Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Qeʼkxix qkʼuʼj tiʼj Tkawbʼil Dios

Qeʼkxix qkʼuʼj tiʼj Tkawbʼil Dios

«Tuʼn qokslabʼl in qeʼxix qkʼuʼj tiʼj tuʼn qkʼmonte aju in qo ayon tiʼj.» (HEB. 11:1)

1, 2. a) ¿Tiquʼn jaku txi qqʼamaʼn qa ax tok Tkawbʼil Dios ex qa kjapunel twi t-xim Dios kyiʼj xjal? b) Ik tzeʼn tkuʼx toj Efesios 2:12, ¿tiquʼn in tzaj tqʼuqbʼaʼnxix qkʼuʼj aqeju yol e kyaj bʼant tiʼj? (Qʼoʼnka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal.)

 TUʼNJU testigos de Jehová qoʼ, in nok tilil quʼn tuʼn t-xi qqʼamaʼn kye xjal qa oʼkx Tkawbʼil Dios jaku tzʼel tiʼn tkyaqil nya bʼaʼn in tzaj qiʼj. Ax ikx in tzaj tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj aj qximen tiʼjju tzul tqʼoʼn Tkawbʼil Dios. Noqtzun tuʼnj, ¿qʼuqlixixpe qkʼuʼj tiʼj qa ax tok Kawbʼil lu ex qa kjapunel twi tajbʼil Dios tuʼn? ¿Tiquʼn jaku tzʼok qʼuqeʼxix qkʼuʼj tiʼj Tkawbʼil Dios? (Heb. 11:1).

2 Ok kajbʼel Tkawbʼil Mesías tuʼn Jehová tuʼn tjapun twi t-xim kyiʼj xjal. At tiquʼn jaku txi qʼamet qa aju Kawbʼil lu mlayx naj tuʼnju oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin. ¿Alkye Ajkawil toj Kawbʼil lu? ¿Alkyeqetl che kawil tukʼe Ajkawil lu? ¿Alkyeqe che tel tjaqʼ kykawbʼil? O kyaj bʼant-xix tiʼj jlu tuʼn Jehová tuʼnju o che kyaj bʼant tiʼj junjun yol tuʼn. Aqeju yol at kyoklen lu, o che kyaj bʼant tuʼn Jehová moqa tuʼn Jesucristo, aju Tkʼwaʼl. Ok qo xnaqʼtzal kyiʼj qeju yol e kyaj bʼant tiʼj ex tuʼn jlu ok kʼelelxix qnikʼ tiʼj alkye tten kjapunel twi t-xim Jehová ex tiʼj tiquʼn jaku tzʼok qʼuqeʼxix qkʼuʼj qa mlay kubʼ xitj Tkawbʼil Dios (kjawil uʼjit Efesios 2:12).

3. ¿Tiʼ kbʼel qxnaqʼtzaʼn toj xnaqʼtzbʼil lu ex toj juntl xnaqʼtzbʼil tzul?

3 Aqeju tnejel qaq yol kyaj bʼant tiʼj, aju in yolin Tyol Dios tiʼj, at kyoklen tukʼe Tkawbʼil Mesías toj tqʼabʼ Jesucristo. 1) aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán, 2) aju yol kyaj bʼant tiʼj tej ttzaj qʼoʼn Ley, 3) aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe David, 4) aju yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn tten jun pal ik tzeʼn Melquisedec, 5) aju akʼaj yol kyaj bʼant tiʼj, ex 6) aju yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn tten jun Kawbʼil. Qo xnaqʼtzan jaʼlo tiʼj alkye toklen junjun yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Tkawbʼil Dios ex alkye tten kjapunel twiʼ t-xim Dios at tiʼj Txʼotxʼ ex kyiʼj xjal tuʼn Kawbʼil lu (qʼoʼnka twitza tiʼjju « ¿Alkye tten kjapunel twiʼ t-ximbʼetz Dios?»).

JUN YOL TZAJ TZIYEN AJU IN TZAJ TYEKʼUN ALKYE TTEN KJAPUNEL TWI T-XIM DIOS

4. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Génesis, ¿alkyeqe oxe t-xim Jehová kubʼ t-ximen tuʼn tbʼant kyuʼn xjal?

4 Kubʼ tbʼinchaʼn Jehová Txʼotxʼ tuʼn kyanqʼin xjal twitz. Tej tbʼant jlu, kubʼ t-ximen oxe t-xim. Tnejel, kubʼ tbʼinchaʼn xjal te tilbʼilal. Tkabʼ, kʼokeltoq Txʼotxʼ kyuʼn xjal te jun tbʼanel najbʼil ex kbʼel kynojsaʼn twitz kyukʼe kykʼwaʼl aʼyeju tzʼaqli qe. Ex toxin, mintiʼtoq tuʼn t-xi kyloʼn xjal twitz tzeʼ aju tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼj alkye bʼaʼn ex tiʼj alkye nya bʼaʼn (Gén. 1:26, 28; 2:16, 17). Aqe yol lu in tzaj tyekʼun tkyaqilju t-xim Dios at kyiʼj xjal ex tiʼj Txʼotxʼ. Ya oʼkxtoq kabʼetl t-xim Dios tuʼn tjapun twiʼ tej kykubʼ bʼinchet xjal. ¿Tiquʼntzun iltoq tiʼj tuʼn kykyaj bʼant tiʼj junjun yol tuʼn Dios?

5, 6. a) ¿Tiʼ bʼant tuʼn Satanás tuʼn miʼn tjapun twiʼ t-ximbʼetz Jehová? b) ¿Tiʼ bʼant tuʼn Jehová tuʼn tkyaj nya bʼaʼn tzaj toj Edén toj ttxolil?

5 Tzaj tzyet jun qʼoj tuʼn Satanás tiʼj Dios ex tiʼj aju otoq kubʼ t-ximen tuʼn tbʼant. Ok tilil tuʼn, tuʼn miʼn tjapun twi t-ximbʼetz Dios tej tok tilil tuʼn, tuʼn miʼn t-xi kybʼiʼn xjal aju otoq tqʼama Dios. Tuʼn tbʼant jlu tuʼn, ok ten sbʼul tnejel xuʼj, moqa tnejel qya, aju Eva tbʼi tuʼn t-xi tloʼn aju twitz tzeʼ tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼj bʼaʼn ex tiʼj nya bʼaʼn (Gén. 3:1-5; Apoc. 12:9). Tukʼeju bʼant tuʼn Satanás, tqʼama qa mintiʼ toklen Dios tuʼn tkawin kyibʼaj qeju tbʼinchbʼen. Tej tbʼet chʼintl ambʼil, ax ikx tqʼama Satanás qa nya tuʼn kʼujlabʼil in che ajbʼen qe tmajen Dios te (Job 1:9-11; 2:4, 5).

6 ¿Alkyetoq tten jaku kyaj nya bʼaʼn lu toj ttxolil tuʼn Jehová? Jakutoq che kubʼ tbʼiyoʼn qeju ajqʼoj tiʼj. Noqtzun tuʼnj, tuʼn jlu mlaytoq japun twiʼ t-ximbʼetz aju tuʼn tnoj twitz Txʼotxʼ kyukʼe tkʼwaʼl Adán tukʼe Eva. Kubʼ t-ximen Jehová tuʼn miʼn kykubʼ tnajsaʼn qeju ajqʼoj. Sino tzaj tqʼamaʼn jun yol tuʼn tjapun twiʼ: aju yol tzaj tziyen toj Edén. A jlu tzaj tyekʼun qa kjapunel tkyaqilju tzaj ttziyen Dios tiʼj Txʼotxʼ ex kye xjal (kjawil uʼjit Génesis 3:15).

7. ¿Tiʼ in tzaj tyekʼun yol tzaj tziyen toj Edén tiʼj kan ex kyiʼj qe tyajil?

7 Tukʼeju yol tzaj ttziyen Dios toj Edén, tzaj tqʼamaʼn qa kkyimel kan, moqa lobʼaj, ex aju tyajil, moqa tiyjil. A jlu atz in yolin kyiʼj Satanás aju Tajaw il ex kykyaqil qeju in che ok lepeʼ tiʼj tuʼn kyqʼojin tiʼj toklen Dios tuʼn tkawin. Xi tqʼoʼn Dios toklen tyajil xuʼj tuʼn kykubʼ tnajsaʼn qeju ajqʼoj. Aju yol tzaj tziyen toj Edén nya oʼkx in tzaj tyekʼun qa kbʼel najsaʼn Satanás ex tkyaqilju tzaj tuʼn, ax ikx in tzaj tyekʼun alkye tten kbʼantel jlu.

8. ¿Tiʼ in nel qnikʼ tiʼj xuʼj ex tiʼj tyajil?

8 ¿Alkyetzun tyajil xuʼj? Junlo xjal te jlu aju mintiʼ qʼanchaʼl toj kyaʼj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn qa aju tyajil xuʼj lu kbʼel «t-xitu’n [...] aju’ tajaw il», aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa ax ikx jun xewbʼaj te, aju mintiʼ qʼanchaʼl (Heb. 2:14, Xjan Tuʼjil). Tuʼntzunju, ax ikx aju tyajil xuʼj ul itzʼji mintiʼ qʼanchaʼl. Chmet kybʼaj tyajil Satanás atxix ttzajlen tziyen yol toj Edén, ¿yajtzun tiyjil, moqa tyajil, xuʼj? Toj junlo 4,000 abʼqʼi mintiʼ el nikʼ tiʼj alkyetoq jlu. Kyoj abʼqʼi lu, kyaj bʼant tiʼj nimku yol tuʼn Jehová aju tzaj kyqʼoʼn tqanil tiʼj tyajil xuʼj ex tzaj tyekʼun alkye tten kʼelel tiʼn Dios nya bʼaʼn tzaj tuʼn Satanás, aju ajqʼoj tiʼj Dios.

JUN YOL KYAJ BʼANT TIʼJ AJU IN TZAJ TQʼOʼN TQANIL TIʼJ TYAJIL XUʼJ

9. ¿Alkye yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil Abrahán, ex toj alkye ambʼil tzaj tzyet tuʼn tjapun twiʼ yol lu?

9 Tej tikʼ junlo 2,000 abʼqʼi ttzajlen ttziyen Jehová tyol toj Edén, xi tqʼamaʼn te Abrahán tuʼn tkyaj ttzaqpiʼn tja toj tnam Ur ex tuʼn t-xiʼ toj jun txʼotxʼ te tnam Canaán (Hech. 7:2, 3). Xi tqʼamaʼn jlu te: «Tetz[a] tuj ttanmiya, kyxol qe t-xjalila ex tuj tja tmana, ex txiʼya tuj txʼotxʼ kxel nyekʼune teya. Tiʼja kbʼel nbʼinchaʼne jun nasyon maʼxix, kbʼel nqʼoʼne nkyʼiwbʼile tibʼaja, kjawil nnimsaʼne tbʼiya, ex kʼokela te jun kyʼiwbʼil kye mastl xjal. Che bʼel nkyʼiwlaʼne qeju che bʼel kyʼiwlante teya, ex ktzajel nqʼoʼne mya bʼaʼn kyibʼaj qeju che tzajel qaninte mya bʼaʼn tibʼaja; ex noq tiʼja che kyʼiwlanjtzel kykyaqil xjal twitz txʼotxʼ, chi Qman» Dios te (Gén. 12:1-3). Aju xi ttziyen Dios te Abrahán in nok tbʼi te yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán. Mintiʼ ojtzqiʼn quʼn toj alkyexix ambʼil kyaj bʼant tiʼj yol tuʼn Dios tukʼe Abrahán. Noqtzun tuʼnj, tzaj tzyet tuʼn tjapun twiʼ yol lu tej atxtoq 1943 abʼqʼi tuʼn tul Jesús, tej qʼiʼntoq 75 abʼqʼi tuʼn Abrahán ex tej tikʼ bʼet toj tnam Harán ex tej tikʼx toj nimaʼ Éufrates.

10. a) ¿Alkye tten kubʼ tyekʼun Abrahán qa at nimxix qʼuqbʼil tkʼuʼj? b) ¿Alkye chʼintl tqanil chebʼe chebʼe tzaj tqʼoʼn Jehová tiʼj tyajil xuʼj?

10 Chebʼe chebʼe tzaj tqʼoʼn Jehová mastl tqanil tiʼj tyol te Abrahán (Gén. 13:15-17; 17:1-8, 16). Ex tej t-xi tqʼoʼntoq Abrahán tkʼwaʼl te chojbʼil te Jehová tuʼn tkubʼ tyekʼun qa at nimxix qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼjju tzaj ttziyen Jehová, kyajxix bʼant tiʼj yol tuʼn Jehová tukʼil Abrahán tej ttzaj ttziyen te qa kjapunel tiʼj tyol tuʼn (kjawil uʼjit Génesis 22:15-18 ex Hebreos 11:17, 18). Tej ttzaj tzyet tuʼn tjapun twiʼ tyol Jehová kyaj bʼant tukʼe Abrahán, chebʼe chebʼe tzaj tqʼoʼn Jehová chʼintl tqanil tiʼj tyajil xuʼj. Aju tyajil xuʼj lu, tzultoq itzʼji kyiʼj toj tja Abrahán ex nimtoq kybʼet che tel, che okeltoq te ajkawil, kbʼel kynajsaʼn qe ajqʼoj tiʼj Jehová ex che okel te jun kʼiwlabʼil kye nimxix xjal.

Kubʼ tyekʼun Abrahán nimxix qʼuqbʼil tkʼuʼj tiʼjju tzaj ttziyen Dios (Qʼoʼnka twitz tiʼj taqikʼ 10)

11, 12. ¿Alkye tten in tzaj tyekʼun Tyol Dios qa aju yol tzaj tziyen te Abrahán ok kjapunel juntl maj twiʼ toj ambʼil tzul, ex tiʼ t-xilen jlu qe?

11 Japun twiʼ tyol Jehová kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán tnejel maj tej kyok tyajil Abrahán te tajaw Txʼotxʼ otoq tzaj Tziyen. Ex in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán, ok kjapunel juntl maj twiʼ toj ambʼil tzul ex mas nimxix toklen (Gál. 4:22-25). Tzaj tqʼamaʼn apóstol Pablo qa aju tnejel tyajil Abrahán atz in yolin tiʼj Jesucristo. Atzun tkabʼ, atz in yolin kyiʼj qeju 144,000 okslal o che jaw jyoʼn tuʼn xewbʼaj xjan (Gál. 3:16, 29; Apoc. 5:9, 10; 14:1, 4). Aju xuʼj in yolin yol tiʼj aju tzaj tziyen toj Edén, atz in yolin tiʼj plaj ttnam Dios toj kyaʼj. Aju xuʼj lu in nok tbʼi te «Jerusalén aju at tuj kyaʼj», ex atz in yolin kyij qeju in che anqʼin toj kyaʼj, ik tzeʼn qe anjel (Gál. 4:26, 31). Ik tzeʼn tzaj ttziyen yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil Abrahán, aju tyajil xuʼj ok tzul tiʼn nimxix kʼiwlabʼil kye xjal.

12 Aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil Abrahán in tzaj tyekʼun qa nya oʼkx jun Ajkawil kkawil, ax ikx ateʼ txqantl ok che kawil tukʼe ajkawil lu, iktzun tten o txi qʼoʼn toklen Kawbʼil lu toj kyaʼj (Heb. 6:13-18). ¿Jniʼ ambʼil ktel tipun yol kyaj bʼant tiʼj? In tzaj tqʼamaʼn Génesis 17:7 aju xi tqʼamaʼn Dios te Abrahán jlu: «Te jumajx kyjel bʼant tiʼj nyole tukʼila ex kyukʼil tiyjila che ul itzʼj te tibʼajxi». Kukx kjapunel twi yol lu tzmaxi aj tkubʼ t-xiten Tkawbʼil Mesías qe ajqʼoj tiʼj Dios ex tzmaxi aj kytzaj kʼiwlaʼn xjal twitz Txʼotxʼ (1 Cor. 15:23-26). Ikju, aqeju xjal che anqʼil twitz Txʼotxʼ ok che tzajel kʼiwlaʼn te jumajx. Aju yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn Jehová tukʼil Abrahán in tzajxix tyekʼun qa tajbʼil Jehová tuʼn tjapun twi t-xim kyiʼj xjal, aju tuʼn tkubʼ noj twitz Txʼotxʼ kyuʼn xjal tzʼaqli qe (Gén. 1:28).

JUN YOL KYAJ BʼANT TIʼJ IN TZAJ TYEKʼUN QA KTEL KAWBʼIL TE JUMAJX

13, 14. ¿Tiʼ tzaj tziyen toj yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil David?

13 Aju yol tzaj tziyen toj Edén ex aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil Abrahán in tzaj tyekʼun qa at toklen Jehová tuʼn tkawin, aju Kawbʼil o txi tqʼoʼn toj tqʼabʼ Mesías, tuʼnju tzʼaqli qe tkawbʼil in che tzaj tqʼamaʼn (Sal. 89:14). ¿Oktzulo kʼokel Tkawbʼil Mesías te nya bʼaʼn? ¿Ilpe tiʼj tuʼn tkubʼ chʼexpet Kawbʼil lu? Aju juntl yol kyaj bʼant tiʼj in tzaj tyekʼun qa mlay bʼaj jlu.

14 Tzaj ttziyen Jehová jun tyol te Ajkawil David aju kawin toj Israel. Aju tzaj ttziyen te in nok tbʼi te yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil David (kjawil uʼjit 2 Samuel 7:12, 16). Tzaj ttziyen Jehová te David qa tzultoq itzʼji Mesías tiʼj tyajil (Luc. 1:30-33). Iktzun tten tzaj tqʼoʼn Jehová mastl tqanil tiʼj alqiʼj kʼeleltoq anqʼin Mesías. Tqʼama Jehová qa aju tyajil David lu «at toklen tuʼn» tok te Ajkawil toj Tkawbʼil Mesías (Ezeq. 21:25-27). Kukx Kkawil tkawbʼil ajkawil David tuʼnju kʼokel Jesús, aju tyajil David, «te kawil te jumajx te t-xel, akux kukx at qʼij» (Sal. 89:34-37). Jaku tzʼok qeʼxix qkʼuʼj qa aju Tkawbʼil Mesías mlayx tzʼok te nya bʼaʼn ex aju kʼiwlabʼil tzul tiʼn ktel te jumajx.

JUN YOL KYAJ BʼANT TIʼJ TUʼN TTEN JUN PAL

15-17. a) Ik tzeʼn in tzaj tyekʼun yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn tten jun pal ik tzeʼn Melquisedec, ¿alkye juntl toklen tyajil xuʼj ktel? b) ¿Tiquʼn il tiʼj tuʼn t-xi qʼoʼn kyoklen lu?

15 Aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán ex tukʼe David in tzaj ttziyen qa aju tyajil xuʼj ok kʼokel te jun Ajkawil. Noqtzun tuʼnj, tuʼn kytzajxix kʼiwlaʼn xjal te tkyaqil tnam, nya oʼkx il tiʼj tuʼn tok tyajil xuʼj te jun kawil. Tuʼntzunju ax ikx kʼokel te jun pal. Oʼkx jun pal jaku txi tqʼoʼn chojbʼil aju jaku tzʼajbʼen tuʼn tnajset kyil xjal ex tuʼn kyok te toj tja Jehová toj kyaʼj ex twitz Txʼotxʼ ex tuʼn kyajbʼen te. Kyjuʼtzun, kyaj bʼant tiʼj juntl yol tuʼn Jehová tuʼnju at nimxix tnabʼil. Aju in nok tbʼi te yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn tten jun pal ik tzeʼn Melquisedec.

16 Ajbʼen ajkawil David tuʼn Jehová tuʼn ttzaj tqʼamaʼn qa ok kjel bʼant tiʼj tyol tukʼilku Jesús. A jlu at kabʼe t-xilen. Tnejel qa kbʼeltoq ‹qeʼ Jesús toj tbʼaʼn qʼabʼ Jehová› ex qa kxel qʼoʼn toklen tuʼn kykubʼ tnajsaʼn ajqʼoj tiʼj. Ex tkabʼ, qa «k’okel te pal te jumajx, [...] ik tza’n te Melquisedec» (kjawil uʼjit Salmo 110:1, 2, 4). ¿Tiquʼn kʼokeltoq Jesús te pal «ik tza’n te Melquisedec»? Tuʼnju tej atxtoq ambʼil tuʼn t-xi qʼoʼn Txʼotxʼ tzaj Tziyen kye tyajil Abrahán, «ate Melquisedec reytoq tuj tnam Salem, ex paltoq in ajbʼen teju Dios maʼxix toklen» (Heb. 7:1-3). Aku Jehová xi qʼonte toklen tuʼn tbʼant jlu tuʼn. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios, aju kubʼ tzʼibʼen toj hebreo, qa oʼkx Melquisedec ajbʼen te ajkawil ex te pal. Ax ikx in nok Jesús ik tzeʼn Melquisedec tuʼnju mix aʼl jun ok te pal ex te kawil tej naʼmxtoq tten ex mix aʼl juntl ok te ikju tej otoqxi kyim, tuʼntzunju, jaku txi qʼamet qa ok «te pal te jumajx».

17 Aku Jehová xi qʼoʼnte toklen Jesús te jun pal tej tkyaj bʼant tiʼj tyol tukʼil ex «kʼokel te pal te jumajx [...] ik tzaʼn te Melquisedec» (Heb. 5:4-6). A jlu in tzajxix tyekʼun qa o kyajxix bʼant tiʼj tuʼn Jehová tuʼn tajbʼen Tkawbʼil Mesías tuʼn, tuʼn tjapun t-ximbʼetz at kyiʼj xjal twitz Txʼotxʼ.

AQEJU YOL E KYAJ BʼANT TIʼJ IN XI KYQʼOʼN TOKLEN TKAWBʼIL DIOS

18, 19. a) ¿Tiʼ in tzaj kyyekʼun tiʼj Tkawbʼil Dios aqeju yol e kyaj bʼant tiʼj aʼyeju ma kubʼ qxnaqʼtzaʼn? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil tzul?

18 Qa ma qo ximen kyiʼj qe yol e kyaj bʼant kyiʼj, in nel qnikʼ tiʼj alkye kyoklen qe yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Tkawbʼil Mesías ex tiʼj alkye tten o kyaj bʼant-xix Kawbʼil lu kyuʼn qe yol e kyaj bʼant. Aju yol tzaj tziyen toj Edén in tzaj tyekʼun qa kajbʼel tyajil xuʼj tuʼn Jehová tuʼn tjapun twi t-ximbʼetz tiʼj Txʼotxʼ ex kyiʼj xjal. Ex aju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼe Abrahán in tzaj tyekʼun alkye tyajil xuʼj tzultoq ex tiʼtoq kbʼantel tuʼn.

19 Atzunju yol kyaj bʼant tiʼj tukʼil David in tzaj tqʼoʼn mastl tqanil kyiʼj t-xeʼchel Mesías e ten. Ax ikx in xi tqʼoʼn yol lu toklen Jesús tuʼn tkawin tibʼaj Txʼotxʼ te jumajx. Aju yol kyaj bʼant tiʼj tuʼn tten jun pal ik tzeʼn Melquisedec in tzaj tqʼamaʼn qa aju tyajil xuʼj ax ikx kʼokel te pal. Noqtzun tuʼnj, nya oʼkx Jesús kʼonil kyiʼj xjal tuʼn kyok te tzʼaqli. At txqantl che okel te ajkawil ex te pal junx tukʼil. ¿Jatumel che tzajel qeju txqantl lu? Qo xnaqʼtzal tiʼj jlu toj juntl xnaqʼtzbʼil tzul.