Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Tiquʼn el tiʼn José t-xmatzi tej t-xiʼ twitz Faraón?

Jun dibujo twitz ja aju in tzaj yekʼun jun xjal in nel tiʼn t-smal kywiʼ xjal toj ojtxi tnam Egipto

In tzaj tqʼamaʼn uʼj te Génesis qa xi tqʼamaʼn Faraón tuʼn ttzaj qʼin naj José, aju aj Hebreo, tuʼn t-xi tqʼamaʼn twitzikʼ Faraón aju in bʼajtoq tkʼuʼj tuʼn. Toj ambʼil lu, otaq tzikʼ nim abʼqʼi tokxlen José toj cárcel. Tajtoq Faraón tuʼn tpon naj José twitz, noqtzun tuʼnj, el tpaʼn José ambʼil tuʼn tel tiʼn t-xmatzi (Génesis 39:20-23; 41:1, 14). Tej tkubʼ ttzʼibʼin aj tzʼibʼil tqanil tiʼj jlu, jaku tzʼok qʼoʼn te mintiʼxix toklen, noqtzun tuʼnj, in tzaj tyekʼun qa otoq tzʼok tojtzqiʼn José aju kykostumbr xjal toj tnam Egipto.

Chʼixme kykyaqil tnam ojtxe, ik tzeʼn qe aj Hebreo, in kyaj kyqʼoʼn tuʼn tchʼiy kyxmatzi. Oʼkx qe «aj Egipto ojtxe, aqeju in che anqʼin jatumel in jatz qʼij, kygan tuʼn tel kyiʼn kyxmatzi» chi uʼj Comentario Exegético y Explicativo de la Biblia.

¿Oʼxpe kyxmatzi in nel kyiʼn? Aju uʼj Biblical Archaeology Review in tzaj tqʼamaʼn qa at maj iltoq tiʼj tuʼn tbʼaj tbʼinchaʼn tten jun xjal aj tokx twitz Faraón ik tzeʼn in bʼaj tbʼinchaʼn tten aj tokx toj tja kydios. Qa ik ttenju, il-lo tiʼj el tiʼn José tkyaqil t-smal twiʼ axpe ikx tkyaqil t-smal t-xmilal.

In tzaj tqʼamaʼn uʼj te Hechos qa aj grieg xjal ttat Timoteo. ¿In tzajpe tyekʼun jlu qa atz ul itzʼji toj tnam Grecia?

Nyalo ik ttenju. Kyoj qeju uʼj e kubʼ ttzʼibʼin apóstol Pablo at maj tqʼama qa aj grieg qe xjal tuʼn ttzaj tqʼamaʼn qa nya aj Judiy qe xjal (Romanos 1: 16; 10: 12TNM). ¿Tiquʼn bʼant jlu tuʼn apóstol Pablo? Tuʼnju in najbʼenxixtoq kyyol ex kykostumbr xjal te Grecia kyoj tnam jatumel pakbʼan.

¿Alkyeqe in che ok te xjal grieg ojtxe? Toj tkyajen syent abʼqʼi tiʼj ambʼil iqʼin quʼn jaʼlo, at jun chikʼbʼal te tnam Atenas aju Isócrates tbʼi, yolin tukʼil nimsabʼil tibʼ tiʼj alkye tten otaq txi sputj kykostumbr xjal te tnam Grecia twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Kubʼ ttzʼibʼin jlu: «Mas aj grieg xjal qeju in netz kyxnaqʼtzbʼil tiʼj qxnaqʼtzbʼile kywitz qeju in che ul itzʼji toj tnam Grecia». Tuʼnlo aju tqʼama apóstol Pablo qa grieg xjal ttat Timoteo tuʼnju kyxnaqʼtzbʼil ex kykostumbr xjal te Grecia, ik tzeʼn tej tyolin kyiʼj junjuntl, ex nya tuʼnju atz ul itzʼj toj tnam lu (Hechos 16:1).