Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

TBʼI XNAQʼTZBʼIL TOK TIʼJ T-XKʼOMIL: ¿ATPE JUN KAWBʼIL MINTIʼ SBʼUBʼIL TOJ?

Aju sbʼubʼil at toj kykawbʼil xjal ik tten ik tzeʼn veneno

Aju sbʼubʼil at toj kykawbʼil xjal ik tten ik tzeʼn veneno

Aju sbʼubʼil in bʼant kyuʼn xjal qa at jun kyoklen ex mintiʼ in che kawin toj tumel tuʼntzun tkambʼet aju kyex kyajbʼil. A jlu o tzikʼ nim ambʼil ttzajlen tzyet. Jun techil, in yolin Tyol Dios tiʼj jun ley aju in tqʼamaʼn qa nya bʼaʼn tuʼn tkambʼet pwaq toj ewaj tuʼn jun jwes. A jlu in tzaj tyekʼun qa ma tzikʼ mas te 3,500 abʼqʼi in che sbʼun xjal (Éxodo 23:8). Noqtzun tuʼnj, aju sbʼubʼil, nya oʼkx in yolin tiʼj aj t-xi kykʼamoʼn xjal pwaq toj ewaj. Ax ikx in yolin tiʼj aj t-xi kyelqʼan xjal at kyoklen aju qe tiʼchaq, aju junjun onbʼil in xi qʼoʼn kye tuʼn kyonin kyiʼj xjal, ex at maj in che elqʼan kywitz xjal. Ax ikx, tuʼnju at kyoklen, at maj nya toj tumel in che onin kyiʼj toj kyja ex kyiʼj kyamiw.

At sbʼubʼil jaxku tumel, noqtzun tuʼnj, mas at toj kybʼinchbʼen aj kawil. Aju Barómetro Global de la Corrupción 2013, aju etz tuʼn Transparencia Internacional, tqʼama qa ateʼ xjal toj tkyaqil twitz Txʼotxʼ in kubʼ kyximen qa aqeju mas in che sbʼun: aʼyeju kyaj tuʼn kyok te aj kawil, qe polisiy, qe aj kawil, qe xjal in netz kyqʼoʼn ley ex qe jwes. Qqʼonk qwiʼ tiʼj junjun techel:

  • ÁFRICA: Toj 2013, junlo 22,000 nejenel toj tnam Sudáfrica ok qʼoʼn kypaj qa in bʼant junjun tiʼchaq kyuʼn tukʼil sbʼubʼil.

  • SUDAMÉRICA: Toj 2012, toj tnam Brasil, 25 xjal e okx qʼoʼn pres tuʼnju in che elqʼan pwaq tuʼn chjet aju tqanil kyuʼn tiʼj kykawbʼil ex atz el kyelqʼan tiʼjju onbʼil in tzaj qʼoʼn kye tuʼn kyonin kyiʼj xjal. Kyxol jlu attoq nejenel kye onil te aj kawil, aju tkabʼin xjal mas nim toklen toj tnam lu.

  • ASIA: Toj tnam Seúl, aju at toj Corea del Sur, 502 xjal o che kyim tej tkubʼ tilj jun ja te nimaq kʼaybʼil toj abʼqʼi 1995. Aʼyeju xjal in che jyon kyiʼj tqanil, kyqʼama qa aʼyeju xjal e aqʼunan kyukʼil aj kawil xi kykʼamoʼn pwaq toj ewaj ex xi kyqʼoʼn ambʼil tuʼn tjaw bʼinchet ja nyaxix tbʼanil ex e ikʼ tibʼaj junjun kawbʼil in yolin tibʼaj tuʼn kybʼinchet tbʼanel ja, tuʼntzun aju, kubʼ xitj aju ja te nimaq kʼaybʼil.

  • EUROPA: Tzaj tqʼamaʼn Cecilia Malmström aju nejenel tiʼj Asuntos de Interior de la Comisión Europea qa «aju nya bʼaʼn in nikʼ toj tnam Europa jaku tzʼetz qwitz tiʼj». Ax ikx tqʼama jlu: «Aʼyeju aj kawil mintiʼ in nok tilil kyuʼn tuʼn tkubʼ naj aju sbʼubʼil toj kykawbʼil».

Kwest tuʼn tel sbʼubʼil kyuʼn xjal. Aju aj xnaqʼtzal aju at nim tojtzqibʼil tiʼjju sbʼubʼil in bʼant kyuʼn xjal Susan Rose-Ackerman tbʼi, kubʼ ttzʼibʼin qa «ilxix tiʼj tuʼn tbʼant jun chʼixpubʼil tiʼj alkye tten in che kawin xjal». Jakulo kubʼ qximen qa mlayx kubʼ naj sbʼubʼil, noqtzun tuʼnj, nya oʼkx in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa kbʼel naj sbʼubʼil, ax ikx in tzaj tqʼamaʼn qa jaku tzʼok qʼuqeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ok kbʼel naj.