj xjal tuʼn kysichʼin ex at maj mintiʼ». Axpe ikx, aj tikʼ junjun abʼqʼi jaku kubʼ t-ximen tuʼn tsichʼin juntl maj. Qa a jlu in bʼaj tiʼja, miʼn txi tqʼoʼna ambʼil teju tajbʼila. Qa ma ayona jweʼ minut, kʼonil tiʼja tuʼn miʼn tpon tkʼuʼja tiʼj sichʼ.

Junjuntl nya bʼaʼn in tzaj aj tkyaj kytzaqpiʼn xjal tuʼn kysichʼin. Ateʼ junjun kwest tuʼn tok kyqʼoʼn kywiʼ tiʼjju in bʼant kyuʼn ex at maj in che ok te gordo. Ax ikx jaku tzaj choʼn kyxmilal, jaku tzaj sqach tiʼj kyximlal, jaku che sudarin moqa jaku tzaj kyqul. Nya oʼkxju, ax ikx jaku chʼexpaj kymod, in kubʼ kyyekʼin qa mintiʼ kypasens, jaku tzaj kyqʼoj, axpe ikx jaku tzaj bʼaj kykʼuʼj. Chʼixme kykyaqil síntoma lu, in che ikʼ aj tbʼaj kyaje moqa qaq seman.

Aj tok weʼya twitz jlu, ateʼ junjun tiʼchaq jaku bʼant tuʼna:

● Jaku jtana mas ambʼil.

● Jaku txi tkʼana nim aʼ moqa jugo ex jaku waʼna kyiʼj tbʼanel wabʼj.

● Jaku bʼinchaʼna ejercicio.

● Jaku t-xi tjakʼuʼna nim kyqʼiqʼ ex jaku ximana tiʼj qa in che noj tpulmona tuʼn tbʼanel kyqʼiqʼ.

Qe tiʼchaq jaku kubʼ tzʼaqa kyuʼn. At toklen jlu tukʼilju in kubʼ tnaʼna ex tuʼn jlu jaku ten tgana tuʼn tsichʼina juntl maj. Jun techel, bʼalo otoq naqʼeta tuʼn tsichʼina akux in xi tkʼana jun tiʼ. Qa a jlu in bʼaj tiʼja, maslo bʼaʼn tuʼn miʼn tten tkʼaʼya nim ambʼil toj tqʼabʼa. Pero aj tikʼ ambʼil, chebʼe jaku txi tkʼana jun tiʼ tuʼntzun ttzalaja tiʼj.

Maske otoq tzikʼ nim ambʼil mintiʼ in najbʼen nicotina tuʼna, jaku kubʼ t-ximana tuʼn tsichʼina juntl maj. In tzaj tqʼamaʼntl Torben jlu: «Ma tzikʼ 19 abʼqʼi ya mintiʼ in chin sichʼine, noqtzun tuʼnj, aj in chin ojlane tuʼn tbʼaj jun ncaféye at maj in pon nkʼuʼje tiʼj jun sichʼ». Pero chebʼe chebʼe knajel tajbʼila tuʼn tsichʼina aj tbʼant junjun tiʼchaq tuʼna.

Pero junxitl in bʼaj aj tkʼana tiʼj qʼeʼn ex aj tsichʼina. Tuʼntzunju, miʼn txi tkʼana qʼeʼn ex miʼn txiʼya kyoj lugar jatumel in che kʼayin xjal tiʼj, tuʼnju qa ma txi tkʼana qʼeʼn jaku txi tzyet tsichʼina juntl maj. ¿Tiquʼn?

● Tuʼnju qa ma txi tkʼaʼn jun xjal chʼin qʼeʼn, tuʼn jlu ktzajel tqanin tkʼuʼj sichʼ.

● Chʼixme tkyaqil maj in che sichʼin xjal aj kykʼan tiʼj qʼeʼn.

● In naj kynabʼil xjal tuʼn qʼeʼn ex ya mintiʼ in nel kynikʼ tiʼjju in bʼant kyuʼn. Ax tok qe yol lu, tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa aju «kʼaj qʼeʼn bʼiʼx nneʼl tiʼn kynabʼl xjal» (Oseas 4:11).

Qe amiw. Tbʼanel tuʼn tjaw tjyoʼna qe tamiwa. Tuʼn tbʼant jlu tuʼna, miʼn tzʼok tjunin tibʼa kyukʼil xjal in che sichʼin moqa aqeju jaku tzaj kyqʼoʼn sichʼ teya. Ax ikx, pamil tibʼa kyiʼj xjal jaku che xmayin tiʼja moqa in che jyon junjuntl tumel tuʼn miʼn tok tilil tuʼna.

Aju in kubʼ tnaʼn jun xjal. In tzaj tyekʼin jun tqanil qa chʼixme kykyaqil qeju e sichʼin juntl maj, bʼant jlu kyuʼn tuʼnju otoq kubʼ kynaʼn siktleʼn ex otoq tzaj kyqʼoj. Qa ma tnaʼya qa taja tuʼn tsichʼina juntl maj, bʼaʼn tuʼn t-xi tbʼinchana juntl tiʼ, ik tzeʼn tuʼn t-xi tkʼaʼna aʼ, tuʼn texa bʼetil moqa tuʼn t-xi ttxʼaʼna jun chicle. Ax ikx, qʼonka tilil tuʼn tten tbʼanel t-ximbʼetza, jaku bʼant jlu tuʼna aj t-xi tqanina onbʼil te Dios toj naʼj Dios moqa aj tjaw tuʼjina junjun t-xaq Biblia (Salmo 19:14).

Qe ximbʼetz nya toj tumel

Noq chʼin kxel nnikʼbʼeʼne.

Aju axix tok: Qa ma txi tnikʼbʼeʼn jun xjal chʼin sichʼ, jaku pon nicotina toj mas te 50% tcerebro, ex tzmaxi kbʼajel tqʼabʼ nicotina toj tcerebro aj tikʼ oxe or. Ex chʼixmi tkyaqil maj, noq tuʼn jlu in nok ten xjal sichʼil juntl maj.

In nonin sichʼ tuʼn tel siktleʼn wiʼje.

Aju axix tok: In tzaj kyyekʼin junjun tqanil, qa mas in tzaj siktleʼn kyiʼj xjal tuʼn nicotina. Qa in kubʼ kynaʼn qa in nel siktleʼn kyiʼj, in bʼaj jlu tuʼnju otoq txi kynikʼbʼeʼn sichʼ.

Ya mlay kyaj ntzaqpiʼne tuʼn nsichʼine.

Aju axix tok: Qa mintiʼ ma ten qximbʼetz toj tumel, mlayx tzʼonin qiʼj tuʼn t-xi qbʼinchaʼn aju bʼaʼn. In tzaj tqʼamaʼn Biblia jlu: «Qa ma tzaj bʼaj tkʼuʼja ok ttzaj yajbʼil tiʼja, myatzun nim tipuna at ikju» (Proverbios 24:10). Tuʼntzunju, miʼn kubʼ t-ximana qa mlayx kyaj ttzaqpiʼna tuʼn tsichʼina. Jaku kyaj ttzaqpiʼna vicio lu, qa ma cheʼx tbʼiʼna tbʼanel nabʼil ik tzeʼn qeju ateʼkux toj uʼj lu.

Kukx in tzaj tqanin nkʼuʼje tuʼn nsichʼine.

Aju axix tok: Bʼalo kwest tuʼn tkyaj ttzaqpiʼna tuʼn tsichʼina tuʼnju in tzaj tqanin tkʼuʼja, pero aj tikʼ junjun seman ya mlayxix pon tkʼuʼja tiʼj sichʼ. Kukx tzʼok tilil tuʼna tuʼn miʼn tsichʼina. Noqtzun tuʼnj, qa otoq tzikʼ junjun xjaw moqa abʼqʼi ex in tzaj tgana tuʼn tsichʼina juntl maj, miʼn sikta, jaku kubʼ tiʼj jlu tuʼna qa mintiʼ ma txi tnikʼbʼeʼna jun sichʼ.

Mlay kyaj ntzaqpiʼne tuʼn nsichʼine tuʼnju at jun yabʼil toj nwiʼye.

Aju axix tok: Qa in nok qʼanbʼil tiʼja tuʼnju at depresión moqa esquizofrenia tiʼja, tbʼanel tuʼn t-xi tqanina onbʼil te doctor tuʼntzun ya miʼn tsichʼina ex ktzalajel tuʼn tonin tiʼja. Bʼalo jaku tzʼonin tiʼja aj tkubʼ tchʼexpuʼn qʼanbʼil in nok tiʼja tuʼntzun miʼn ttzaj yabʼil tiʼja.

Noqx gan tuʼnju jaku txi tzyet tuʼn nsichʼine juntl maj.

Aju axix tok: Qa ma txi tzyet tuʼn tsichʼina juntl maj ik tzeʼn in bʼaj kyiʼj nimku xjal, nya a t-xilen qa mlay kubʼ tiʼj nya bʼaʼn lu tuʼna. Qa ma tzʼel txalpaja jun maj, nya tuʼn jlu ma naja te jumajx, oʼkx jaku naja qa ya mintiʼ ma tzʼok tilil tuʼna. Tuʼntzunju, tenx tipumala, jaku kubʼ tiʼj nya bʼaʼn lu tuʼna.

Jun tbʼanel techel aju bʼaj tiʼj Romualdo. Sichʼin toj 26 abʼqʼi ex ma tzikʼ mas te 30 abʼqʼi ya mintiʼ in sichʼin. Tqʼama jlu: «Ya mintiʼ naʼn wuʼne jteʼ maj in nok tene sichʼil. Tzaj nim nbʼise tuʼn jlu ex kubʼ nximane qa mlay kyaj ntzaqpiʼne. Noqtzun tuʼnj, tuʼnju ok tilil wuʼne tuʼn tten jun tbʼanel wamiwbʼile tukʼil Jehová ex tuʼnju kukx xi nqanine onbʼil te toj naʼj Dios, kyaj ntzaqpiʼne tuʼn nsichʼine».

Toj mankbʼil xnaqʼtzbʼil tiʼj kʼloj xnaqʼtzbʼil lu, che kanetel junjun nabʼil tuʼna aʼyeju che onil tiʼja tuʼn ya miʼn tsichʼina.

[A’yeju recuadro ex qe tilb’ilal]

JAKU CHE KYIM XJAL TUʼN ALKYEXKU TTEN TABACO

Junxichaq tten in kʼayinjtz tabaco kyuʼn xjal. Toj junjun tnam, ateʼ junjun tiʼchaq bʼinchaʼn tukʼil tabaco aqeju in che kʼayin naturista kyiʼj moqa in netz kʼayin kyoj junjuntl lugar. Maske ikju, in tzaj tqʼamaʼn Organización Mundial de la Salud qa «jaku che kyim xjal tuʼn alkyexku tten tabaco». Tuʼnju in tzaj cáncer ex yabʼil tiʼj kyanmi xjal tuʼn. Ax ikx, qa at jun xuʼj chʼix tul itzʼj tal ex bʼaʼn sichʼin, jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj tal neʼ. ¿Alkye tten in najbʼen tabaco kyuʼn xjal?

Bidis. Mas in che kanet sichʼ lu kyoj junjun lugar te Asia, slikʼ qe ex bʼinchaʼn maj qe tuʼn kyqʼabʼ xjal. Mas nim alquitrán, nicotina ex monóxido de carbono toj sichʼ lu kywitz junjuntl sichʼ.

Puros. In che bʼaj bʼinchaʼn sichʼ lu tukʼil tabaco piẍin maj ex in che bʼaj bʼalqʼiʼn toj t-xaq tabaco moqa toj uʼj in nel tiʼj t-xaq kʼul lu. Ex jun rat in nel nicotina tiʼj aj tokx kyqʼoʼn xjal toj kytziʼ maske mintiʼ qʼaqʼ tok tiʼj sichʼ lu.

Kreteks, moqa qe sichʼ bʼinchaʼn tiʼj clavo. Chʼixme tkyaqil maj at junlo 60% tabaco toj sichʼ lu ex qʼiʼn junlo 40% clavo tuʼn. Mas nim alquitrán, nicotina ex monóxido de carbono toj sichʼ lu kywitz junjuntl.

Pipas. Nya mas tbʼanel tuʼn tajbʼen jlu tuʼnju ax ikx jaku tzaj tiʼn cáncer kyiʼj xjal ex junjuntl yabʼil.

Junjuntl tten tzeʼn bʼinchaʼn tabaco. At maj in kubʼ kybʼinchaʼn xjal tabaco de mascar, aju rapé ex gutkha. Bʼinchaʼn maj qe tiʼchaq jlu tukʼil junxichaq tkʼokʼjal ex mas in che ajbʼen sureste te Asia. Atz in nokx nicotina toj kytziʼ xjal ex in pon toj kychkʼel. Maske mintiʼ tsibʼil tabaco lu, ax ikx jaku tzaj tiʼn nya bʼaʼn kyiʼj xjal ik tzeʼn junjuntl sichʼ.

Pipas de agua (bongs, hookahs, narghiles, shishas). Tnejel in nikʼ tabaco toj aʼ naʼmxtoq t-xi tnikʼbʼeʼn jun xjal. Maske ikju, kukx jaku tzaj yabʼil kyiʼj tpulmón jun xjal tuʼn jlu, ik tzeʼn cáncer.

[Aʼyeju recuadro ex qe tilbʼilal]]

QA TAJA TUʼN TONINA TIʼJ JUN XJAL

Tenx tbʼanel t-ximbʼetza. Mas bʼaʼn tuʼn t-xi qqʼamaʼn te jun xjal qa in qo tzalaj tiʼj twitzju tuʼn ttzaj qqʼoj tiʼj. Tbʼanel tuʼn t-xi qqʼamaʼn jlu te: «Jaku bʼant tuʼna, bʼinchama juntl maj». Pero miʼn txi qqʼamaʼn jlu te: «Ma tzʼel txalpaja juntl maj».

Tzʼelx tnikʼa tiʼj xjal. Qʼonka tilil tuʼn tkubʼ tnajsaʼna til jun xjal qa nya toj tumel aju xi tqʼamaʼn teya. Qʼamanxa tbʼanel yol te ik tzeʼn jlu: «In nel nnikʼe tiʼj qa kwest tuʼn texa twitz nya bʼaʼn lu, pero in chin tzalaje tuʼnju in nok tilil tuʼna». Noqtzun tuʼnj, miʼn txi tqʼamaʼn jlu te: «Mastoq tbʼanel tmoda tej in sichʼina».

Tzʼoka te jun tbʼanel amiw. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Aju tamiw jun xjal kukx in ten tkʼujlalil tiʼj, ex ok ttzaj jun mya bʼaʼn tiʼj, nnoʼk tamiw ik tzaʼn jun terman» (Proverbios 17:17). Tuʼntzunju, qa in nok tilil tuʼn jun xjal tuʼn ya miʼn tsichʼin ex in kubʼ tyekʼin nya bʼaʼn tmod tukʼila, bʼaʼn tuʼn tten tpasensa ex tuʼn tkubʼ tyekʼina tkʼujlabʼila tiʼj.