Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Tiʼ ajbʼen kyuʼn xjal ojtxe tuʼn miʼn tokx aʼ kyoj bark?

At jun xjal Lionel Casson tbʼi, aju ojtzqiʼn tuʼn tiʼtoq in najbʼen kyuʼn xjal ojtxe tuʼn miʼn tokx aʼ kyoj bark, in tzaj tchikʼbʼaʼn tiʼtoq in najbʼen kyuʼn bʼinchal bark toj tnam Roma ojtxe. In tzaj tqʼamaʼn qa aj tbʼaj kybʼinchaʼn aju toj twiʼ bark «in bʼaj kysuʼn qʼol, moqa brea, moqa tukʼe qʼol smoʼn tukʼe cera atz jatumel in mojeʼ junjun t-skyine bark ex at maj tkyaqil tiʼjxi bark; ax ikx in nokx kyqʼoʼn qʼol tojxi bark». Tej naʼmxtoq tajbʼen qʼol, moqa brea (betún), kyuʼn xjal te Roma, ya in najbʼentoqtl kyuʼn xjal te tnam Acadio ex Babilonia tuʼn tbʼaj kybʼinchaʼn bark.

At nim qʼol, moqa brea, kyoj qe tnam in yolin Tyol Dios tiʼj

Ax ikx chʼixmi ax jlu in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios toj Génesis 6:14. Aju yol ajbʼen toj yol hebreo tiʼj yol «qʼol», atzlo in yolin tiʼj brea, aju in nel tiʼj petróleo.

Aju brea lu at kabʼe tten: jun aʼ twitz ex juntl tzqij twitz. Aju aʼ twitz in najbʼentoq kyuʼn qeju bʼinchal bark toj ambʼil ojtxe. Aj tbʼaj kysuʼn qʼol lu, in xi tzqij ex atzun jlu in nonintoq tuʼn miʼn tokx aʼ kyoj bark.

At nim qʼol, moqa brea, kyoj tnam in yolin Tyol Dios tiʼj. Quʼn in tzaj qʼamaʼn qa ateʼtaq «jul nojni tuʼn aspalt» toj tchqʼajlajil tnam Sidim, aju at jatumel taʼ mar Muerto jaʼlo (Génesis 14:10).

¿Tiʼ bʼant kyuʼn xjal ojtxe tuʼn miʼn kytzuwix naj kyiẍ?

Ma bʼet nim ambʼil in najbʼen kyiẍ te qchiʼ. Tej naʼmxtoq tok ten Jesús bʼetil tuʼn t-xi tpakbʼaʼn Tyol Dios, tzyul kyiẍ qe junjun t-apóstol toj mar te Galilea (Mateo 4:18-22). Kyxol qeju kyiẍ in che tzyettoq kyuʼn xjal, in chextoq kyqʼoʼn kyoj qeju in nok qʼoʼn tbʼi te bʼinchabʼen kye kyiẍ, aʼyeju ateʼtoq niqayin.

Jun tilbʼilal jatumel in che tzaj yekʼun junjun tzyul kyiẍ ojtxe toj tnam Egipto

At jun uʼj aju Studies in Ancient Technology (Xnaqʼtzbʼil tiʼj junjun tiʼchaq te ojtxe) tbʼi in tzaj tqʼamaʼn tiʼtoq in bʼant kyuʼn xjal toj tnam Galilea tuʼn miʼn ttzuwix naj kyiẍ, aju bʼant kyuʼn xjal lu, kukx in bʼant kyuʼn xjal toj ambʼil jaʼlo kyoj junjun lugar. Tnejel in netz kyiʼn aju at toj tkʼuʼj kyiẍ, in bʼaj kytxʼjoʼn toj tkʼuʼj kyiẍ, ex «in bʼaj qʼoʼn nim atzʼin tiʼj kytziʼ kyiẍ, tiʼj jatumel in netz kyxew ex kyiʼj kybʼaqil, yajxitl, in che bʼaj nukʼun teyele te junjun kyiẍ toj atzʼan ex in che kubʼ bʼaltzʼin toj jun bʼuʼẍ tzqij. In che kyaj qʼoʼn oxe moqa jweʼ qʼij ikju, aj tikʼ ambʼil lu, in che jaw meltzʼuʼn ex in che kyaj qʼoʼn oxe moqa jweʼ qʼijtl ikju. Kyoj qeju qʼij lu, in netztoq aju aʼ tokx toj kyxmilal kyiẍ ex in nokx aju atzʼin kyoj. Aj tikʼ ambʼil lu, in nok kyiẍ te tzqij ex chʼuʼẍ».

Mintiʼ ojtzqiʼn jteʼ qʼij in tipaʼntoq kyiẍ aj tbʼaj bʼinchet ikju. Noqtzun tuʼnj, aʼyeju ojtxe xjal toj Egipto, in xi kyqʼoʼntoq qe kyiẍ tuʼn kypon toj tnam Siria. A jlu in tzaj tyekʼun qa in kyipaʼntoq kyiẍ aj kybʼaj bʼinchet ikju.