Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿TIʼ KBʼAJEL TIʼJ TXʼOTXʼ?

Qe tzeʼ

Qe tzeʼ

NIM kyoklen bosque ex jaku txi qqʼamaʼn qa in che ok ik tzeʼn qpulmón tuʼnju in che onin tuʼn tten anqʼibʼil twitz Txʼotxʼ. In xi kyjukʼuʼn tzeʼ jun gas jaku tzʼok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj ex in nok qʼoʼn tbʼi te dióxido de carbono. Ax ikx, in tzaj kyqʼoʼn oxígeno, aju kyqʼiqʼ in xi qjakʼuʼn. Chʼixme kykyaqil tzeʼ ex txkup, in che anqʼin kyoj bosque ex selva. Noqwit mintiʼ qe tzeʼ ex bosque, mlay qo anqʼin.

Ya chʼix kykubʼ naj tzeʼ ex bosque

Tkyaqil abʼqʼi, in che jaw txʼemin nim millón tzeʼ tuʼntzun tajbʼen txʼotxʼ kyuʼn xjal tuʼn kyawan. Kyoj qeju 75 abʼqʼi o che ikʼ, o jaw kytxʼemin xjal nim tzeʼ, tuʼntzunju ya o kubʼ naj mij moqa nikʼjan bosque twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

Aj tkubʼ naj jun bosque, ax ikx in che kubʼ naj kykyaqil tbʼanel tiʼchaq in tzaj kyqʼoʼn qe.

O kubʼ bʼinchaʼn Txʼotxʼ tuʼn kukx tten anqʼibʼil twitz

Jaku qo jaw labʼin tiʼj tzeʼn jaku tzaj kyxul tzeʼ o che jaw txʼemin ex tzeʼn in che tzaj chʼiy kyoj mas lugar. In che jaw labʼin xjal in che xqʼuqin kyiʼj bosque aj tok kyqʼoʼn kywitz tiʼj qa jun rat in che tzaj chʼiy tzeʼ kyoj lugar jatumel o jaw kytxʼemin xjal ex in nok juntl maj te jun tbʼanelxix bosque. Qqʼonk qwitz kyiʼj junjun techel:

  • Ateʼ junjun investigador in nok kyqʼoʼn kywitz kyiʼj txʼotxʼ jatumel o che jaw txʼemin tzeʼ. Ajbʼen txʼotxʼ lu kyuʼn xjal tuʼn kyawan toj, pero yajxitl kyaj kykolin. E xnaqʼtzan junjun xjal tiʼj 2,200 piẍ txʼotxʼ te América ex África Occidental ex el kynikʼ tiʼj qa toj 10 abʼqʼi, jaku che tzaj chʼiy tzeʼ juntl maj tuʼn tok te jun akʼaj bosque.

  • Tzaj tqʼamaʼn revista Science qa in kubʼ kyximen xjal at kyojtzqibʼil qa aj tikʼ jun syent abʼqʼi, jaku chʼiy junxichaq clas tzeʼ juntl maj toj jun lugar ex jaku che najan junxichaq txkup toj. Ex nya il tiʼj tuʼn tbʼant jun tiʼ kyuʼn xjal.

  • Toj tnam Brasil, ok kycompararin científico jniʼ ambʼil in xi tiʼn tuʼn kychʼiy tzeʼ kyoj lugar jatumel aqe xjal e ok awan kye tzeʼ kyukʼil lugar jatumel kyjunalx tzeʼ e tzaj chʼiy.

  • Tzaj tqʼamaʼn revista National Geographic jun tqanil tiʼjju bʼant kyuʼn científico ex tzaj kyqʼamaʼn qa e jaw labʼin tuʼnju e tzaj chʼiy tzeʼ kyjunalx toj junlo jweʼ abʼqʼi. Ex aʼyex clas tzeʼ e jaw chʼiy kyoj lugar lu ik tzeʼn qeju ateʼ tnejel.

¿Tiʼ in bʼant kyuʼn xjal tuʼn kukx kyten bosque?

In nok tilil kyuʼn xjal twitz tkyaqil Txʼotxʼ tuʼn tok kyxqʼuqin qe bosque kukx ateʼ ex tuʼn tbʼant jun tiʼ kyuʼn kyiʼj lugar jatumel o che jaw txʼemin tzeʼ. Tzaj tqʼamaʼn jun tqanil etz kyuʼn Naciones Unidas qa tuʼnju in bʼant jlu kyuʼn xjal, noq mij kyajlal tzeʼ o che jaw txʼemin kyoj mankbʼil 25 abʼqʼi twitzju jaw txʼemin ojtxe.

Noqtzun tuʼnj, kukx in che kubʼ naj bosque. Toj jun tqanil, tzaj tqʼamaʼn jun organización qa mintiʼ o chʼexpaj kyajlal bosque o che jaw txʼemin kyoj mankbʼil abʼqʼi o che ikʼ (Global Forest Watch).

In che kambʼan xjal nim pwaq kyiʼj tzeʼ, tuʼntzunju, kukx in jaw kytxʼemin maske mintiʼ kypermis.

In che xqʼuqin junjun xjal kyiʼj bosque ex in jaw kytxʼemin junjun tzeʼ ya otoq che chʼiy ex in kux kyawaʼn junjuntl.

¿Tiquʼn jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kukx che tel bosque? Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios

«Jawtzun tchʼisan Qman Dios tuj txʼotxʼ lu tkyaqil wiq tzeʼ tbʼanilxix keʼyin ex bʼaʼn tloʼnjtz twitz» (Génesis 2:9).

O kubʼ tbʼinchaʼn Dios qe bosque tuʼn kytzaj chʼiy tzeʼ juntl maj kyoj tuʼntzun kukx kyajbʼen quʼn toj tumel. Taj Dios tuʼn t-xqʼuqin kyiʼj bosque ex kyiʼj tbʼanel tiʼchaq ateʼ toj.

In tzaj tyekʼin Biblia qa mlay txi tqʼoʼn Dios ambʼil kye xjal tuʼn tbʼaj kyyajin bosque. Ax ikx, mlay txi tqʼoʼn ambʼil kye tuʼn tbʼaj kyyajin Txʼotxʼ ex tkyaqilju at twitz. Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «In tzaj ttziyen Dios qa kukx ktel Txʼotxʼ» toj página 15 toj revista lu.