Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Ma bʼant jun syent abʼqʼi in kawin Tkawbʼil Dios

Ma bʼant jun syent abʼqʼi in kawin Tkawbʼil Dios

«Awt Dios aju qʼolte mujbʼabʼil, [. . .] tzajwit tqʼoʼn tkyaqil tbʼanel tiʼchaq kyeye tuʼntzun tbʼant aju tajbʼil kyuʼne.» (HEBREOS 13:20, 21 TNM)

BʼITZ: 136 EX 14

1. ¿Tiquʼn ojtzqiʼn quʼn qa toj twitz Jesús mas nimtoq toklen tuʼn tyolin tiʼj Tkawbʼil Dios?

TGANXIXTOQ Jesús tuʼn tyolin tiʼj Tkawbʼil Dios. Tej tten twitz Txʼotxʼ, mas yolin tiʼjju Kawbʼil twitz alkyexku juntl tiʼ. Yolin Jesús mas te 100 maj tiʼj Tkawbʼil Dios toj tpakbʼabʼil. Aju Tkawbʼil Dios mas nimxixtoq toklen toj twitz Jesús (kjawil uʼjit Mateo 12:34).

2. a) ¿Alkye qeju xjal oklo kybʼiʼn aju tqʼama Jesús toj Mateo 28:19, 20? b) ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn ikju? (Qʼonka twitza tiʼj tqanil t-xe t-xaq uʼj.)

2 Tej tikʼ chʼin ambʼil tej tjaw anqʼin Jesús, kubʼ tyekʼun tibʼ kywitz 500 xjal (1 Corintios 15:6). Kyelo qeju xjal lu xi tqʼamaʼn Jesús tuʼn kyxiʼ pakbʼal «kyuj kykyaqil nasyon». Kwestlo ela kye tuʼn tbʼant aqʼuntl lu. * (Qʼonka twitza tiʼj tqanil t-xe t-xaq uʼj.) Xiʼ tqʼamaʼn Jesús kye qa kxel tiʼn nim ambʼil tuʼn tbʼant aqʼuntl lu. Kukxtoq kbʼantel aqʼuntl lu ajxi tjapun «bʼaj mankbʼil tqʼijlalil». Aj qpakbʼan, in qo onin tuʼn tjapun twiʼ yol tqʼama Jesús (Mateo 28:19, 20).

3. ¿Tiʼ oxe tiʼchaq o che onin qiʼj tuʼn qpakbʼan tiʼj tbʼanel tqanil?

3 Tej i eʼx t-samaʼn Jesús qeju t-xnaqʼtzbʼen tuʼn kyxiʼ pakbʼal, xi tqʼamaʼn jlu kye: «Chin tele kyukʼile» (Mateo 28:20). Ax ikx xi ttziyen Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen qa a kbʼel nej toj pakbʼabʼil ex qa a kʼonil kyiʼj tuʼn t-xi pakbʼet Tkawbʼil Dios twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Ax ikx in nonin Jehová qiʼj toj ambʼil jaʼlo. O tzaj tqʼoʼn «tkyaqil tbʼanel tiʼchaq» qe tuʼn tonin qiʼj toj pakbʼabʼil (Hebreos 13:20, 21). Toj xnaqʼtzbʼil lu, kbʼel qxnaqʼtzan oxe tbʼanel tiʼchaq: 1) aʼyeju onbʼil o che onin qiʼj tuʼn qpakbʼan, 2) junjun tumel o che ajbʼen quʼn tuʼn qpakbʼan ex 3) aju xnaqʼtzbʼil o tzaj qʼoʼn qe tuʼn qpakbʼan. Tnejel qo xnaqʼtzal tiʼj junjun onbʼil o che ajbʼen quʼn kyoj qeju 100 abʼqʼi ma che ikʼ.

AʼYEJU ONBʼIL O CHE ONIN QIʼJ TUʼN QPAKBʼAN

4. ¿Tzeʼn o che onin junxilchaq onbʼil qiʼj toj pakbʼabʼil?

4 Ok tmojbʼan Jesús aju tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios ik tzeʼn jun ijaj, moqa iyaj, aju in kuʼx awet toj txʼotxʼ (Mateo 13:18, 19). In najbʼen junxilchaq onbʼil tuʼn awal tuʼn tbʼaj tbʼinchaʼn txʼotxʼ. Ax ikx te Jesús o tzaj tqʼoʼn junxilchaq onbʼil qe tuʼn qonin kyiʼj xjal tuʼn tok kybʼiʼn aju tqanil in qo pakbʼan tiʼj. At junjun onbʼil o che ajbʼen quʼn toj chʼin ambʼil, ex ateʼ junjuntl kukx in che ajbʼen quʼn jaʼlo. Kykyaqil qeju onbʼil lu o che onin qiʼj tuʼn tbʼant-xix qpakbʼan.

Aju uʼj qʼol tqanil, onin kyiʼj nim erman tuʼn t-xi tzyet tuʼn kypakbʼan

5. ¿Tiʼ aju uʼj qʼol tqanil ex alkye tten ajbʼen kyuʼn erman?

5 Toj 1933, ajbʼen jun onbʼil kyuʼn erman, aju ok tbʼi te uʼj qʼol tqanil, aju uʼj lu, onin kyiʼj nim erman tuʼn t-xi tzyet tuʼn kypakbʼan. Nyatoq matij aju uʼj lu ex noq chʼintoq tqanil Tyol Dios tok tiʼj. At junjun maj aj tkubʼ bʼinchaʼn junjun akʼaj uʼj in noktoq qʼoʼn jun akʼaj tqanil tiʼj. At jun ermano xi tzyet tuʼn tajbʼen aju uʼj lu tuʼn tej qʼiʼntoq 10 abʼqʼi tuʼn, tqʼama qa in xi kyqʼamaʼntoq te xjal tuʼn tjaw tuʼjin aju uʼj qʼol tqanil. Yajxitl, in kyajtoq kyqʼoʼn alkyexku juntl uʼj te ex in che ikʼ bʼettoq.

6. ¿Alkye tten onin aju uʼj qʼol tqanil kyiʼj pakbʼal?

6 Toj nim tten onin aju uʼj qʼol tqanil kyiʼj pakbʼal. Jun techel, ateʼ junjun pakbʼal in che tzajtoq xobʼ, noqtzun tuʼnj, kyajbʼiltoq tuʼn kypakbʼan ex mintiʼ bʼiʼn kyuʼn tiʼ jakutoq txi kyqʼamaʼn. Atzun junjuntl pakbʼal, mintiʼtoq kyxobʼil tuʼn kyyolin ex jakutoq txi kyqʼamaʼn tkyaqilju ojtzqiʼn kyuʼn toj junjun minut, tuʼntzunju, atlo maj nya toj tumel aju bʼant kyuʼn. Nim onin aju uʼj qʼol tqanil kyiʼj kykyaqil pakbʼal tuʼn t-xi kyqʼoʼn tqanil toj tumel ex toj nya nim yol.

7. ¿Tiʼ nya bʼaʼn e ok weʼ pakbʼal twitz tej tajbʼen aju uʼj qʼol tqanil kyuʼn?

7 Ax ikx e ok weʼ twitz junjuntl nya bʼaʼn. At jun ermana Grace Estep tbʼi, tqʼama jlu: «At maj in tzaj kyqʼamaʼntoq xjal jlu qeye, ‹¿tiʼtzulo in tqʼamaʼn uʼj? ¿Mlaypetzulo tzaj tqʼamaʼna weye?›». At junjun xjal mintiʼtoq in bʼant tuʼn tjaw kyuʼjin aju uʼj qʼol tqanil. Ateʼ junjuntl, in xi kyiʼn aju uʼj ex in netztoq kylamoʼn ttzi kyja. Atzun junjuntl, nyatoq kygan aju tqanil in xitoq pakbʼet ex tuʼntzunju, in nel kyiʼn aju uʼj ex in kubʼ kylaqin. Ax tok, e ok weʼ erman twitz junjun nya bʼan, noqtzun tuʼnj, aju uʼj qʼol tqanil onin kyiʼj pakbʼal tuʼn kypakbʼan ex el nikʼbʼaj kyiʼj qa in che pakbʼaʼn tiʼj Tkawbʼil Dios.

8. ¿Alkye tten ajbʼen aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj in xi qiʼn jaxku tumel? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal.)

8 Tej tikʼ abʼqʼi 1930, xi tzyet tuʼn tajbʼen juntl onbʼil kyuʼn erman, aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj in xi qiʼn jaxku tumel (gramófono). Ateʼ junjun ok kyqʼoʼn tbʼi te Aarón tuʼnju «yolin» te kyxel pakbʼal ik tzeʼn te Aarón yolin te t-xel Moisés (kjawil uʼjit Éxodo 4:14-16). Qa ma kubʼ t-ximen xjal tuʼn tok tbʼiʼn, in noktoq tqʼoʼn pakbʼal aju grabación tiʼj Tyol Dios ex in xitoq tqʼoʼn jun uʼj te. At maj, kykyaqil qeju toj tja jun xjal in noktoq kybʼiʼn aju grabación. Toj 1934, tzaj tzyet tuʼn tbʼaj tbʼinchaʼn Sociedad Watch Tower aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj in xi qiʼn jaxku tumel tuʼn tajbʼen toj pakbʼabʼil. Tej tbʼet ambʼil, bʼaj kygrabarin erman 92 chikʼbʼabʼil.

9. ¿Tiʼ tbʼanel bʼant tuʼn aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj in xi qiʼn jaxku tumel?

9 Tej tok tbʼiʼn Hillary Goslin jun grabación, xi tqanin tuʼn t-xi qʼoʼn jun seman tmajin aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj tuʼntzun t-xi tyekʼun kye txqantl xjal aju tqanil tiʼj Tyol Dios. Tuʼn jlu, nim xjal ten kyajbʼil tiʼj axix tok ex jaw aʼ kywiʼ, moqa e bʼyan, ax ikx te Hillary Goslin jaw aʼ twiʼ. Yajxitl, kabʼe tmeʼl, moqa tmyal, i eʼx samaʼn pakbʼal kyoj junjuntl tnam. Aju uʼj qʼol tqanil ex aju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj in xi qiʼn jaxku tumel, onin kyiʼj nim pakbʼal tuʼn kypakbʼan. Yajxitl, ajbʼen aju Xnaqʼtzbʼil tuʼn Tbʼant Qpakbʼan tuʼn aj.Kawil tuʼn kyxnaqʼtzet tmajen tuʼn kyok te mas tbʼanel pakbʼal.

IN NAJBʼEN ALKYEXKU TUMEL QUʼN TUʼN QPAKBʼAN

10, 11. a) ¿Alkye tten e onin qe periódico ex radio tuʼn t-xi pakbʼet tbʼanel tqanil? b) ¿Tiʼ tbʼanel tzaj tuʼnju ajbʼen periódico ex radio quʼn tuʼn qpakbʼan?

10 Tuʼnju a Jesús qʼil twitz aqʼuntl, in najbʼen junxilchaq tumel kyuʼn tmajen Jehová tuʼn kypakbʼan kye nimku xjal. Aʼyeju tumel lu mas e onin tej nyatoq nimxix kybʼet pakbʼal at (kjawil uʼjit Mateo 9:37). Jun techel, toj nimku abʼqʼi e ajbʼen qe periódico tuʼn t-xi qʼamet tbʼanel tqanil. Tkyaqil seman xi t-samaʼn ermano Russell jun chikʼbʼabʼil tiʼj Tyol Dios toj jun ja qʼol tqanil. Yajxitl, in xi kysamaʼn xjal lu aju tqanil toj periódico toj tnam Canadá, Europa ex Estados Unidos. Toj 1913, aju tchikʼbʼabʼil ermano Russell otoq tzʼetz toj 2,000 periódico ex in kubʼtoq kyuʼjin junlo 15 millón xjal.

Aju periódico ex radio e onin qiʼj tuʼn t-xi qʼamet tbʼanel tqanil, atz jatumel nyatoq nim kybʼet pakbʼal at

11 Aju radio atzun juntl tumel onin qiʼj tuʼn qpakbʼan ex nim tbʼanel tzaj tuʼn jlu. Toj 16 te abril te 1922, tnejel maj ex tqʼoʼn ermano Rutherford tchikʼbʼabʼil toj radio, chʼixme 50 mil xjal ok kybʼiʼn. Tej tikʼ chʼintl ambʼil, ten jun estación te radio tuʼn ttnam Jehová aju ok tbʼi te WBBR, ex toj 24 te febrero te 1924 etz tnejel maj tqanil toj. Tqʼama aju uʼj Aju Xqʼuqil etz toj inglés te 1 te diciembre te 1924 jlu: «Qʼuqli qkʼuʼje tiʼj qa nya nim pwaq in nok qʼet tiʼj radio ex jun tbʼanel onbʼil tuʼn t-xi qʼamet tqanil tiʼj axix tok toj ambʼil jaʼlo». Ik tzeʼn periódico ex radio e onin qiʼj tuʼn t-xi qʼamet tbʼanel tqanil atz jatumel nyatoq nim kybʼet pakbʼal at.

Nim pakbʼal in che tzalaj tojju pakbʼabʼil jatumel ateʼ nim xjal ex kygan tuʼn kyyolin kyukʼe xjal tiʼjju qtembʼil tkubʼ toj Internet (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 12 ex 13)

12. a) ¿Alkye jun kyxol qeju tumel pakbʼabʼil mas in tzalaja tiʼj? b) ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn qtzaj xobʼ aj qpakbʼaʼn jatumel ateʼ nim xjal?

12 Aju juntl tumel in nonin qiʼj toj ambʼil jaʼlo tuʼn t-xi pakbʼet tbʼanel tqanil, aju pakbʼabʼil jatumel ateʼ nim xjal. In nokxix tilel quʼn tuʼn qpakbʼan jatumel in che weʼ kʼuxbʼil iqʼel xjal, jatumel in che weʼ tren, jatumel in che kubʼ nukʼun kar ex jatumel ateʼ nimaq kʼaẍjel. ¿In tzajpe xobʼa tuʼn tpakbʼana jatumel ateʼ nim xjal? Qa ikju, qaninxa onbʼil te Jehová ex ximana tiʼj aju tqʼama jun ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil, tqʼama qa aj tajbʼen jun akʼaj tumel quʼn tuʼn qpakbʼan, atzun juntl tumel tuʼn qajbʼen te Jehová ex tuʼn tkubʼ qyekʼun qa qʼuqli qkʼuʼj tiʼj, ex qa kukx qo ajbʼel te. Toj twitz ansyan lu, atzun juntl tten tzeʼn jaku txi tyekʼun te Jehová qa taj tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn aju in tzaj tqʼamaʼn te. Qa mintiʼtl in qo tzaj xobʼ ex in che ajbʼen akʼaj tumel quʼn tuʼn qpakbʼan, in chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Jehová ex in qo ok te jun tbʼanel pakbʼal (kjawil uʼjit 2 Corintios 12:9, 10).

13. a) ¿Tiquʼn tbʼanel qa ma qo yolin tiʼj qtembʼil toj Internet kyukʼil xjal aj qpakbʼan? b) ¿Alkye tten o tzʼajbʼen tuʼna aju qtembʼil toj Internet toj pakbʼabʼil?

13 Nim pakbʼal kygan tuʼn kyyolin kyukʼil xjal tiʼj qtembʼil at toj Internet, aju jw.org, atz jatumel jaku kubʼ kyuʼjin moqa jaku kutz kyiʼn qe uʼj te onbʼil tiʼj Tyol Dios toj mas te 700 yol. Tkyaqil qʼij in che okx mas te 1.6 millón xjal toj qtembʼil toj Internet. Toj ambʼil ojtxi, onin radio tuʼn tpon kanin tbʼanel tqanil kye xjal in che anqʼin najchaq. Atzun jaʼlo, axju in bʼant tuʼn qtembʼil tkubʼ toj Internet.

AJU XNAQʼTZBʼIL O TZʼONIN QIʼJ TUʼN QPAKBʼAN

14. a) ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil iltoq tiʼj tuʼn t-xi qʼoʼn kye pakbʼal? b) ¿Alkye xnaqʼtzbʼil o tzʼonin qiʼj tuʼn qok te tbʼanel pakbʼal?

14 Aʼyeju onbʼil ma qo xnaqʼtzan kyiʼj ex aju alkye tumel o qo pakbʼan, o che onin qiʼj toj pakbʼabʼil. Noqtzun tuʼnj, aʼyeju pakbʼal iltoq tiʼj tuʼn txi qet xnaqʼtzbʼil kye tuʼntzun tbʼant-xix kypakbʼan. ¿Tiquʼn iltoq tiʼj tuʼn qtzaj xnaqʼtzaʼn? Jun techel, at junjun maj mintiʼ xi kybʼiʼn xjal aju in nok kybʼiʼn tojju kʼuxbʼil te tqʼajqʼajel wibʼaj. Ex at maj ateʼ junjuntl xjal kyajbʼiltoq tuʼn tok kybʼiʼn ex kyajbʼiltoq tuʼn tel mas kynikʼ tiʼj. Tuʼntzunju, iltoq tiʼj tuʼn tel kynikʼ qeju pakbʼal alkye tten jaku kubʼ tiʼj junjun nya bʼaʼn kyuʼn toj tumel ex alkye tten jaku che ok te tbʼanel pakbʼal. Tuʼnju onbʼil tzaj tqʼoʼn xewbʼaj xjan, el tnikʼ ermano Knorr qa nim toklen tuʼn tel kynikʼ pakbʼal tiʼj alkye tten tuʼn kypakbʼan. Tej txi tzyet abʼqʼi 1943, tzaj tzyet tuʼn tajbʼen aju Xnaqʼtzbʼil tuʼn Tbʼant Qpakbʼan tuʼn ttnam Jehová.

15. a) ¿Tiʼ ikʼ kyiʼj junjun erman tej tex kyqʼoʼn tnejel kychikʼbʼabʼil tojju Xnaqʼtzbʼil tuʼn Tbʼant Qpakbʼan? b) ¿Alkye tten o tzʼonin tiʼja aju ttziybʼil Jehová tkuʼx toj Salmo 32:8?

15 Nim qe erman nya naqʼli qe tuʼn kyyolin kywitz nimku xjal. Naʼnx tuʼn ermano Ramu tej tex tqʼoʼn tnejel tchikʼbʼabʼil toj abʼqʼi 1944. In yolintoq tchikʼbʼabʼil tiʼj jun xjal in yolin Tyol Dios tiʼj, aju Doeg tbʼi. Tqʼamaʼn ermano Ramu qa toj tkyaqil tchikʼbʼabʼil, in lulintoq tkyaqil t-xmilal, noqtzun tuʼnj, kubʼ bʼaj tchikʼbʼabʼil. Ax ikx, in nex kyqʼoʼn kʼwaʼl kychikʼbʼabʼil toj Xnaqʼtzbʼil tuʼn Tbʼant Qpakbʼan. Naʼnx tuʼn ermano Manera tiʼ bʼaj tej tex tqʼoʼn jun kʼwaʼl aju tnejel tchikʼbʼabʼil: «Nimxix jaw xobʼ tej t-xi tzyet tuʼn tyolin ex chʼixme jaw oqʼ. Noqtzun tuʼnj, kubʼ t-ximen tuʼn tkubʼ bʼaj tchikʼbʼabʼil». Atlo maj mintiʼ in xi tqʼoʼn teya jun tyol kyoj chmabʼil moqa mintiʼ in nex jun toklena kyoj, tuʼnju in tzaj xobʼa moqa in kubʼ t-ximana qa mlay bʼant tuʼna. Qa ikju, qaninxa onbʼil te Jehová tuʼn miʼn ttzaj xobʼa. Jaku tzʼonin Jehová tiʼja ik tzeʼn onin kyiʼj tnejel erman tej tikʼx kyqʼoʼn kyoklen toj Xnaqʼtzbʼil tuʼn Tbʼant Qpakbʼan (kjawil uʼjit Salmo 32:8).

Aju Xnaqʼtzbʼil te Galaad tzaj tzyet toj 1943 ex o che bʼaj xnaqʼtzet 8,500 erman toj, ex o chex samaʼn pakbʼal kyoj junlo 170 nimaq tnam

16. a) ¿Tiquʼn bʼaj bʼinchaʼn aju Xnaqʼtzbʼil te Galaad? b) ¿Alkye junjuntl in che tzaj txkoʼn toj xnaqʼtzbʼil lu atxix toj 2011?

16 Ax ikx o tzaj tqʼoʼn Jehová onbʼil kye tmajen tukʼilju Xnaqʼtzbʼil te Galaad. Aju xnaqʼtzbʼil lu in bʼaj bʼinchaʼn tuʼn tonin kyiʼj pakbʼal tuʼn tten mas kyajbʼil tuʼn kypakbʼan. Aju Xnaqʼtzbʼil te Galaad tzaj tzyet toj 1943, ex atxix tej ttzaj tzyet, o che bʼaj xnaqʼtzet 8,500 erman ex o chex samaʼn pakbʼal kyoj junlo 170 nimaq tnam. Ex atxix toj 2011 xi qʼet txokbʼil tuʼn kyxiʼ toj xnaqʼtzbʼil lu, qeju precursor especial, qeju ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil, qeju in che ajbʼen toj Betel ex qeju in chex samaʼn pakbʼal kyoj junjuntl tnam, aʼyeju naʼmx kyten toj xnaqʼtzbʼil lu.

17. ¿Alkye tten o tzʼonin aju Xnaqʼtzbʼil te Galaad?

17 ¿Ope tzʼonin aju Xnaqʼtzbʼil te Galaad? Oje. Qo ximen tiʼjju o bʼaj toj tnam Japón. Toj agosto te 1949, mintiʼtoq 10 pakbʼal at toj tkyaqil tnam. Noqtzun tuʼnj, tej chʼixtoq tkubʼaj 1949, e pon samaʼn 13 erman in chex samaʼn pakbʼal kyoj junjuntl tnam tuʼn kypakbʼan kyukʼil qeju pakbʼal at toj tnam lu. Toj ambʼil jaʼlo, at junlo 216,000 pakbʼal toj tnam Japón, kyxol qe jlu chʼixme mij, moqa nikʼjan, pakbʼal precursor regular qe.

18. ¿Alkye junjuntl xnaqʼtzbʼil in che onin qiʼj?

18 Ax ikx at txqantl xnaqʼtzbʼil, ik tzeʼn Aju Xnaqʼtzbʼil kye ansyan ex kye onil kye ansyan, Xnaqʼtzbʼil kye Pakbʼal toj tkyaqil Ambʼil, Xnaqʼtzbʼil kye Pakbʼal tiʼj Tkawbʼil Dios, Xnaqʼtzbʼil kye ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil kyukʼil Kyxuʼjil ex aju Xnaqʼtzbʼil kye Kʼloj ansyan toj Ninja qʼil twitz aqʼuntl kyukʼil Kyxuʼjil. Aʼyeju xnaqʼtzbʼil lu o tzʼonin kyiʼj erman tuʼn tchʼiy mas qʼuqbʼil kykʼuʼj. A jlu in tzaj tyekʼun qa kukx in qo tzaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús.

19. a) ¿Tiʼ tqʼama ermano Rusell tiʼj pakbʼabʼil? b) ¿Axpe tok qe yol tqʼama ermano Russell?

19 Ma tzikʼ mas te 100 abʼqʼi ttzajlen tzyet tuʼn tkawin Tkawbʼil Dios. Tojju ambʼil lu a Jesucristo, aju aj kawil, qʼil twitz aqʼuntl toj pakbʼabʼil. Naʼmxtoq txi tzyet abʼqʼi 1916, qʼuqlitoq tkʼuʼj ermano Russell qa kxeltoq pakbʼet tbʼanel tqanil twitz tkyaqil Txʼotxʼ, ex tuʼntzunju, tqʼama jlu: «Aju pakbʼabʼil jun rat in chʼiy, ex kukx kchʼiyel, tuʼnju at qoklen tuʼn t-xi pakbʼet ‹tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios› twitz tkyaqil Txʼotxʼ» (Chi aju uʼj La fe en marcha, te A. H. Macmillan, t-xaq 69). Toj ambʼil jaʼlo, in nok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa ax tok aju tqʼama ermano Russell, tuʼnju in qo pakbʼan twitz tkyaqil Txʼotxʼ. In xi qqʼoʼn chjonte te Jehová, aju Dios qʼol mujbʼabʼil, tuʼnju o tzaj tqʼoʼn tkyaqilju onbʼil qe tuʼn tbʼant aju tajbʼil quʼn.

^ taqik' 2 Chʼixmelo kykyaqil qeju 500 xjal lu e ok te okslal. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn ikju? Tuʼnju ok tqʼoʼn apóstol Pablo kybʼi te «erman». Ax ikx tqʼamatl jlu: «Kyxol qe jlu nimku itzʼx qe, ex junjuntl o che kyim». Oklo tojtzqiʼn apóstol Pablo ex junjuntl okslal nim kyxol qeju 500 xjal lu.