Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Jakupe ten kʼujlabʼil te jumajx?

¿Jakupe ten kʼujlabʼil te jumajx?

«Aju kʼujlalil ik tten ik tzaʼn tqan qʼaqʼ nim tipun.» (EL CANTAR DE LOS CANTARES 8:6)

1, 2. ¿Alkyeqe jaku jatz kyiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil toj uʼj El Cantar de los Cantares, ex tiquʼn? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal.)

IN NOK tqʼoʼn twitz qʼa tiʼj txin ex in nok tqʼoʼn twitz txin tiʼj qʼa, tzma ẍe kubʼ mojeʼ ex in che tzeʼn tuʼn tzalajbʼil. Kykyaqil qeju ateʼ, in nok kyqʼoʼn kywitz tiʼj kʼujlabʼil at kyxol qeju ma che kubʼ mojeʼ. Aju erman sex tqʼoʼn chikʼbʼabʼil kye, ax ikx in nok tqʼoʼn twitz tiʼj kykʼujlabʼil qe jlu, ex in kubʼ t-ximen erman jlu: «¿Kukxpe ktel kʼujlabʼil kyxol qe jlu aj tbʼet ambʼil? ¿Moqa kxel kyqʼoʼn ambʼil tuʼn tkubʼ chewix kʼujlabʼil at kyxol?» Qa ax tok aju kʼujlabʼil at kyxol qeju chmilbʼaj ex xuʼjilbʼaj, jaku che tzalaj toj kymejebʼleʼn maske ma che ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn. Noqtzun tuʼnj, at nim xjal mintiʼ in che tzalaj toj kymejebʼleʼn ex in kubʼ kypan kyibʼ. Tuʼntzunju, jaku tzul xjel lu toj qwiʼ: «¿Jakupe ten kʼujlabʼil te jumajx?».

2 Atxix toj tqʼijlalil aj kawil Salomón, kwesttoq tuʼn tkanet axix tok kʼujlabʼil. ¿Tiquʼn? Ax Salomón qʼamante jlu: «Kyxol jun mil xinaq oʼkx junx tzʼaqlxix knet wuʼne, atzun kyxol jun mil xuʼj mi jun tzʼaqlxix o knet wuʼne. Oʼkxtzun jlu ma tzʼel nnikʼe tiʼj: Tzʼaqlxix te xjal bʼaj tbʼinchaʼn Dios nej, pero tuʼnxtzun te xjal xi tjyoʼn nimku mya bʼaʼn» (Eclesiastés 7:26-29). Tuʼnju in che anqʼintoq xuʼj te junjuntl tnam, aʼyeju in che ajbʼentoq te Baal, kyxol aj Israel, otoq che ok aj Israel te nya bʼaʼn, ex kyjuʼtzun, kwesttoq tuʼn kyknet tbʼanel xjal tuʼn aj kawil Salomón. Noqtzun tuʼnj, tej atxtoq 20 abʼqʼi tuʼn tkubʼ ttzʼibʼen Salomón qe tyol toj Eclesiastés, kubʼ ttzʼibʼen jun bʼitz. Aju bʼitz lu in yolin tiʼj tkʼujlabʼil jun qʼa tukʼil jun txin aʼyeju nimxixtoq in nok kykʼujlan kyibʼ. Ex aju bʼitz lu, o tzʼok te jun uʼj toj Tyol Dios aju tok tbʼi te El Cantar de los Cantares. Qa o qo kubʼ mojeʼ moqa naʼmx, qkyaqilx jaku jatz qiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil toj uʼj lu. ¿Tiquʼn? Tuʼnju in tzaj tyekʼun qa at aju kʼujlabʼil axix tok ex in tzaj tyekʼun alkye tten jaku kubʼ qyekʼun kʼujlabʼil lu.

AT KʼUJLABʼIL AXIX TOK

3. ¿Tiquʼn jaku tzʼok kykʼujlan kyibʼ jun xinaq tukʼil jun xuʼj toj tkyaqil kyanqʼibʼil?

3 (Kjawil uʼjit El Cantar de los Cantares 8:6.) At junjuntl Tyol Dios in kubʼ kyqʼoʼn taqikʼ lu kyjalu: «Aju kʼujlalil ik tten ik tzeʼn jun tqan qʼaqʼ, aju qʼaqʼ tzajni tukʼil Jehová». ¿Tiquʼn tqʼama Salomón qa aju kʼujlabʼil axix tok atzun «aju qʼaqʼ tzajni tukʼil Jehová»? Tuʼnju tej kykubʼ tbʼinchen Jehová xjal te tilbʼilal, e kubʼ tbʼinchaʼn tuʼn tkubʼ kynaʼn kʼujlabʼil axix tok (Génesis 1:26, 27). Tej tok tkeʼyin Adán tnejel maj Eva, jaw tzalajxix ex ok ten qʼamal junjun tbʼanel yol te kʼujlabʼil te t-xuʼjil. Ax ikx te Eva tzaj tajbʼil tiʼj Adán, tuʼnju atz tiʼj Adán kubʼ tbʼinchan Dios Eva (Génesis 2:21-23). Tuʼnju o qo kubʼ tbʼinchaʼn Jehová tuʼn tok qkʼujlaʼn juntl xjal, jaku tzʼok kykʼujlan kyibʼ jun xinaq tukʼe jun xuʼj toj tkyaqil kyanqʼibʼil.

4, 5. ¿Alqiʼj in yolin uʼj El Cantar de los Cantares?

4 Aju uʼj El Cantar de los Cantares in tzaj tqʼmaʼn tzeʼn aju tbʼanel kʼujlabʼil jaku tnaʼ jun xinaq ex jaku tnaʼ jun xuʼj toj tkyaqil kyanqʼibʼil. Aju poema lu in yolin tiʼj jun txin aju najli toj jun kojbʼil Sunem, moqa Sulem tbʼi, ex in tzaj tqʼamaʼn qa kʼujlaʼn jun kuʼxin tuʼn aju in xqʼuqin ẍneʼl, moqa rit. Jun maj, tej in xqʼuqintoq toj tqan uva niqayin jatumel otoq pon aj kawil Salomón kyukʼex t-soldad, ex toj ambʼil lu, xi tqʼoʼn Salomón twitz tiʼj txin ex tbʼanelxix ela txin toj twitz, ex xi tqʼamaʼn tuʼn tul qʼiʼn txin twitz. Tej tpon qʼiʼn txin twitz, xi tqʼamaʼn te qa tbʼanelxix te ex xi toyin nim oyaj te. Noqtzun tuʼnj, kʼujlaʼnxix aju qʼa xqʼuqil ẍneʼl tuʼn txin ex kukx xi tqʼamaʼn qa oʼkx at tgan tuʼn tten tukʼe qʼa lu (El Cantar de los Cantares 1:4-14). Xiʼ aju xqʼuqil ẍneʼl kaʼyilte txin ex bʼant tuʼn tokx jatumel taʼtoq txin. Tej tkanet txin tuʼn, kykabʼil xi kyqʼamaʼn aju kʼujlabʼil in kynaʼn tukʼe tbʼanel kyyol (El Cantar de los Cantares 1:15-17).

5 Tej tmeltzʼaj Salomón toj tnam Jerusalén, xi tiʼn txin tukʼil, noqtzun tuʼnj, ax ikx te qʼa xi lpeʼ tiʼj txin, aju kʼujlaʼn tuʼn (El Cantar de los Cantares 4:1-5, 8, 9). Tkyaqilju bʼant tuʼn aj kawil Salomón tuʼn tok kʼujlaʼn tuʼn txin, mintiʼx ajbʼen (El Cantar de los Cantares 6:4-7; 7:1-10). Tuʼntzunju, xix tqʼoʼn Salomón ambʼil te txin tuʼn tmeltzʼaj tja. In kubʼ bʼaj bʼitz lu tukʼil tyol txin atz jatumel in xi tqʼamaʼn te qʼa tuʼn tpon ojqelan tukʼil ik tzeʼn in nojqelan jun masat (El Cantar de los Cantares 8:14).

6. ¿Tiquʼn kwest tuʼn tel qnikʼ tiʼj alkyeqe xjal in che yolin toj bʼitz tkuʼx toj uʼj El Cantar de los Cantares?

6 Jun tbʼanel bʼitz aju tkuʼx toj uʼj El Cantar de los Cantares, tuʼntzunju, o tzʼok qʼoʼn tbʼi te «bʼitz mas tbʼanilxix o bʼant tuʼn Salomón» (El Cantar de los Cantares 1:1). Noqtzun tuʼnj, toj bʼitz lu, mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Salomón alkyeqe xjal in che yolin, tuʼnju kubʼ t-ximen qa mas tbʼanel kʼelel tbʼitz ex tpoema qa mintiʼ saj tqʼamaʼn mastl tqanil. Axpe ikx toj tkyaqil bʼitz mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn kybʼi xjal, noqtzun tuʼnj, jakux tzʼel qnikʼ qa a kuʼxin in yolin moqa a txin tuʼnju kyyol in tzaj kyqʼamaʼn. * (Qʼonka twitza tiʼj tqanil t-xe t-xaq uʼj.)

«AJU TBʼANEL TYOLA TE KʼUJLABʼIL MASXIX CHIʼ TWITZJU VINO»

7, 8. ¿Alkyeqe junjun tbʼanel yol «te kʼujlabʼil» bʼaj tqʼamaʼn qʼa ex txin?

7 Toj uʼj El Cantar de los Cantares, aju txin ex aju qʼa in xi kyqʼamaʼn tbʼanel yol «te kʼujlabʼil» (TNM). Atlo junjun kyyol mintiʼxix in nel qnikʼ tiʼ tuʼnju ma bʼant mas te 3,000 abʼqʼi tkubʼlen tzʼibʼen (El Cantar de los Cantares 1:2). Ex junxitl jaku tzʼela junjun tiʼchaq toj qwitz tuʼnju junxitl tten in bʼanttoq junjun tiʼchaq kyuʼn toj kytnam, noqtzun tuʼnj, jaku tzʼel qnikʼ tiʼj nimxix kʼujlabʼil in tnaʼn qʼa tukʼil txin. Jun techel, tuʼnju kʼujlaʼnxix qe tbʼanel tbʼaqʼ twitz txin tuʼn xqʼuqil ẍneʼl, in xi tqʼamaʼn qa ik qe tbʼaqʼ twitz txin ik tzeʼn qe palom (El Cantar de los Cantares 1:15). Ax ikx te txin in xi tqʼamaʼn qa ik qe tbʼaqʼ twitz qʼa ik tzeʼn qe palom otoq che bʼaj chin tuj lech (kjawil uʼjit El Cantar de los Cantares 5:12). Aju tqʼeqil tbʼaqʼ twitz qʼa ex aju t-saqil tbʼaqʼ twitz iktoq in nela toj twitz txin ik tzeʼn qe palom nyaxix qʼeq kyiʼj aqeju otoq che bʼaj chin tuj lech.

8 Noqtzun tuʼnj, miʼn kubʼ qximen qa tkyaqilju kyqʼama oʼkx in yolin tiʼjju tbʼanel kyilbʼilal. Jun techel, in yolin xqʼuqil ẍneʼl tiʼj tbʼanel tmod txin at kyukʼe txqantl xjal (kjawil uʼjit El Cantar de los Cantares 4:7, 11). Tuʼntzunju, tqʼama qʼa lu: «Aya xuʼj in chin yoline tukʼila tuʼn qmojeʼ, mer ik tzaʼn taʼl kabʼ [moqa ‹ik tzeʼn miel in netz toj panal te colmen›, TNM] at tuj ttziʼya. Mer ik tzaʼn taʼl kabʼ ex lech at tjaqʼ taqʼa», chi qʼa te txin. Aju miel in netz toj panal te colmen, mas chiʼ twitzju miel otoq kubʼ kykʼuʼn xjal. Toj twitz qʼa, tal tbʼanelxix qe tyol txin ik tzeʼn miel ex ik tzeʼn lech. A jlu in tzaj tyekʼun qa tej t-xi tqʼamaʼn qʼa te txin: «Tbʼanilxix keʼyin tkyaqil t-ximlala [...]; mintiʼ chʼin tpaltila tok», ax ikx in xitoq tqʼamaʼn qa at tbʼanel tmod txin.

In kubʼ tyekʼun chmilbʼaj ex xuʼjilbʼaj aju kʼujlabʼil in kynaʼn tukʼe kyyol ex tukʼilju in kubʼ kybʼinchaʼn

9. a) ¿Alkye kʼujlabʼil ktel toj jun mejebʼleʼn? b) ¿Tiquʼn nimxix toklen tuʼn tkubʼ kyyekʼun qeju o che kubʼ mojeʼ kykʼujlabʼil toj kymejebʼleʼn?

9 Aju mejebʼleʼn nya noq oʼkx jun yol jlu aju o txi kytziyen qeju o che kubʼ mojeʼ. Il tiʼj tuʼn tten kʼujlabʼil toj. Noqtzun tuʼnj, ¿alkye kʼujlabʼil ktel? ¿Ape kʼujlabʼil in yolin Tyol Dios tiʼj tuʼn t-xi qyekʼun kye xjal? (1 Juan 4:8.) ¿Ape kʼujlabʼil in qnaʼn kyiʼj qe toj qja? ¿Ape kʼujlabʼil in qnaʼn kyiʼj qe qamiw? (Juan 11:3.) ¿Moqa aju kʼujlabʼil in tnaʼn jun xinaq tukʼil jun xuʼj? (Proverbios 5:15-20.) Tkyaqilju kʼujlabʼil ma qo yolin tiʼj il tiʼj tuʼn tkubʼ qyekʼun toj mejebʼleʼn. Ex nim toklen tuʼn tkubʼ tyekʼun chmilbʼaj ex xuʼjilbʼaj aju kʼujlabʼil lu tukʼe kyyol ex tukʼe kybʼinchbʼen maske at nim kyaqʼun. ¿Tiquʼn? Tuʼnju qa ma kubʼ kyyekʼun qeju o che kubʼ mojeʼ aju kʼujlabʼil, nimxix ok kʼonil kyiʼj tuʼn kytzalaj ex tuʼn tten mojbʼabʼil kyxol. Ax ikx il tiʼj tuʼn tbʼant jlu kyuʼn qeju in che anqʼin jatumel aqe mambʼaj in che qʼamante alqukʼil che kbʼel mojeʼ kykʼwaʼl. Aj tok kyojtzqiʼn kyibʼ ex aj tchʼiy kʼujlabʼil kyxol, il tiʼj tuʼn t-xi kyqʼamaʼn ex il tiʼj tuʼn t-xi kyyekʼun aju in kynaʼn. Qa ma bʼant jlu kyuʼn, ok kchʼiyil tbʼanel kyxol ex kʼokel laqʼeʼ jun tiʼj juntl.

10. ¿Alkye juntl tbʼanel in bʼant qa ma kubʼ yekʼit kʼujlabʼil?

10 Ax ikx qa ma kubʼ yekʼit kʼujlabʼil, in bʼant juntl tbʼanel tuʼn. Tojju bʼitz bʼant tuʼn Salomón, xi toyin qe toj ẍkinbʼaj «qʼan pwaq ttxʼotxʼil» ex loʼtzin kyiʼj «tuʼn saq pwaq» te txin ex xi tqʼamaʼn nim tbʼanel yol te. Xi tqʼamaʼn te qa «tbʼanilxix keʼyin ik tzaʼn keʼyin xjaw, in qoptzʼaj ik tzaʼn tqan qʼij» (El Cantar de los Cantares 1:9-11; 6:10). Atzunte txin kukx ok tkʼujlaʼn qʼa aju xqʼuqil ẍneʼl, maske nya junx ateʼtoq. ¿Tiʼ onin tiʼj txin tuʼn miʼn tkubʼ tkʼuʼj tuʼn Salomón? (El Cantar de los Cantares 1:2, 3.) In nonintoq tiʼj aju in tzaj tnaʼn qe tbʼanel yol «te kʼujlabʼil» aju otoq txi tqʼamaʼn qʼa te. «Masxix chiʼ» otoq che el qe tyol qʼa te txin «twitzju vino», aju vino in najbʼen tuʼn kytzalaj xjal, ex aj t-ximen txin kyiʼj qe tyol qʼa, mas tbʼanel ela te twitzju perfume in kubʼ qojli tibʼaj kywiʼ xjal (Salmo 23:5; 104:15). Nimxix toklen tuʼn t-xi tqʼamaʼn chmilbʼaj ex xuʼjilbʼaj jun maj ex juntl maj aju tkʼujlabʼil in tnaʼn tiʼj tukʼil. Qa ma tzaj kynaʼn qeju o che kubʼ mojeʼ aqeju junjun tiʼchaq otoq t-xi kyqʼamaʼn moqa otoq bʼant kyuʼn, jaku tzʼoninxix kyiʼj tuʼn tchʼiy kʼujlabʼil kyxol ex tuʼn tten kymejebʼleʼn te jumajx.

YOKUYA AJU XJAL JAKU TZʼOK TKʼUJLAʼNA

11. ¿Tiʼ jaku tzʼel kykanoʼn qeju kyajbʼil tuʼn kykubʼ mojeʼ tiʼj txin te Sunem?

11 Ax ikx qeju kyajbʼil tuʼn kykubʼ mojeʼ, jaku jatz kyiʼn nim xnaqʼtzbʼil toj uʼj El Cantar de los Cantares. Aju txin te Sunem, mintiʼx chʼin kʼujlabʼil in tnaʼntoq tiʼj Salomón ex iktzun tyolju xi tqʼamaʼn kye xuʼj ateʼtoq toj tja aj kawil. Xi tqʼamaʼn jlu kye: «Miʼn jaw kykʼasune kʼujlabʼil wiʼje ex miʼn che jyone tumel tuʼn ttzaj wajbʼile tiʼj kʼujlabʼil, tzmaxi aj ttzaj tgan kʼujlabʼil wiʼje» (El Cantar de los Cantares 2:7; 3:5, TNM). ¿In nelpe qnikʼ tiʼj tiʼ xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn jlu qe? In tzaj tyekʼun qa nya bʼaʼn tuʼn t-xi tzyet tuʼn tyolin jun qʼa tukʼil jun txin noqx tuʼnju kyaj tuʼn kyyolin tukʼil jun qʼa moqa tukʼil jun txin. Aqeju okslal, il tiʼj tuʼn tkubʼ kyyoʼn tukʼil pasens tzmaxi aj tkanet jun xjal aju jaku tzʼok kykʼujlaʼn tukʼe kʼujlabʼil axix tok.

Mas bʼaʼn tuʼn tkubʼ kyyoʼn okslal tukʼil pasens jun kyukʼil tzmaxi aj tkanet jun xjal aju jaku tzʼok kykʼujlaʼn tukʼe kʼujlabʼil axix tok

12. ¿Tiquʼn kʼujlaʼntoq xqʼuqil ẍneʼl tuʼn txin te Sunem?

12 ¿Tiquʼn kʼujlaʼntoq xqʼuqil ẍneʼl tuʼn txin te Sunem? Ax tok tbʼaneltoq keʼyin qʼa. In tzaj tqʼamaʼn txin qa ik tten qʼa ik tzeʼn «jun masat» ex in tzaj tqʼamaʼn qa ik qe tqʼabʼ ik tzeʼn «jun xmulqʼabʼaj qʼan pwaq» ex qa kyuw qe tqan ik tzeʼn «tqan ja bʼinchamaj tiʼj abʼj mármol». Noqtzun tuʼnj, nya oʼkx kyuwtoq qʼa lu ex nya oʼkx tbʼaneltoq tilbʼilal, quʼn ax ikx kʼujlaʼntoq Jehová tuʼn ex ateʼtoq tbʼanel tmod. Tuʼntzunju, in tzaj tqʼamaʼn txin qa ik tten qʼa ik tzeʼn «jun wiʼ mansan awaʼn kyxol mastl tzeʼ ateʼ tuj kʼul» (El Cantar de los Cantares 2:3, 9; 5:14, 15).

13. ¿Tiquʼn kʼujlaʼntoq txin te Sunem tuʼn qʼa aju xqʼuqil ẍneʼl?

13 ¿Ex tiquʼn kʼujlaʼntoq txin te Sunem tuʼn qʼa aju xqʼuqil ẍneʼl? Ax tok tbʼaneltoq kaʼyin txin. Axpe ikx tbʼanelxix ela toj twitz aj kawil Salomón, ex attoqtzun «sesenta kybʼet qe xuʼj rey, aqeju t-xuʼjil rey, 80 kybʼet qeju tok kyoklen te tkabʼin t-xuʼjil rey, ex nimku kyajlal qe qʼapoj». ¿Oʼkxpe tuʼn tbʼanel tilbʼilal txin ok kʼujlaʼn tuʼn xqʼuqil ẍneʼl? Miʼn. Ax ikx te txin kʼujlaʼntoq Jehová tuʼn ex attoq tbʼanel tmod. Jun techel, mintiʼtoq in jaw tnimsaʼn tibʼ, quʼn tqʼama jlu tiʼjx: «Ik ntene ik tzaʼn jun bʼech tuj chqʼajlaj Sarón», toj juntl yol, noq ik tten ik tzeʼn jun bʼech kyxol txqantl bʼech. Atzunte qʼa toj twitz, iktoq tten txin ik tzeʼn «jun bʼech lirio tokx kyxol tqan chʼiʼx», toj juntl yol, oʼkxtoq te txin at ex nimtoq toklen (El Cantar de los Cantares 2:1, 2; 6:8).

14. ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn kye qeju kyajbʼil tuʼn kykubʼ mojeʼ aju bʼant tuʼn qʼa xqʼuqil ẍneʼl ex tuʼn txin te Sunem?

14 Tajbʼil Jehová tuʼn kykubʼ mojeʼ tmajen oʼkx «tukʼil jun okslal» (1 Corintios 7:39). Tuʼntzunju, oʼkx jaku tzʼex jun okslal tukʼil juntl okslal ex jaku kubʼ mojeʼ tukʼilju o jaw aʼ twiʼ ex kʼujlaʼn Jehová tuʼn. ¿Tiquʼn nim toklen jlu? Tuʼnju in tzaj nim nya bʼaʼn toj kyanqʼibʼil qeju in che kubʼ mojeʼ. Noqtzun tuʼnj, qa kykabʼil at jun tbʼanel kyamiwbʼil tukʼil Jehová, nya kwest kʼelel te kye tuʼn tten tbʼanel kyxol ex tuʼn kytzalaj. Qa tajbʼil teya tuʼn tkubʼ mojeʼya, kanoʼmila tiʼj kuʼxin xqʼuqil ẍneʼl ex tiʼj txin te Sunem aju in yolin El Cantar de los Cantares tiʼj. Ex jyonxa jun tukʼila at tbʼanel tmod ex ax tok kʼujlaʼn Jehová tuʼn.

In nok tilil kyuʼn okslal tuʼn miʼn tkubʼ kynaʼn kʼujlabʼil tiʼj jun xjal aju mintiʼ in najbʼen te Jehová (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 14)

TZʼOKA IK TZEʼN «TQAN AWAL TOK PEʼN TIʼJ»

15. ¿Alkye tten jaku tzʼel kykanoʼn qeju chʼix kykubʼ mojeʼ tiʼjju techel kubʼ tqʼoʼn txin te Sunem?

15 (Kjawil uʼjit El Cantar de los Cantares 4:12.) ¿Tiquʼn tqʼama qʼa xqʼuqil ẍneʼl qa ik tten txin, aju kʼujlaʼn tuʼn, ik tzeʼn «tqan awal tok peʼn tiʼj», moqa chʼlajiʼn tiʼj? Tuʼnju oʼkx kʼujlaʼntoq xqʼuqil ẍneʼl tuʼn. Ex tuʼnju ok kbʼel mojeʼtoq txin tukʼil qʼa lu, oʼkx ximen tiʼj qʼa ex mintiʼ xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tten tkʼujlabʼil tiʼj Salomón. Ik ok txin lu te Salomón ik tzeʼn «jun muro», ex mintiʼ ok ik tzeʼn jun pwert aju alkyexku jaku jaqonte (El Cantar de los Cantares 8:8-10). Ax ikx qeju chʼix kykubʼ mojeʼ, oʼkx kbʼel kyyekʼun kykʼujlabʼil tiʼjju kʼokel te kyukʼil ex mintiʼ tuʼn tkubʼ kyyekʼun kʼujlabʼil tiʼj juntl.

16. ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn uʼj El Cantar de los Cantares kye qeju chʼix kykubʼ mojeʼ?

16 Tej t-xi tqanin qʼa aju xqʼuqil ẍneʼl qa jakutoq txiʼ txin bʼetil tukʼil, mintiʼ xi kyqʼoʼn t-xibʼen txin ambʼil te tuʼn kyxiʼ bʼetil. Kubʼ kyximen qa mas bʼaʼn tuʼn t-xiʼ txin xqʼuqil tqan uva. ¿Tiquʼn? ¿Tuʼnpe mintiʼtoq in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj kyanabʼ? ¿Tuʼnpe kubʼ t-ximen qa kbʼeltoq tbʼinchaʼn txin ex aju xqʼuqil ẍneʼl jun nya bʼaʼn? Nya ik ttenju. Oʼkx kyajbʼiltoq tuʼn tok kyxqʼuqin kyanabʼ tuʼntzun miʼn tkubʼ tzʼaq toj jun joybʼil tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn aju nya bʼaʼn (El Cantar de los Cantares 1:6; 2:10-15). ¿Tiʼ in tzaj t-xnaqʼtzaʼn jlu? In tzaj tyekʼun qa aqeju in che yolin il tiʼj tuʼn t-xi kyjyon tumel tuʼn kyten saq twitz Jehová. A jlu in tzaj tyekʼun qa mintiʼ tuʼn kyten atz jatumel jaku che kubʼ tzʼaq toj nya bʼaʼn, ik tzeʼn qa ma che ten kyjunalx jatumel mintiʼ jun xjal at. Ex ax tok, bʼaʼn tuʼn t-xi kyyekʼun aju kʼujlabʼil in kynaʼn, noqtzun tuʼnj, aju yekʼbʼil tiʼj kʼujlabʼil lu il tiʼj tuʼn tok te saq.

17, 18. ¿Tiʼ ma tzʼel tnikʼa tiʼj toj uʼj El Cantar de los Cantares?

17 Tajbʼil Jehová tuʼn tten kymejebʼleʼn qeju o che kubʼ mojeʼ toj tkyaqil kyanqʼibʼil. Chʼixmi kykyaqil xinaq ex xuʼj in che kubʼ mojeʼ, in xi tzyet kymejebʼleʼn tukʼe nim kʼujlabʼil. Noqtzun tuʼnj, tuʼn tten kymejebʼleʼn toj tkyaqil kyanqʼibʼil, il tiʼj tuʼn tok tilil kyuʼn tuʼn miʼn tkubʼ yupj aju qʼaqʼ te kʼujlabʼil (Marcos 10:6-9).

18 Qa tajbʼil teya tuʼn tkubʼ mojeʼya, jyonxa jun xjal aju ax tok jaku tzʼok tkʼujlaʼna. Ex aj tkanet tuʼna, tzʼok tililx tuʼna tuʼn tchʼiy aju axix tok kʼujlabʼil lu tuʼntzun miʼn tkubʼ yupj. Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj toj uʼj El Cantar de los Cantares, at aju axix tok kʼujlabʼil ex jaku ten te jumajx tuʼnju aju «tqan qʼaqʼ» lu atz in tzaj tukʼil Jehová (El Cantar de los Cantares 8:6).

^ taqik' 6 Jyonkuxa aju «Puntos sobresalientes del Cantar de los Cantares» toj uʼj Perspicacia para comprender las Escrituras, volumen 1, t-xaq 421.