Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Jakupe txi qʼamet qa nya bʼaʼn aju techel ajbʼen tuʼn Jesús kyiʼj «tal txʼyan»?

Jun tilbʼilal tal txin tukʼil tal txʼyan bʼinchan kyuʼn xjal te Grecia moqa te Roma (kyoj tnejel syent abʼqʼi t.a.j. ex in pon tiʼj tkabʼin syent abʼqʼi tiʼj a.j.).

Jun maj attoq Jesús tiʼjxi tnam Israel, attoq toj kytembʼil xjal te Siria, aju tokxtoq tjaqʼ tkawbʼil Roma. Pon laqʼeʼ jun xuʼj te Grecia tiʼj tuʼn t-xi tqanin onbʼil te. Xi ttzaqʼweʼn Jesús te xuʼj tukʼil jun techel, jatumel ok tmojbʼaʼn qe xjal nya aj Judiy ik tzeʼn qe «tal txʼyan». In tzaj tqʼamaʼn Ley qa in che ok qʼoʼn txʼyan te jun txkup tzʼil (Levítico 11:27). Noqtzun tuʼnj, ¿kubʼpe t-ximen Jesús tuʼn tyolin nya bʼaʼn tiʼj xuʼj te Grecia ex kyiʼj xjal nya aj Judiy?

Mintiʼ. Ik tzeʼn xi tchikʼbʼaʼn kye t-xnaqʼtzbʼen, tajtoq Jesús tuʼn tonin tnejel kyiʼj xjal aj Judiy toj ambʼil aju. Tuʼntzunju xi tqʼamaʼn te xuʼj te Grecia: «Mya bʼaʼn tuʼn tel qʼit kywa kʼwaʼl ex tuʼn t-xi qʼot kye tal txʼyan» (Mateo 15:21-26; Marcos 7:26). Toj tnam Grecia ex Roma, in che oktoq kʼujlaʼn qe txʼyan kyuʼn ja xjal ex in che saqchantoq kyukʼil kʼwaʼl. Tuʼntzunju, jakutoq che ul tbʼanel tilbʼilal ex tbʼanel ximbʼetz toj twiʼ jun xjal tuʼn yol «tal txʼyan». El tnikʼ xuʼj te Grecia tiʼjju techel ajbʼen tuʼn Jesús ex xi ttzaqʼweʼn te: «Ax tok, Tat; pero qe tal txʼyan in xi kywaʼn tbʼuchil wabʼj nneʼl tzʼaq ttxaʼn kymes kyajaw». Ok tqʼoʼn Jesús toklen qʼuqbʼil tkʼuʼj xuʼj lu ex kubʼ tqʼanin aju tal (Mateo 15:27, 28).

¿Tiquʼn tqʼama apóstol Pablo tuʼn miʼn kyxiʼ naj toj jun kybʼe toj mar?

Jun techel jatumel in tzaj tyekʼin jun bark iqil iqtz (toj tnejel syent abʼqʼi a.j.).

Aju bark jatumel in bʼettoq Pablo tuʼn tpon toj tnam Italia, in bʼettoq tukʼil jun nintz kyqʼiqʼ. Tej kyweʼ chʼin, tqʼama Pablo qa mas bʼaʼn tuʼn ya miʼn kybʼet (Hechos 27:9-12). ¿Tiquʼn?

Ojtzqiʼntoq kyuʼn yukel bark qa jaku tzaj nya bʼaʼn kyiʼj qa ma che bʼet toj tmij mar akux in nikʼ jbʼal. Aj ya chʼixtoq tkubʼ bʼaj xjaw noviembre ex aj chʼixtoq tkubʼ bʼaj xjaw marzo, in kubʼ kyximen txqantl qa mlay bʼant tuʼn tbʼet bark toj aʼ. Noqtzun tuʼnj, bʼalo toj xjaw septiembre moqa octubre tuʼn kybʼet Pablo. Toj uʼj Compendio de técnica militar, tzaj tchikʼbʼaʼn aj tzʼibʼil Flavio Vegecio tiʼjju qa ma che bʼet xjal toj mar. Tqʼama: «At junjun xjaw jatumel jaku che bʼet bark toj tbʼanel, junjuntl xjaw, in kubʼ kyximen nim xjal qa jaku che bʼet ex kyoj juntl mlayx che bʼet». Tqʼama Vegecio qa aj t-xi tzyet 27 te mayo a 14 te septiembre, atzun tbʼanel ambʼil jatumel jaku che bʼet bark toj mar, ax ikx attoq kabʼe ambʼil jatumel mlay tzʼok qeʼ kykʼuʼj xjal tiʼj qa bʼaʼn tuʼn kybʼet toj bark: in xi tzyet toj 15 te septiembre a 11 te noviembre ex aj t-xi tzyet 11 te marzo a 26 te mayo. Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa ojtzqiʼnxix qe ambʼil lu tuʼn Pablo tuʼnju nim in bʼet kyoj bark. Axlo ikx tok twiʼ yukel ex tajaw bark tiʼj jlu, noqtzun tuʼnj, mintiʼ xi kybʼiʼn aju tqʼama Pablo. Aju tzaj tuʼn jlu, tzaj nya bʼaʼn tiʼj bark toj aʼ (Hechos 27:13-44).