Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Qqʼonx chjonte te Jehová

Qqʼonx chjonte te Jehová

«Kyqʼonxe chjonte te [‹Jehová› TNM] tuʼnju bʼaʼn te.» (SALMO 106:1)

1. ¿Tiquʼn at toklen Jehová tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te?

AT TOKLEN Jehová tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te tuʼnju in tzaj tqʼoʼn «tkyaqil oyaj bʼaʼn» qe (Santiago 1:17). In tzaj tqʼoʼn tkyaqilju at tajbʼen qe tukʼe kʼujlabʼil ik tzeʼn jun tbʼanel xqʼuqil ẍneʼl moqa rit (Salmo 23:1-3). Ex qa ma qo ok weʼ twitz nya bʼaʼn in kolin qiʼj ex in tzaj tqʼoʼn qipumal (Salmo 46:1). Qa ma qo ximen tiʼj tkyaqilju in tzaj tqʼoʼn Jehová qe, in qnaʼn ik tzeʼn tnaʼ jun salmista aju kubʼ ttzʼibʼen jlu: «Kyqʼonxe chjonte te tuʼnju bʼaʼn te», ax ikx tqʼama salmista qa kukx kʼokel Jehová te bʼaʼn te jumajx (Salmo 106:1).

Aju taqikʼ Tyol Dios te abʼqʼi 2015 aju: Kyqʼonxe chjonte te Jehová tuʼnju bʼaʼn te (Salmo 106:1)

2, 3. a) ¿Tiʼ kbʼajel qa mintiʼ xi qqʼoʼntl chjonte? b) ¿Alkyeqe xjel che tzajel tzaqʼweʼn toj xnaqʼtzbʼil lu?

2 Ma bʼet nim ambʼil, kyaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa che tel xjal mintiʼ in xi kyqʼoʼn chjonte toj ambʼil jaʼlo, ex ik in bʼajju (2 Timoteo 3:2). At nim xjal mintiʼ in che tzalaj tiʼjju o tzaj tqʼoʼn Jehová kye. In qo anqʼin toj jun ambʼil jatumel at nim millón xjal atz tok kykʼuʼj tiʼj tuʼn ttzaj kylaqʼoʼn aju mintiʼxix tajbʼen kye. Ex mintiʼ in che tzalaj tiʼjju at kye. Ax ikx qe, qa mintiʼ xi qqʼoʼn chjonte jaku qo ok ik tzeʼn qe aj Israel ojtxe. Jaku miʼn qo tzalajtl tiʼj kʼiwlabʼil o tzaj tqʼoʼn Jehová qe ex jaku txi qnajsaʼn qamiwbʼil tukʼil (Salmo 106:7, 11-13).

3 Qa mintiʼ xi qqʼoʼntl chjonte, mas kwest kʼelel toj qwitz aj qok weʼ twitz nya bʼaʼn. ¿Tiquʼn? Tuʼnju mas nok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj nya bʼaʼn ex mintiʼtl in qo ximen kyiʼj qe kʼiwlabʼil in che tzaj qkʼamoʼn (Salmo 116:3). ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn kukx qqʼoʼn chjonte? ¿Ex tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tten qximbʼetz toj tumel qa ma qo ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn? Qo xnaqʼtzal tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu.

¡O BʼANT NIMKU TBʼINCHBʼEN JEHOVÁ!

4. ¿Tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn tuʼn kukx txi qqʼoʼn chjonte te Jehová?

4 Il tiʼj tuʼn tok tilil quʼn tuʼn kukx txi qqʼoʼn chjonte te Jehová. Tnejel, il tiʼj tuʼn qximen tiʼj alkye tten o qo tzaj tkʼiwlaʼn Jehová. Ex tkabʼ, il tiʼj tuʼn el qnikʼ tiʼj alkye tten in tzaj kyyekʼun kʼiwlabʼil lu aju nimxix tkʼujlabʼil Jehová at qiʼj. Tej t-ximen aj bʼitzel tiʼj tkyaqilju tbʼanel otoq bʼant tuʼn Jehová tiʼj, o jaw tzalajxix tiʼj tkyaqil jlu (kjawil uʼjit Salmo 40:5 ex 107:43).

5. Qa qajbʼil tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte ik tzeʼn te apóstol Pablo, ¿tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn?

5 Jaku tzʼel qnikʼ tiʼj alkye tten jaku txi qqʼoʼn chjonte te Jehová qa ma qo xnaqʼtzan tiʼj techel kyaj tqʼoʼn apóstol Pablo. In nel qnikʼ tiʼj qa ximen apóstol Pablo kyiʼj kʼiwlabʼil e tzaj tkʼamoʼn tuʼnju kukx xi tqʼoʼn chjonte te Jehová toj naʼj Dios. Jatz tqʼamaʼn apóstol Pablo jlu: «Ojtxi in yasune tiʼj, ex in yajlane kyiʼj okslal, ex o nbʼinchaye mya bʼaʼn kyiʼj». Noqtzun tuʼnj, tzaj tyekʼun Jehová ex Jesús qʼaqʼbʼil kykʼuʼj tiʼj ex xi kyqʼoʼn toklen tuʼn t-xi tpakbʼan tbʼanel tqanil kye xjal (kjawil uʼjit 1 Timoteo 1:12-14). Ax ikx o tzalaj apóstol Pablo kyiʼj txqantl erman ex kukx xi tqʼoʼn chjonte te Jehová tuʼnju attoq tbʼanel kymod erman ex tuʼnju in nok tilil kyuʼn tuʼn kypakbʼan (Filipenses 1:3-5, 7; 1 Tesalonicenses 1:2, 3). Jurat naj xi tqʼoʼn apóstol Pablo chjonte te Jehová tiʼj tkyaqilju in bʼanttoq kyuʼn erman tuʼn kyonin tiʼj tej tok weʼ twitz nya bʼaʼn (Hechos 28:15; 2 Corintios 7:5-7). Tuʼntzunju, xi tqʼamaʼn apóstol Pablo kye txqantl okslal tuʼn txi kyqʼoʼn chjonte te Dios ex tuʼn tok kyqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj kyxolx aj kybʼitzin te Dios tuʼn tjaw kynimsaʼn (Colosenses 3:15-17).

¿TIʼ JAKU TZʼONIN QIʼJ TUʼN KUKX QQʼOʼN CHJONTE?

6. ¿Alkye jun kʼiwlabʼil mas in tzalaja tiʼj ex in xi tqʼoʼna chjonte te Jehová tiʼj?

6 ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tbʼanel techel kyaj tqʼoʼn apóstol Pablo tej tok tilil tuʼn, tuʼn t-xi tqʼoʼn chjonte? Ik tzeʼn bʼant tuʼn apóstol Pablo, jaku qo ximen tiʼjju o tzaj tqʼoʼn Jehová qe (Salmo 116:12). Qo ximen tiʼj jlu: «¿Alkye kʼiwlabʼil o tzaj tqʼoʼn Jehová weye tuʼn t-xi nqʼoʼne chjonte te?» Jaku qo ximen tiʼj tbʼanel qamiwbʼil tukʼe Jehová ex tiʼj tchwinqlal Jesús xi tqʼoʼn tuʼn tnajset qil, ex jaku qo ximen tiʼj alkye tten o che onin erman qiʼj aj qok weʼ twitz junjun nya bʼaʼn, ex jaku txi qqʼoʼn chjonte tiʼj qxuʼjil moqa tiʼj qchmil ex kyiʼj qkʼwaʼl. Kyjuʼtzun, bʼaʼn tuʼn tel qpaʼn ambʼil tuʼn qximen tiʼj alkye tten o qo tzaj tonin Jehová. A jlu kʼonil qiʼj tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te Jehová tkyaqil qʼij (kjawil uʼjit Salmo 92:1, 2).

Qo naʼn Dios tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te Dios tiʼj tkyaqilju o tzaj tqʼoʼn qe, ik tzeʼn bʼant tuʼn Ana ex Ezequías

7. a) ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te Jehová toj qnaʼj Dios? b) ¿Alkye tten jaku tzʼonin qiʼj qa ma txi qqʼoʼn chjonte te Jehová toj qnaʼj Dios?

7 Qa ma qo ximenxix tiʼj tkyaqil kʼiwlabʼil o tzaj qkʼamoʼn, ok ktel qajbʼil tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te Jehová toj qnaʼj Dios (Salmo 95:2; 100:4, 5). At junjun xjal oʼkx in che naʼn Dios tuʼn t-xi kyqanin junjun tiʼchaq te. Noqtzun tuʼnj, tgan Jehová qa in qo naʼn Dios tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te tiʼjju o tzaj tqʼoʼn qe. In yolin Xjan Uʼj kyiʼj nimku xjal xi kyqʼoʼn chjonte te Jehová, ik tzeʼn Ana ex Ezequías (1 Samuel 2:1-10; Isaías 38:9-20). Jaku tzʼel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn tmajen Dios ex qqʼonx chjonte te Jehová tiʼjju o tzaj qkʼamoʼn te (1 Tesalonicenses 5:17, 18). Qa ma bʼant jlu quʼn, ok tzul tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj, ok kchʼiyel qkʼujlabʼil tiʼj Jehová ex kukx qo okel te tamiw (Santiago 4:8).

¿Alkye kʼiwlabʼil in xi tqʼoʼna chjonte tiʼj te Jehová? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 6 ex 7)

8. ¿Tiquʼn jaku tzʼel naj tiʼj qkʼuʼj tuʼn t-xi qqʼoʼn chjonte te Jehová?

8 Qa mintiʼ sok qxqʼuqin qibʼ, jaku txi qnajsaʼn qtzalajbʼil tiʼj tkyaqilju o tzaj toyin Jehová qe. ¿Tiquʼn? Tnejel, tuʼnju aj il xjal qoʼ kwest tuʼn qqʼon chjonte. Ik tzeʼn Adán tukʼe Eva, aʼyeju tnejel qtat, xi qʼoʼn jun tbʼanel kynajbʼil. Xi qʼoʼn tkyaqilju at tajbʼen kye ex jakutoq che anqʼin te jumajx toj tzalajbʼil (Génesis 1:28). Noqtzun tuʼnj, mintiʼ e tzalaj kyiʼj qe kʼiwlabʼil otoq che tzaj qʼoʼn kye. Kyajbʼiltoq tuʼn t-xi qʼoʼn mastl tiʼchaq kye. Tuʼntzunju, xi kynajsaʼn tkyaqilju otoq tzaj tqʼoʼn Jehová kye (Génesis 3:6, 7, 17-​19). Ex tkabʼ, tuʼnju in qo anqʼin kyxol xjal aʼyeju mintiʼ in xi kyqʼoʼn chjonte, ax ikx qe jaku tzʼel naj tiʼj qkʼuʼj tkyaqilju o tzaj tqʼoʼn Jehová qe, ik tzeʼn qamiwbʼil at tukʼil ex ik tzeʼn ambʼil o tzaj tqʼoʼn qe tuʼn qokx toj ttnam junx kyukʼil qe qerman ateʼ twitz tkyaqil Txʼotxʼ (1 Juan 2:15-17). Tuʼn miʼn tbʼaj jlu qiʼj, il tiʼj tuʼn qximen tiʼj tkyaqilju kʼiwlabʼil o tzaj qkʼamoʼn ex il tiʼj tuʼn kukx txi qqʼoʼn chjonte te Jehová toj naʼj Dios (kjawil uʼjit Salmo 27:4).

AJ QOK WEʼ TWITZ NYA BʼAʼN

9. Qa ma tzaj nya bʼaʼn qiʼj, ¿tiquʼn bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj kʼiwlabʼil o che tzaj qkʼamoʼn?

9 Qa otoq txi qxnaqʼtzan qibʼ tuʼn qqʼoʼn chjonte, jaku tzʼonin jlu qiʼj tuʼn tikʼx quʼn aj ttzaj junjun nya bʼaʼn qiʼj. Jaku tzʼaj bʼajxix qkʼuʼj qa noq minabʼen xqo ok weʼ twitz junjun nya bʼaʼn aju jaku chʼixpuj qanqʼibʼil tuʼn, ik tzeʼn qa ma kubʼ tjyoʼn jun chmilbʼaj juntl tukʼil moqa ma kubʼ tjyoʼn jun xuʼjilbʼaj juntl tukʼil, qa ma tzaj jun yabʼil, qa ma kyim jun toj qja ex qa ma tzaj juntl xitbʼil. Qa ma qo ximen kyiʼj kʼiwlabʼil o che tzaj tqʼoʼn Jehová qe, jaku tzaj tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj ex jaku tzaj tqʼoʼn qipumal tuʼn tikʼx nya bʼaʼn quʼn. Qo xnaqʼtzaʼn tiʼj alkye tten o tzʼonin jlu kyiʼj junjun qerman.

10. ¿Alkye tten in nonin tiʼj Irina aju tuʼn t-ximen kyiʼj kʼiwlabʼil o che tzaj tqʼoʼn Jehová te?

10 At jun precursora regular toj jun tnam te Norteamérica Irina tbʼi. * (Qʼonka twitza tiʼj tqanil t-xe t-xaq uʼj.) Kyaj tzaqpiʼn Irina kyukʼe tal tuʼn tchmil, aju in najbʼentoq te ansyan ex xiʼ tukʼe juntl xuʼj. ¿Tiʼ onin tiʼj Irina tuʼn kukx tajbʼen te Jehová tuʼn tkyaqil tkʼuʼj? Tqʼama Irina jlu: «In xi nqʼoʼne nimxix chjonte te Jehová tuʼnju in chin nok t-xqʼuqine. Tuʼnju in xi nqʼoʼne chjonte tkyaqil qʼij tuʼn tkyaqil tbʼanel at toj wanqʼibʼile, in nel nnikʼe tiʼj qa jun tbʼanel qoklen aju o tzʼok qojtzqiʼn Jehová, aju tbʼanel Qtat at toj kyaʼj, ex jun tbʼanel qoklen at tuʼnju kʼujlaʼn qoʼ tuʼn. Ojtzqiʼn wuʼne qa mlayx chin kyaj tzaqpiʼne tuʼn». At nim nya bʼaʼn o tzaj toj tanqʼibʼil Irina, noqtzun tuʼnj, tuʼnju at jun tbʼanel t-ximbʼetz, a jlu in nonin tiʼj tuʼn tikʼx nya bʼaʼn tuʼn ex tuʼn tonin kyiʼj txqantl.

11. ¿Tiʼ o tzʼonin tiʼj Kyung-sook tuʼn tikʼx jun matij yabʼil tuʼn?

11 Ex at juntl ermana Kyung-sook tbʼi te tnam Asia ex ma tzikʼ mas te 20 abʼqʼi in najbʼen te precursora regular tukʼe tchmil. Noqtzun tuʼnj, pon jun qʼij, tzaj kyqʼamaʼn aj qʼanel kye qa otoq tzaj cáncer toj tpulmon ermana ex tzaj qʼamaʼn kye qa oxe xjaw moqa qaq xjaw ambʼil atx taj tuʼn tkyim. Otoq tzʼok weʼ ermana tukʼe tchmil twitz nim nya bʼaʼn, noqtzun tuʼnj, mintiʼ otoq tzaj tyabʼ. Tqʼama ermana: «Nimxix nbʼise tzaj tej tok nbʼiʼne qa yabʼ qine, kubʼ nximane qa otoq txi naj tkyaqilju at weye. Ex tzaj nim xobʼil wiʼje». ¿Tiʼ o tzʼonin tiʼj ermana tuʼn tten qʼuqbʼil tkʼuʼj? Tqʼama ermana jlu: «Tkyaqil qonikʼan naʼmxtoq nxiʼye wtal, in chin jaxe twiʼ njaye naʼl Dios tukʼe tqʼajqʼajel nwiʼye ex in xi nqʼoʼne chjonte tiʼj jweʼ tbʼanel tiʼchaq in che ikʼ wiʼje toj qʼij aju». A jlu in nonin tuʼn tel bʼis toj tanmi ermana ex in nonin tuʼn t-xiʼ tqʼamaʼn te Jehová qa kʼujlaʼn tuʼn. Ex in tzaj tqʼamaʼn ermana qa tuʼnju in nnaʼn Dios o tzʼel tnikʼ tiʼj qa in tzaj tqʼoʼn Jehová qipumal aj qok weʼ twitz nya bʼaʼn ex o tzʼel tnikʼ tiʼj qa mas at nim kʼiwlabʼil toj qanqʼibʼil twitzju nya bʼaʼn in tzaj.

A Sheryl tukʼe John, aju titzʼin kyaj anqʼin (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 13)

12. ¿Tiʼ in nonin tiʼj Jason tuʼn tikʼx tkyimlen t-xuʼjil tuʼn?

12 Ax ikx at jun ermano Jason tbʼi, aju in najbʼen toj ninja qʼil twitz aqʼuntl toj tnam África. Ma bʼant mas te 30 abʼqʼi in najbʼen Jason te Dios toj tkyaqil ambʼil. Tqʼama Jason jlu: «Ma bʼant wuq abʼqʼi tkyimlen nxuʼjile. Qa ma tzaj nnaʼne aju kʼixbʼisabʼil ikʼx tuʼn nxuʼjile tej tok ten cáncer tiʼj, in tzaj nimxix nbʼise tuʼn». ¿Tiʼ in nonin tiʼj ermano tuʼn tikʼx bʼis tuʼn? Tzaj tqʼamaʼn jlu: «Jun maj, tzaj nnaʼne jun tbʼanel tiʼ ikʼ toj qanqʼibʼile tukʼil nxuʼjile. Xi nqʼoʼne chjonte te Jehová tuʼn jlu ex o noj toj wanmiye tuʼn tzalajbʼil tej tbʼant jlu wuʼne. Atxix toj ambʼil aju, kukx in xi nqʼoʼne chjonte te Jehová tuʼnju ikʼ junjun tbʼanel tiʼchaq toj qanqʼibʼile junx. ¡Nimxix o tzʼonin jlu wiʼje tuʼn tten jun tbʼanel nximbʼetze! Ax tok kukx in tzaj nbʼise, noqtzun tuʼnj, in xi nqʼoʼne chjonte te Jehová tuʼnju ten nmejebʼleʼne toj tzalajbʼil ex tuʼnju in kubʼ mojeʼye tukʼe jun xjal aju kʼujlaʼnxix Jehová tuʼn».

«In xi nqʼoʼne chjonte tuʼnju a Jehová Ndiose.» (Chi Sheryl)

13. ¿Tiʼ ma tzʼonin tiʼj Sheryl tuʼn tikʼx bʼis tuʼn kyiʼj chʼixmi kykyaqil toj tja e kyim?

13 Tej tikʼ jun nimxix kyqʼiqʼ jbʼal toj tnam Filipinas toj abʼqʼi 2013, tzmatoq 13 abʼqʼi iqʼin tuʼn Sheryl. Naj chʼixmi tkyaqilju attoq te Sheryl. Tqʼama jlu: «Naj njaye ex e kyim chʼixmi kykyaqil toj njaye». Kyim ttat tukʼex ttxuʼ ex e kyim qe oxe terman tej ttzaj nimxix kyqʼiqʼ jbʼal. ¿Tiʼ ma tzʼonin tiʼj Sheryl tuʼn miʼn ttzaj tqʼoj? Ma tzʼonin tiʼj aju in ximen kyiʼj kʼiwlabʼil at te ex aju in xi tqʼoʼn chjonte tiʼj jlu. Tqʼama jlu: «Ok nqʼoʼne nwitze tiʼj tkyaqilju bʼant tuʼn ttnam Jehová tuʼn tonin qiʼje ex tuʼn tok tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼje. Ojtzqiʼntoq wuʼne qa ateʼ erman jaxku tumel in che naʼn Dios wiʼje». Ex tqʼamatl jlu: «In xi nqʼoʼne chjonte tuʼnju a Jehová Ndiose. Kukx in tzaj tqʼoʼn aju at tajbʼen qe». Ikju, qa ma qo ximen kyiʼj kʼiwlabʼil o che tzaj qkʼamoʼn, in nonin qiʼj tuʼn miʼn qkubʼ bʼaj tuʼn bʼis. Qa in xi qqʼoʼn chjonte, in qo tzaj tonin tuʼn kukx tok tilil quʼn maske ma qo ok weʼ twitz nya bʼaʼn (Efesios 5:20; kjawil uʼjit Filipenses 4:6, 7).

QO TZALAJ TIʼJ QMAN JEHOVÁ

14. ¿Tiʼ in tzaj tqʼamaʼn Jehová qe tiʼjju kbʼantel tuʼn toj ambʼil tzul? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal.)

14 Atxix ojtxe, in xi kyqʼoʼn tmajen Jehová chjonte te Jehová tuʼnju in che tzaj tonin. Jun techel, tej kyetz ttzaqpiʼn Jehová aj Israel tjaqʼ tkawbʼil Faraón ex qe t-soldad toj mar Rojo, nimxix e tzalaj aj Israel ex e bʼitzen tuʼn tjaw kynimsaʼn Jehová ex tuʼn t-xi kyqʼoʼn chjonte te (Éxodo 15:1-21). Toj ambʼil jaʼlo, in tzaj tqʼamaʼn Jehová qe qa chʼixtl qtzaqpaj tuʼn tjaqʼ tkyaqilju in tzaj qbʼis tuʼn ex tjaqʼ tkyaqilju in tzaj kʼixkʼoj qiʼj tuʼn (Salmo 37:9-11; Isaías 25:8; 33:24). Noqpe qo ximen tiʼj ambʼil aj tkubʼ tnajsaʼn Jehová kykyaqil qeju aj qʼoj tiʼj ex aj qanqʼin toj akʼaj twitz Txʼotxʼ atz jatumel ktel mujbʼabʼil ex kykyaqil xjal kbʼel kybʼinchaʼn aju tzʼaqli. ¡Ax tok, at nim tiquʼn kxel qqʼoʼn chjonte te Jehová toj ambʼil aju! (Apocalipsis 20:1-3; 21:3, 4.)

In tzaj tqʼamaʼn Jehová qe qa chʼixtl qtzaqpaj tuʼn tjaqʼ tkyaqilju in tzaj qbʼis tuʼn ex tjaqʼ tkyaqilju in tzaj kʼixkʼoj qiʼj tuʼn

15. ¿Tiʼ bʼaʼn tuʼn tbʼant quʼn toj abʼqʼi 2015?

15 Toj abʼqʼi 2015 in qo yon tuʼn ttzaj qkʼamoʼn nim tkʼiwlabʼil Jehová. Ax ikx atlo junjun qe qo okel weʼ twitz nya bʼaʼn. Noqtzun tuʼnj, noq tiʼxku jaku tzaj, ojtzqiʼn quʼn qa mlayx qo kyaj ttzaqpiʼn Jehová (Deuteronomio 31:8; Salmo 9:9, 10). Kukx ktzajel tqʼoʼn aju at tajbʼen qe tuʼn kukx qajbʼen te. Tuʼntzunju, qkanoʼmel t-ximbʼetz Habacuc, aju jun t-sanjel Dios, aju tqʼama qa maske, moqa inchq, mintiʼ xtenxix twa ex maske ma tzaj nim nya bʼaʼn tiʼj, ok ktzalajel tiʼj Jehová tuʼnju a kolil te (Habacuc 3:17, 18). Qo ximen tukʼe tzalajbʼil kyiʼj kʼiwlabʼil o che tzaj qkʼamoʼn ex kukx qbʼinchanx aju in tzaj tqʼamaʼn taqikʼ Tyol Dios te abʼqʼi 2015, aju in tqʼamaʼn: «Kyqʼonxe chjonte te [‹Jehová› TNM] tuʼnju bʼaʼn te» (Salmo 106:1).

^ taqik' 10 Ma kubʼ chʼixpet junjun bʼibʼaj.