Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Ope kanet junjun yekʼbʼil kyuʼn xjal tiʼj qa ax tok aju tkuʼx toj Tyol Dios?

Aju aj kawil te Asiria Sargón II, aju in yolin Isaías 20:1 tiʼj

Aju uʼj Biblical Archaeology Review in tzaj tqʼamaʼn qa aju Ojtxi Tuʼjil, moqa aʼyeju uʼj e kubʼ tzʼibʼin toj yol hebreo, in yolin tiʼj junlo 50 xjal aʼyeju jaku txi qʼamet qa axix tok e ten, tuʼnju o che kanet junjun ojtxi tiʼchaq kyuʼn xjal aju in tzaj tyekʼun jlu. Kyxol qeju xjal lu, ateʼ 14 aj kawil te Israel ex te Judá, ik tzeʼn David ex Ezequías, ex junjuntl nyaxix ojtzqiʼn qe, ik tzeʼn Menahem ex Péqah. Ax ikx ateʼ 5 Faraón ex 19 aj kawil te Asiria, Babilonia, Moab, Persia ex Siria. Nya oʼkxju, ax ikx at jun escriba, at junjun pal ex at junjuntl xjal at kyoklen.

Aju uʼj lu in tzaj tqʼamaʼn qa at nim xjal at nim kyojtzqibʼil tiʼj jlu, in kyqʼamaʼn qa ax tok o che ten 50 xjal lu. Noqtzun tuʼnj, ax ikx qeju xjal in yolin Akʼaj Tuʼjil kyiʼj, moqa aʼyeju uʼj e kubʼ tzʼibʼen toj yol griego, o che kanet junjuntl yekʼbʼil kyiʼj kyuʼn xjal aju in tzaj tyekʼun qa ax tok o che ten, ik tzeʼn Herodes, Poncio Pilato, Tiberio, Caifás ex Sergio Paulo.

¿Toj alkye ambʼil e kubʼ naj qe león kyoj Txʼotxʼ in yolin Tyol Dios tiʼj?

Qe ja tok ladriy kyiʼj toj tnam Babilonia

Toj ambʼil jaʼlo mintiʼ qe león kyoj Txʼotxʼ in yolin Tyol Dios tiʼj. Noqtzun tuʼnj, in yolin Tyol Dios chʼixmilo 150 maj kyiʼj león, a jlu in tzaj tyekʼun qa toj ambʼil ojtxe e ten qe león. Aj tyolin Tyol Dios kyiʼj león noq junjun maj in yolinxix kyiʼj, chʼixme tkyaqil maj in che kubʼ qʼoʼn te jun techel. Junjun techel tiʼj jlu, aju in yolin tiʼj Sansón, David ex Benaya qa kubʼ kybʼiyoʼn qe león (Jueces 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20). Ex junjuntl e kyim kyuʼn león (1 Reyes 13:24; 2 Reyes 17:25).

Toj ambʼil ojtxi in che kanet qe león asiático (Panthera leo persica) in xi tzyet toj Grecia ex Asia Menor in pon bʼaj tzmax Palestina, Siria, Mesopotamia ex tibʼaj tjawitz qʼij toj tnam India. Nim xjal ma che xobʼ ex ma che kʼulin twitz, ex nim maj ma tzʼajbʼen te adorno kyuʼn toj Oriente Próximo. Jun techel, toj bʼe toj tnam Babilonia jatumel in che bʼet nim xjal, ateʼ qe ja tok ladriy kyiʼj ex at kyilbʼilal león kyiʼj.

In kyqʼamaʼn junjun xjal qa ateʼ junjun soldad e tzyet junjun león kyuʼn toj Palestina tej chʼixtoq tkubʼ bʼaj abʼqʼi 1200. At chʼin tqanil tiʼj qa e kubʼ naj qe león toj tembʼil lu tej otoqxi tzikʼ abʼqʼi 1300. Atzunte toj Mesopotamia ex Siria kukx ateʼtoq león kyoj qe abʼqʼi 1900, ex kukx ateʼtoq toj Irán ex Irak kyoj qe abʼqʼi 2000.