Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Aju tuʼn kyxi kʼayit majen kyxol África ex América atzun jun negocio in tzaj tqʼoʼntoq nim pwaq.

E klet te majen. Toj ambʼil ojtxe ex toj ambʼil jaʼlo

E klet te majen. Toj ambʼil ojtxe ex toj ambʼil jaʼlo

Xi qʼiʼn Blessing * Europa tuʼn taqʼunan toj jun peluquería. Noqtzun tuʼnj, toj lajaj qʼij ok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj toj tja ex e ok amenasarin. Ok obligarin Blessing tuʼn taqʼunan tuʼn tkubʼ kuẍe kyukʼil xjal tuʼn tpaj pwaq.

Jun tilbʼilal in tzaj tyekʼun junjun xjal ateʼ te majen toj ojtxi tnam Egipto.

Iltoq tiʼj tuʼn tkambʼet 200 moqa 300 euros tuʼn toj jun qonikʼen tuʼn t-xi tchjoʼn tkʼas, aju mas te 40,000 euros * otoq txi tqʼamaʼn xuʼj te, aju nejenel toj ja jatumel ateʼ qe xuʼj. «Nim maj kubʼ nximane tuʼn wetz oqe, noqtzun tuʼnj, in chin xobʼtoqe tiʼ jaku tzʼok kybʼinchaʼn kyiʼj toj njaye, mlaytoq chin tzoqpaje», chi Blessing. Chʼixme axju ikʼ tiʼj ik tzeʼn in ikʼ kyiʼj junlo 4 millón xjal ateʼ te majen tuʼn kykubʼ tan kyukʼil txqantl tuʼn tpaj pwaq, aju in bʼaj twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

Bʼalo ma tzikʼ junlo kyaje mil abʼqʼi, xi kykʼayin junjun xjal jun kyitzʼin te majen aju tzmatoq kuʼxun. José tbʼi kuʼxun lu, aju ok te majen toj jun ja nim toklen toj Egipto. Te tnejel kubʼ tyekʼun tajaw ja tbʼanel tmod tukʼil José ex nya ik tzeʼn te Blessing. Pero tej tok ten t-xuʼjil tpatrón qʼamalte tuʼn tkubʼ kuẍe tukʼil, mintiʼ xi tqʼoʼn ambʼil te. Xi tqʼamaʼn xuʼj qa tajtoq José tuʼn tkubʼ tviolarin. Tuʼn jlu okx qʼoʼn toj cárcel ex ok qʼoʼn kaden tiʼj (Génesis 39:1-20; Salmo 105:17, 18).

Ok José te jun majen toj ambʼil ojtxe, ex a te Blessing ok te majen toj ambʼil jaʼlo. Pero kykabʼil ok bʼinchaʼn jun nya bʼaʼn kyiʼj aju atxix ojtxi tzaj tzyet, aju tuʼn kyxi kʼayin, moqa jatumel in che ok qʼoʼn xjal te jun kʼaẍjel noq tuʼn tkambʼet pwaq.

JUN MATIJ KʼAẌJEL

Mas nya kwesttoq tuʼn kykanet majen aj kyok qʼoj. In kubʼ ximet, qa tej kypon jun kʼloj soldad toj Canaán, aju faraón te Egipto Tutmosis III i ex tiʼn 90,000 xjal pres. Kubʼ qʼoʼn nim kyaqʼun kyuʼn aj Egipto ex ok ik tzeʼn majen kyoj minas, tuʼn kyjaw bʼinchet ja te nabʼil Dios ex tuʼn kybʼant jul kyuʼn.

In che kanettoq nim majen kyuʼn xjal te Roma aj kykambʼan toj qʼoj. Ex qa kyajtoq mastl majen ax ikx in che oktoq txqantl qʼoj kyuʼn tuʼn kykanet. In kubʼ ximet qa toj tnejel syent abʼqʼi, nikʼjan xjal at toj tnam Roma majen qeʼ. Nim majen te Egipto ex te Roma kubʼ qʼoʼn nim kyaqʼun. Ax ikx, oʼkx junlo 30 abʼqʼi jakutoq tzʼanqʼin jun majen kyoj minas te Roma.

Tej tbʼet ambʼil mintiʼ chʼexpaj jlu. Kyoj qeju abʼqʼi 1600 ex 1900, aju tuʼn kyxi kʼayit majen kyxol África ex América atzun jun negocio tzaj tqʼoʼn mas nim pwaq twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Ik tzeʼn jun tqanil tuʼn UNESCO, in kubʼ ximet qa e ok tzyuʼn ex i eʼx kʼayin 25 ex 30 millón xinaq, xuʼj ex kʼwaʼl. Ex bʼalo nim mil e kyim tej kyikʼx toj Atlántico. Jun majen aju kyaj anqʼin toj bʼe aju Olaudah Equiano tbʼi, tqʼama jlu: «Tej in che jaw ẍchʼin xuʼj ex qeju chʼixtoq kykyim, ok jlu te nim xobʼajil aju mlayx bʼant t-ximet quʼn».

Bʼisbʼajilxix tuʼnju kukx in che ok xjal te majen. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Oficina Internacional del Trabajo, toj ambʼil jaʼlo at junlo 21 millón xjal in che aqʼunan ik tzeʼn majen ex in tzaj qʼoʼn chʼin twi kykʼuʼj moqa mintiʼ. Aʼyeju majen toj ambʼil jaʼlo in che aqʼunan kyoj minas, kyoj bʼinchal xbʼalun, kyoj ja bʼinchal ladriy, kyoj ja jatumel ateʼ xjal in che tan kyukʼil txqantl noq tuʼn tpaj pwaq ex kyoj kyja xjal. Mintiʼ qʼoʼntz ambʼil te jlu, noqtzun tuʼnj, bʼalo in chʼiy kybʼet xjal in che ok te majen ik tzeʼn jlu.

Ateʼ nim xjal kukx in che aqʼunan ik tzeʼn majen.

TUʼN KYTZAQPAJ

Tuʼnju in kubʼ qʼoʼntoq nim aqʼuntl tuʼn tbʼant kyuʼn majen e jyon tumel tuʼn kytzaqpaj. Toj tnejel syent abʼqʼi tjaqʼxi ambʼil iqʼin quʼn jaʼlo, aju bʼiyel Espartaco tbʼi kubʼ nej kywitz junlo 100 mil majen tuʼn kyok meltzʼaj tiʼj Roma, pero mintiʼ e tzaqpaj. Niqayin tiʼj abʼqʼi 1800, aʼyeju majen te isla del Caribe te La Española e ok meltzʼaj kyiʼj kypatrón. Tuʼnju kyuwxix e aqʼunan tuʼn tkuʼx awet azúcar, tzaj tzyet jun qʼoj aju ten 13 abʼqʼi ex tuʼn jlu klet ttnam Haití toj 1804.

Noqtzun tuʼnj, aju txʼolbʼabʼil mas ojtzqiʼn tej kyklet xjal te majen aju tej kyklet aj Israel toj tnam Egipto. Junlo 3 millón xjal —jun tnam— e klet toj Egipto. Ax tok, kyajtoq onbʼil tuʼn kyklet tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa e ok qʼoʼn tuʼn «tbʼant kykyaqil wiq aqʼuntl tuj kojbʼil» kyuʼn, «e ok lajwersin tuʼn tbʼant tkyaqil jlu kyuʼn» (Éxodo 1:11-14). Axpe ikx, at jun faraón xi tqʼamaʼn tuʼn kykubʼ bʼyoʼn qe tal neʼẍ tuʼn miʼn tchʼiy kybʼet aj Israel (Éxodo 1:8-22).

Junxitl aju alkye tten e klet aj Israel, tuʼnju a Dios kolin kyiʼj. Xi tqʼamaʼn jlu te Moisés: «Bʼaʼn wuʼne nikʼpun in che kʼixbʼisanjtz, ex tuʼntzun jlu ma chin kuʼtze tuʼn kyklet wuʼne» (Éxodo 3:7, 8). Tuʼn ttzaj naʼyet aju bʼant tuʼn Dios, kukx in kubʼ kyikʼsaʼn qe judiy te tkyaqil twitz Txʼotxʼ aju Xjan Qʼij toj ambʼil jaʼlo (Éxodo 12:14).

PON AMBʼIL TUʼN MIʼN KYOKTL XJAL TE MAJEN

In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Mintiʼ in tzalaj aju Qdios qa mya tuj tumel kxel kybʼinchaʼne kyiʼj xjal». Ax ikx in tzaj tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj qa naʼmx tchʼexpaj Dios (2 Crónicas 19:7; Malaquías 3:6). Tzaj tsamaʼn Dios Jesús tuʼn t-xi tpakbʼan «kye pres tuʼn kytzoqpet, [...] ex tuʼn kytzoqpet qeju in che yajlanjtz» (Lucas 4:18). Mintiʼ in yolin jlu tiʼj qa ul Jesús tzalu twitz Txʼotxʼ tuʼn kyklet xjal in che ok te majen, sino tzaj samaʼn tuʼn kyklet xjal tuʼn aʼyeju ateʼ te majen tjaqʼ il ex kyimen. Ax Jesús qʼamante jlu: «Che tzoqpetele tuʼnju yol axix tok» (Juan 8:32). Aju axix tok xi t-xnaqʼtzaʼn Jesús kukx in che tzaqpaj nim xjal tuʼn toj junxichaq tten (qʼonka twitza tiʼj recuadro « Klet te majen toj junxitl tten»).

Onin Dios tiʼj José ex tiʼj Blessing tuʼn miʼn kytentl te majen, toj junxichaq tten. Jaku jaw tuʼjina aju tbʼanelxix txʼolbʼabʼil tiʼj José aju tkuʼx toj capítulo 39 a 41 te uʼj te Génesis toj Tyol Dios. Ik tzeʼn kʼelel qnikʼ tiʼj, ax ikx te Blessing tzaqpaj toj jun tbʼanelxix tten.

Tej tetz lajoʼn Blessing toj jun tnam te Europa, xiʼ toj tnam España. Atz e ok tojtzqiʼn qe testigos de Jehová ex xi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios kyukʼil. Otoq kubʼ t-ximen tuʼn tkubʼ tchʼexpuʼn tanqʼibʼil, kanet jun taqʼun ex xi tqʼamaʼn te xuʼj otoq tzʼok te tpatrón tuʼn tkutz tiʼn tajlal pwaq in xi tchjoʼn junjun xjaw. Jun qʼij, tzaj yolin xuʼj tiʼj toj teléfono. Tajbʼiltoq tuʼn tkubʼ tnajsaʼn tkʼas Blessing ex tuʼn t-xi tqanin najsam te. ¿Tiʼ otoq bʼaj? Ax ikx te xuʼj otoq txi tzyet tuʼn t-xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios kyukʼil testigos de Jehová. «Jaku kleta tuʼn axix tok toj junxichaq tten aju mintiʼ ximen tuʼna», in tzaj tqʼamaʼn Blessing.

In kubʼtoq tnaʼn Jehová kʼixkʼoj tej tok tqʼoʼn twitz tiʼj nya bʼaʼn ok bʼinchaʼn tiʼj ttnam toj Egipto ex qʼuqli qkʼuʼj qa ax ikx in kubʼ tnaʼn kʼixkʼoj tiʼj tkyaqilju nya bʼaʼn in nok bʼinchaʼn kyiʼj xjal jaʼlo. Ax tok, tuʼn tkubʼ naj tkyaqilju tten in che ok xjal te majen, il tiʼj tuʼn tbʼant jun chʼixpubʼil ex atzun in tzaj ttziyen Dios tuʼn tbʼant tuʼn. «Atzun qe in qo ayon tiʼj akʼaj kyaʼj ex akʼaj txʼotxʼ jatum kbʼinchetel aju tzʼaqlxix kyuʼn kykyaqil, ik tzaʼn tzaj ttziyan Dios qe» (2 Pedro 3:13).

^ taqik' 2 Ma kubʼ chʼixpet aju bʼibʼaj lu.

^ taqik' 3 A jlu in tzaj tyekʼun qa iltoq tiʼj tuʼn tkambʼet 1,900 moqa 2,800 pesos tuʼn toj jun qonikʼan. Ex aju tkʼas tuʼn tkyaqil mas te 380,000 pesos.