Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿TIʼ KBʼAJEL TIʼJ TXʼOTXʼ?

Aju aʼ

Aju aʼ

MLAY qo anqʼin qa mintiʼ aʼ ex mas aju in najbʼen quʼn. Kykyaqil qe tbʼinchbʼen Dios, mas nim aʼ qʼiʼn tuʼn kyxmilal twitz juntl tiʼ. Mlaylo kanet aʼ te qkʼaʼ ex te kykʼaʼ txkup noqwit mintiʼ aʼ kyoj lago, kyoj río, kyoj xaq ex kyoj junjuntl lugar. Ex mintiʼwtlo aʼ tuʼn tajbʼen quʼn tuʼn tok t-xeʼ awal.

¿Jakupe kubʼaj aʼ in najbʼen quʼn?

Mas nim aʼ at twitz Txʼotxʼ twitz alkyexku juntl tiʼ. Noqtzun tuʼnj, in tzaj tqʼamaʼn Organización Meteorológica Mundial qa «oʼkx at 0.5% [moqa tal chʼin] aʼ tbʼanel ex jaku tzʼajbʼen quʼn». Maske noq tal chʼin at tuʼn tajbʼen quʼn, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn qanqʼin. Noqtzun tuʼnj, mas in bʼaj tzʼilsaʼn aʼ junjun qʼij ex mas kwest tuʼn tkanet. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in chʼexpaj clima ex mas nim aʼ in najbʼen quʼn. In kubʼ kyximen xjal at kyojtzqibʼil qa aj tikʼ juntl 30 abʼqʼi, mlay ten aʼ kye junlo jweʼ mil millón xjal.

Kubʼ bʼinchaʼn Txʼotxʼ tuʼn tten anqʼibʼil twitz

Kubʼ bʼinchaʼn Txʼotxʼ tuʼn kukx tten aʼ twitz. Tuʼntzunju, in nonin txʼotxʼ, qe txkup ateʼ toj aʼ ex tqan Qʼij tuʼn tbʼaj saqin aʼ moqa tuʼn tok te ẍnuʼl. Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun techel in tzaj kyyekʼin qa bʼinchaʼn Txʼotxʼ tuʼn tten anqʼibʼil twitz.

  • O tzʼel nikʼbʼaj tiʼj qa in nonin twitz txʼotxʼ tuʼn tbʼaj saqin aʼ ex tuʼn tel tzʼil toj. Jun techel, ateʼ junjun kʼul kyoj junjun lugar ik tzeʼn qe lago ex in che onin tuʼn miʼn tten nitrógeno, fósforo ex veneno toj aʼ.

  • O tzʼel kynikʼ científico tiʼj tiʼ in nonin tiʼj aʼ tuʼn kukx tten saq. Jun techel, in kubʼ naj junjun tzʼis toj aʼ aj tbʼet ex in bʼaj kywaʼn bacteria aju t-restil in kyaj.

  • Ateʼ junjun txkup ik tzeʼn qe almeja ex qe concha in che anqʼin kyoj río ex lago. In che onin txkup lu tuʼn ya miʼn kyten junjun nya bʼaʼn químico toj aʼ ex in bʼant jlu kyuʼn noq oʼkx kyoj junjun qʼij. Ex mas jun rat in nok aʼ te saq kyuʼn twitzju in bʼant kyuʼn xjal.

  • Tuʼn kukx tten aʼ twitz Txʼotxʼ, in jaw twitz kyaʼj ex yajxitl in kubʼ aj ttzaj jbʼal ex in nok qʼoʼn tbʼi jlu te ciclo del agua. Tuʼnju in bʼaj jlu ex junjuntl tiʼchaq, mintiʼ in nex aʼ tiʼjxi Txʼotxʼ moqa tiʼjxi atmósfera ex mintiʼ in kubʼ naj.

¿Tiʼ in bʼant kyuʼn xjal tuʼn tten mas aʼ saq?

Qa ma txi qbʼinchaʼn tkubʼil aseyt te qkar ex qa toj tumel ma tzʼex qxoʼn qe tiʼchaq qʼiʼn veneno kyuʼn, qo onil tuʼn tten aʼ saq.

In tzaj kyqʼamaʼn aj xnaqʼtzal tuʼn miʼn tbʼaj qyajin aʼ. Ax ikx, in tzaj kyqʼamaʼn tuʼn miʼn tbʼaj qtzʼilsaʼn. Jaku bʼant jlu quʼn qa ma txi qbʼinchaʼn tkubʼil aseyt te qkar, tuʼn miʼn t-xi qxoʼn qe qʼanbʼil ex qe tiʼchaq qʼiʼn veneno kyuʼn toj drenaje.

O che bʼant junjun tiʼchaq kyuʼn ingeniero tuʼn tajbʼen aʼ te mar kyuʼn xjal. In nel kypaʼn atzʼin tiʼj aʼ tuʼntzun tpon kyukʼil mas xjal.

Noqtzun tuʼnj, mintiʼxix in nonin tkyaqil jlu. In xi tiʼn nim pwaq ex luz tuʼn tel paʼn atzʼin tiʼj aʼ. Toj abʼqʼi 2021, tzaj tqʼamaʼn Naciones Unidas jlu toj jun tqanil: «Twitz tkyaqil Txʼotxʼ, il tiʼj tuʼn t-xi kybʼinchaʼn xjal mas te kabʼe maj aju in bʼant kyuʼn».

¿Tiquʼn jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kukx ktel aʼ? Aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios

«Tuʼn Dios in tzaj tchmoʼn junjun tzʼuj aʼ tuj jun tkubʼil, ex jurat nnoʼk tuʼn te jbʼal. Nneʼtz chitj jbʼal tuj muj ex in kubʼ tilj twitz txʼotxʼ» (Job 36:​26-28).

Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj kubʼ tbʼinchaʼn Dios junjun tiʼchaq in che onin tuʼn kukx tten aʼ (Eclesiastés 1:7).

Ximana tiʼj jlu: O bʼaj tbʼinchaʼn Dios junjun tiʼchaq tuʼn tbʼaj saqin aʼ. Tuʼn jlu, ax ikx jaku tzʼel qnikʼ tiʼj qa taj ex at tipumal tuʼn t-xi tbʼinchaʼn tiʼj tkyaqil nya bʼaʼn o tzaj kyuʼn xjal tiʼj aʼ. Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «In tzaj ttziyen Dios qa kukx ktel Txʼotxʼ» toj página 15 toj revista lu.