Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

TBʼI XNAQʼTZBʼIL TOK TIʼJ T-XKʼOMIL: MA CHʼIY KYOJTZQIBʼIL XJAL, ¿KUKXPE AT TAJBʼEN TYOL DIOS?

Mlay tzʼel kynikʼ xjal at kynabʼil tiʼj tkyaqil

Mlay tzʼel kynikʼ xjal at kynabʼil tiʼj tkyaqil

Kʼitzqeku o che etz nim uʼj aʼyeju in che kolin kyiʼj junjun xnaqʼtzbʼil aju tok tbʼi te Akʼaj Ateísmo. Tbʼanel in che el qe uʼj lu toj kywitz nimku xjal ex in xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn kyyolinxix xjal tiʼj. Kyiʼj qeju uʼj lu, aju aj qʼanel tiʼj qwiʼ David Eagleman tbʼi, kubʼ ttzʼibʼen jlu: «Ateʼ junjun xjal in che uʼjin kyiʼj uʼj lu in kubʼ kyximen qa o tzaqʼwet tkyaqil xjel kyuʼn aj nabʼil». Noqtzun tuʼnj, tqʼamatl jlu: «Aʼyeju tbʼanel xjal at kynabʼil kukx o kubʼ kyximen tuʼn ttzaj kykʼamoʼn junjuntl tqanil, ex atxix ojtxi mintiʼ bʼiʼn kyuʼn tiʼ kkanetel tuʼn xnaqʼtzbʼil».

Kyoj qeju nim syent abʼqʼi o che ikʼ, kukx in che jyon xjal tzaqʼwebʼil kyiʼj nimaq xjelbʼitz at toklen tukʼe nabʼil, ex o kanet tzaqʼwebʼil kyiʼj nimku xjel kyuʼn junjun xinaq ex junjun xuʼj aʼyeju at nimxix kynabʼil. Noqtzun tuʼnj, ax ikx nimxix maj o che el txalpaj tiʼj. Jun kyxol qe jlu, aju nimaq aj nabʼil Isaac Newton tbʼi. Kubʼ tyekʼun qa aju tipumal gravedad in nonin tuʼn miʼn kytzaj tzʼaq qe planeta, qe cheʼw ex qe galaxia toj kyaʼj. Ax ikx, kubʼ t-ximen tzeʼn tuʼn t-xi ajlet jun tajlal, aju at toklen tukʼe matemática ex aju nim tajbʼen tuʼn kykubʼ bʼinchet computadora, tuʼn kyxiʼ xjal bʼetil toj kyaʼj ex nim in najbʼen tiʼj física nuclear. Noqtzun tuʼnj, ax ikx in kubʼtoq t-ximen Isaac Newton jun nya ax tok nabʼil (pseudociencia): aju alquimia tbʼi, tukʼe jlu tajtoq tuʼn tok kʼuxbʼil te qʼan pwaq, ik tzeʼn aju plomo, tukʼe onbʼil aju at toklen kyukʼe chman ex tukʼe xnaqʼtzbʼil kyiʼj cheʼw ex txqantl.

Mas te 1,500 abʼqʼi naʼmxtoq tul itzʼj Isaac Newton, ax ikx at jun aj xnaqʼtzal kyiʼj qe tiʼchaq ateʼ twitz kyaʼj te tnam Grecia aju Tolomeo tbʼi, mintiʼx jun tbʼanel kʼuxbʼil ajbʼen tuʼn, tuʼn tel tnikʼ tzeʼn tten in che bʼet qe planeta ex ok te jun tbʼanel bʼinchal mapa. Noqtzun tuʼnj, in kubʼtoq t-ximen qa tiʼjele Txʼotxʼ in che bʼet qe planeta. Aju astrofísico Carl Sagan tbʼi, tzaj tqʼamaʼn jlu tiʼj Tolomeo: «Aju t-xnaqʼtzbʼil qa tiʼjele Txʼotxʼ in che bʼet qe planeta ten 1,500 abʼqʼi, a jlu in tzaj tyekʼun qa mlay tzʼok qeʼ tkyaqil qkʼuʼj tiʼj kynabʼil xjal aju kukx in che el tzpet».

Ax ikx toj ambʼil jaʼlo in che ok weʼ aj nabʼil twitz jlu. Ax tok nim o bʼant kyuʼn, noqtzun tuʼnj, miʼn tzikʼ tnaʼl quʼn qa at nimxix naʼmx tel kynikʼ tiʼj. ¿Kpolpetzulo jun qʼij jatumel ktzajel chikʼbʼaʼn tkyaqil tiʼjju at twitz kyaʼj? Tzaj tqʼamaʼn físico Paul Davies jlu: «Aju tuʼn qjyon tqanil tuʼn tkanet tzaqʼwebʼil tzʼaqli tiʼj tkyaqil, mlayx kanet». Axix tok qe yol lu: mlayx tzʼel qnikʼ tiʼj tkyaqil at. Tuʼntzunju, qa at jun xjal saj tqʼamaʼn qa tkyaqil jaku tzaqʼwet kyuʼn qe xjal at kynabʼil, ilxix tiʼj tuʼn qxnaqʼtzan tiʼj qa ax tok jlu.

In tzaj tqʼoʼn Tyol Dios aju xnaqʼtzbʼil in nonin qiʼj ex aju mlay tzaj tqʼoʼn kyojtzqibʼil xja

In tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj jlu kyiʼj tbʼanelxix tbʼinchbʼen Qman Dios: «Aju ma qbʼi tiʼj tbʼinchbʼen noq chʼin; aju ma qbʼi tiʼj tipumal, noq chʼin» (Job 26:14). At nimxix ojtzqibʼil ex noq chʼin jaku tzʼel qnikʼ tiʼj. Ax tok qe tyol apóstol Pablo kubʼ ttzʼibʼen atxix ojtxe aju chʼix tel kabʼe mil abʼqʼi tkubʼlen ttzʼibʼen: «Maʼxix t-xilen tnabʼl Dios ex ju tojtzqibʼl. Mlay tzʼel qnikʼ tiʼj t-ximbʼetz ex mlay knet tumel tbʼe quʼn» (Romanos 11:33).