In ul itzʼje toj tnam Puerto Limón ex qeju tnam ateʼ ttxlaj, toj tjawitz qʼij te Costa Rica. Tzaj 8 kykʼwaʼl nmane, ex aʼyine twuqin kʼwaʼl. Kyim nmane tej iqʼintoq 8 abʼqʼi wuʼne, tjunalx ntxuʼye jaw chʼiysante qeye.

Nimtoq toklen béisbol toj wanqʼibʼile, tuʼnju ngane tuʼn nsaqchane atxix tej kʼwaʼl qine. Tej tzmatoq kuʼxun qine, okx nqʼoʼn wibʼe kyukʼil jun kʼloj saqchal aju nya profesional. Tej atine toj saqchbʼil ex qʼiʼn junlo 20 abʼqʼi wuʼne, jun xjal in jyon kyiʼj qeju in bʼant-xix kysaqchan tzaj tqʼoʼn txokbʼil weye tuʼn nxiʼye saqchal tukʼil jun kʼloj saqchal profesional toj Nicaragua. Tuʼnju yabʼtoq taʼ ntxuʼye toj ambʼil aju, aʼyine in chin xqʼuqin tiʼj, nyatoq waje tuʼn nxiʼye anqʼil Nicaragua. Tuʼntzunju xi nqʼamaʼne qa mlay chinxe. Tej tbʼet ambʼil at juntl xjal in jyon kyiʼj qeju in bʼant-xix kysaqchan, tzaj tqʼamaʼn weye tuʼn wokxe toj jun kʼloj saqchal te béisbol te Costa Rica, aʼyeju in che saqchantoq toj kʼloj lu otoq che etz qʼiʼn kyxol qeju nya profesional. Okx nqʼoʼn wibʼe tzalu. In tene toj kʼloj saqchal te tnam kyoj abʼqʼi 1949 a 1952 ex in saqchane toj Cuba, México ex Nicaragua. Ayintoqe defensor de base, ex in bʼant-xix wuʼne. In saqchane 17 partid toj junx ambʼil ex tkyaqil el tbʼanel. Ngantoqe tuʼn kyxi nbʼiʼne xjal in che schʼin tiʼj nbʼiye.

Bʼisbʼajilxix tuʼnju xi tzyet tuʼn nyaẍine. Maske in chin yolintoqe tukʼil jun txin, kukxtoq atine kyukʼil junjuntl xuʼj. Ax ikx in xi nkʼantoqe nim qʼeʼn. Jun qʼij, xi nkʼane nimxix qʼeʼn ex tej tel nwatle tibʼaj nwatbʼile toj juntl qʼij, mintiʼ naʼn wuʼne tzeʼn otoq chin pone njaye. Ax ikx in chin saqchantoqe tiʼj dominó tuʼn nkambʼane pwaq ex in tzaj nlaqʼoʼne uʼj tiʼj lotería.

Toj ambʼil aju ok ntxuʼye te testigo de Jehová. Ok tilil tuʼn tuʼn tten wajbʼile tiʼjju nimen tuʼn, tnejel mintiʼ bʼant tuʼn tuʼnju oʼkxtoq in chin ximene tiʼj saqchbʼil. Qa in chin xnaqʼtzantoqe tiʼj saqchbʼil toj camp, mintiʼ in tzaj weʼyaj wiʼje maske otoq pon ambʼil te wabʼj. Oʼkxtoq tok nwiʼye tiʼj saqchbʼil. Ngantoqe béisbol.

Tej iqʼin 29 abʼqʼi wuʼne, in kʼixbʼiye tej wajtoqe tuʼn ttzyet jun pelot wuʼne toj jun partid. Yajxitl in bʼante ex in netze toj saqchbʼil aju profesional. Maske bʼaj jlu, kukx ok qʼoʼn nwiʼye tiʼj béisbol ex in chex nxnaqʼtzane xjal ttxlaj njaye tuʼn kyokx saqchal toj saqchbʼil nya profesional.

Toj 1957, in xiʼye toj jun nimaq chmabʼil in noktoq kyuʼn testigos de Jehová toj jun estadio jatumel otoq chin saqchane tiʼj béisbol. Tej qʼuqli qine, tbʼanel ela toj nwitze aju kymod testigos de Jehová kubʼ kyyekʼun, tuʼnju junxitl twitzju kymod xjal kubʼ kyyekʼun kyoj partid te béisbol. Aju ok nkeʼyine toj nimaq chmabʼil lu onin wiʼje tuʼn nxnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios kyukʼil testigos de Jehová ex tuʼn nxiʼye kyoj kychmabʼil.

In jaw labʼine tiʼj nimku tiʼchaq el nnikʼe tiʼj toj Tyol Dios. Jun techel, tqʼama Jesús qa toj mankbʼil tqʼijlalil kxeltoq kypakbʼan t-xnaqʼtzbʼen tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios twitz tkyaqil Txʼotxʼ (Mateo 24:14). Ax ikx el nnikʼe tiʼj qa in che pakbʼan axix tok okslal ex mintiʼ in che kambʼan pwaq. Tqʼama Jesús jlu: «Noq kukx ma kykʼame kyoklene lu, [...] noq kukx kybʼinchame» (Mateo 10:8).

Tej in chin xnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios, in kubʼtoq nmojbʼaʼne aju in tzaj tqʼamaʼn tukʼilju in bʼant kyuʼn testigos de Jehová. In chin jaw labʼintoqe tuʼnju in nok tilil kyuʼn tuʼn t-xi kypakbʼan tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios twitz tkyaqil Txʼotxʼ. El nnikʼe tiʼj qa in kubʼtoq kyyekʼun kyxtalbʼil aju kyaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús tuʼn tbʼant kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen. Tuʼntzunju, tej kyjaw wuʼjine yol tkuʼx toj Marcos 10:21 jatumel xi tqʼoʼn Jesús txokbʼil lu: «Tzajtzuna wukʼile [...] ex lpeʼka wiʼje». Kubʼ nximane tuʼn woke te testigo de Jehová.

Ax tok, kwest tuʼn tkyaj ntzaqpiʼne junjun tiʼchaq. Jun techel, toj nimku abʼqʼi otoq txi nqʼoʼne nim pwaq tiʼj «nnúmeroye te swert» junjun seman toj lotería te tnam. Noqtzun tuʼnj, el nnikʼe toj Xjan Uʼj qa nya bʼaʼn in nela toj twitz Dios aʼyeju xjal in che kʼulun «te dios Qʼol Swert» ex qeju in pon kykʼuʼj tiʼj nimku tiʼchaq (Isaías 65:11,TNM; Colosenses 3:5). Tuʼntzunju kyaj nkoline tuʼn nsaqchane. Toj tnejel domingo tej otoqxi kyaj ntzaqpiʼne tuʼn nloqʼine tiʼj uʼj te lotería, ¡kambʼan «nnúmeroye te swert»! E ok ten xjal xmayil wiʼje tuʼnju mintiʼ otoq chin saqchane toj seman aju ex ok tilil kyuʼn tuʼn nsaqchane juntl maj, noqtzun tuʼnj, mintiʼ bʼant wuʼne. Ya mintiʼtl in saqchane tuʼn tkambʼet pwaq.

Aju «akʼaj» ntene ik tzeʼn okslal ok juntl maj toj malbʼil toj qʼij tej tjaw aʼ nwiʼye, moqa tej in bʼyane toj nimaq chmabʼil kye testigos de Jehová (Efesios 4:24). Toj qonikʼan tej nmeltzʼaje toj hotel jatumel in chin kyaj jtane, kanet txin wuʼne aju in chin yolintoqe tukʼil nej, in yontoq wiʼje ttzi nkwarte. «Qoʼ, Sammy —tzaj tqʼamaʼn weye—, qo ten jun rat junx». Jun rat naj xi ntzaqʼweʼne te: «¡Miʼn!». Xi nnaʼne te qa jaʼlo in chin anqʼine ik tzeʼn in tzaj tqʼmaʼn Tyol Dios tiʼj yaẍbʼil (1 Corintios 6:18). «¡¿Tiʼ?!», tqʼama. Mintiʼ ok tqʼoʼn toklen aju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tiʼj yaẍbʼil ex ok tilil tuʼn tuʼn qyoline juntl maj. Atzun weye in nokxe toj nkwarte, etz nlamoʼne ex ok nqʼoʼne tal. Toj ambʼil jaʼlo, in chin tzalaje tuʼnju atxix tej woke te testigo de Jehová toj 1958, kukx o chin tene tzʼaqli kyukʼil qeju chʼixpubʼil o che bʼant wuʼne toj wanqʼibʼile.

Noqwit waje tuʼn t-xi nqʼamaʼne tkyaqilju tiʼchaq tbʼanel o tzaj weye tuʼnju in chin ok lepeʼye tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios, jakulo kubʼ ntzʼibʼine jun libro. Jaʼlo ateʼqe axix tok wamiwe, jun wanqʼibʼile at t-xilen ex axix tok tzalajbʼil.

Kukx ngane tuʼn nsaqchane tiʼj béisbol, noqtzun tuʼnj, o tzʼok nqʼoʼne juntl tiʼ mas nim toklen te weye. Ten woklene ex npwaqe tej in chin saqchane, noqtzun tuʼnj, toj chʼin ambʼil in ten jlu. Atzun wamiwbʼile tukʼil Dios ex kyukʼil wermane ktel te jumajx. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Kbʼajel ju twitz txʼotxʼ tukʼix ju kyajbʼil xjal mya bʼaʼn; atzunju xjal in tbʼinchaʼn tajbʼil Dios kyjel ten te jumajx» (1 Juan 2:17). Jaʼlo at juntl tiʼ ngane: tuʼn wajbʼene te Jehová ex tuʼn ntene toj ttnam. Atzun jlu mas nim toklen toj wanqʼibʼile.