Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿Tiquʼn kxel qqʼoʼn chʼin Teju at tkyaqil te?

¿Tiquʼn kxel qqʼoʼn chʼin Teju at tkyaqil te?

«Qman Dios, in xi qqʼoʼne chjonte teya jaʼlo ex in jaw qnimsaʼne tbʼiya maʼ toklen» (1 CRÓN. 29:13).

BʼITZ: 1 EX 48

1, 2. ¿Alkye tten in najbʼen qe tiʼchaq at twitz Txʼotxʼ toj tumel tuʼn Jehová?

BʼAʼN te Jehová qʼoʼn oyaj. Tkyaqilju at qe tukʼil in tzaj. Ate tajaw qʼan pwaq, saq pwaq ex qeju txqantl tiʼchaq at twitz Txʼotxʼ, ex in tzaj tqʼoʼn tkyaqilju at tajbʼen tuʼn tten chwinqlal twitz (Sal. 104:13-15; Ageo 2:8). In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa e bʼant milagr tuʼn Jehová kyiʼj tiʼchaq lu noq tuʼn t-xi tqʼoʼn aju at tajbʼen kye tmajen.

2 Jun techel, xi tqʼoʼn Jehová maná ex aʼ kye aj Israel kyoj qeju 40 abʼqʼi tej kyten toj tzqij txʼotxʼ (Éx. 16:35). Ex aju tbʼanel tzaj tuʼn jlu, «kabʼal o kanun tkyaqil kye» (Neh. 9:20, 21). Ajbʼen aj sanjel Eliseo tuʼn Jehová tuʼn tbʼant milagr tuʼn tuʼn miʼn tbʼaj t-aseyt jun mebʼa xuʼj kukx in ajbʼen te Jehová. Noq tuʼn jlu chjet tkyaqil tkʼas xuʼj, axpe ikx kyaj chʼintl tpwaq tuʼn tten aju at tajbʼen te ex kye tal (2 Rey. 4:1-7). Ax ikx, xi tqʼoʼn Jehová tipumal Jesús tuʼn tbʼant milagr tuʼn tuʼn t-xi tqʼoʼn kywa xjal ex axpe ikx xi tqʼoʼn pwaq kye tej attoq tajbʼen (Mat. 15:35-38; 17:27).

3. ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

3 Jaku tzʼajbʼen noq tiʼxku tuʼn Jehová tuʼn kukx tten kychwinqlal tiʼchaq o bʼaj tbʼinchaʼn twitz Txʼotxʼ. Maske ikju, kukx in tzaj tqʼoʼn txokbʼil kyiʼj tmajen tuʼn tajbʼen qe tiʼchaq at kye tuʼn kyonin tiʼj ttnam (Éx. 36:3-7; kjawil uʼjit Proverbios 3:9). ¿Tiquʼn in yon Jehová tuʼn kyajbʼen qe tbʼanel tiʼchaq at qe tuʼn t-xi qqʼoʼn chʼin te tiʼjju o tzaj tqʼoʼn qe? ¿Alkye tten e onin tmajen Dios tukʼil pwaq tiʼj kʼulbʼil axix tok toj ambʼil ojtxe? ¿Alkye tten in najbʼen pwaq tuʼn ttnam Jehová aju in xi qʼoʼn te oyaj? Toj xnaqʼtzbʼil lu che xel tzaqʼwet xjel lu.

¿TIQUʼN KXEL QQʼOʼN CHʼIN TE JEHOVÁ TIʼJJU AT QE?

4. ¿Tiʼ in kubʼ qyekʼin tiʼj Jehová aj qonin tiʼj taqʼun?

4 ¿Tiquʼn in xi qqʼoʼn chʼin te Jehová tiʼjju at qe? Tuʼnju kʼujlaʼn quʼn ex atzun jun tten in kubʼ qyekʼin qa in xi qqʼoʼn chjonte te tiʼj tkyaqilju o tzaj tqʼoʼn qe. Aj qximen tiʼj jlu in nonin tuʼn t-xi qqʼoʼn oyaj te. In kubʼ qnaʼn ik tzeʼn kubʼ tnaʼn aj kawil David tej ttzaj tqʼamaʼn tiʼtoq kʼajbʼel tuʼn tjaw bʼinchet tja Dios. Tqʼama qa tkyaqilju at qe tukʼil Jehová in tzaj, ex tuʼntzunju, tkyaqilju in xi qqʼoʼn te ax in tzaj tiʼjju in tzaj tqʼoʼn qe (kjawil uʼjit 1 Crónicas 29:11-14).

5. ¿Alkye tten in tzaj tyekʼin Tyol Dios qa aju tuʼn t-xi qqʼoʼn oyaj at toklen tukʼil qkʼulbʼil?

5 Juntl tiquʼn in xi qqʼoʼn te Jehová tiʼjju at qe, tuʼnju at toklen tukʼil kʼulbʼil in xi qqʼoʼn te. Ok tbʼiʼn apóstol Juan toj jun witzikʼ qe tmajen Dios in kyqʼamaʼn jlu: «Aya Qman Dios, bʼaʼn tuʼn tjaw nimset tbʼiya, ex tuʼn tnimanjtza, ex tuʼn tkʼmonteya ipumalj; porke aya bʼinchante tkyaqil, ex noq tuʼnju tajbʼila ateʼ, ex e bʼinchanjtz» (Apoc. 4:11). In nel qnikʼ tiʼj qa il tiʼj tuʼn tjaw qnimsaʼn tbʼi Jehová ex tuʼn tok qqʼoʼn toklen, tuʼntzunju kxel qqʼoʼn aju mas tbʼanel te kyiʼj tiʼchaq at qe. Toj ambʼil tej kyten aj Israel, xi tqʼamaʼn Jehová te Moisés tuʼn t-xi tqʼamaʼn kye tuʼn tkubʼ kyikʼsaʼn oxe ninqʼij toj abʼqʼi. In tzaj tqʼamaʼn Ley jlu: «Mi jun jaku pon twitz Qman qa mintiʼ qʼiʼn tuʼn» (Deut. 16:16). In nel qnikʼ tiʼj qa aju tuʼn t-xi kyqʼoʼn aj Israel oyaj kyoj ninqʼij, attoq toklen tukʼil kykʼulbʼil te Jehová. Toj ambʼil jaʼlo, aju tuʼn t-xi qqʼoʼn oyaj noq kukx at toklen tukʼil qkʼulbʼil. Aj tbʼant quʼn, in kubʼ qyekʼin qa in nok qqʼoʼn toklen ex in qo onin tiʼj aqʼuntl in bʼant kyuʼn tmajen Jehová tzalu twitz Txʼotxʼ.

6. ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn qqʼoʼn oyaj? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

6 Bʼaʼn tuʼn t-xi qqʼoʼn oyaj ex nya oʼkx tuʼn ttzaj qkʼamoʼn (kjawil uʼjit Proverbios 29:21). Jun techel, qo ximen tiʼj jun tal kʼwaʼl in xi tqʼoʼn jun oyaj kye ttat tukʼilju pwaq in xi kyqʼoʼn te. Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa che jawil tzalaj tuʼn jlu. Moqa qo ximen tiʼj jun kuʼxun in najbʼen te precursor aju in nanqʼin junx kyukʼil ttat ex in xi tqʼoʼn pwaq tuʼn tonin tiʼjju in kubʼ bʼaj kyuʼn. Bʼalo mintiʼ in che yon tuʼn ttzaj tqʼoʼn jlu kye, pero oklo kxel kykʼamoʼn tuʼnju kyaj tuʼn tbʼant tqʼon oyaj. Chʼixme ax in bʼaj tukʼil Jehová, ojtzqiʼn tuʼn qa tbʼanel tuʼn t-xi qqʼoʼn te tiʼjju tbʼanel tiʼchaq at qe.

AJU IN BʼANTTOQ KYUʼN TMAJEN DIOS TOJ AMBʼIL OJTXE

7, 8. a) ¿Alkye tten e onin tmajen Dios kyiʼj junjun aqʼuntl? b) ¿Alkye junjuntl tten xi kyqʼoʼn tmajen Jehová oyaj tiʼj kʼulbʼil te Dios?

7 Toj Tyol Dios in che kanet techel quʼn aʼyeju in tzaj kyyekʼin qa xi kyqʼoʼn tmajen Dios oyaj te kyiʼj tiʼchaq attoq kye. Toj junjun maj, xi kyqʼoʼn oyaj tuʼn tbʼant jun aqʼuntl. Jun techel, onin Moisés kyiʼj aj Israel tuʼn t-xi kyqʼoʼn oyaj tuʼn tjaw bʼinchet ja xbʼalun, ex ax bʼant tuʼn aj kawil David tuʼn tjaw bʼinchet tja Dios (Éx. 35:5; 1 Crón. 29:5-9). Toj ambʼil tej tkawin aj kawil Jehoás, bʼaj kybʼinchaʼn pal tja Jehová tukʼil pwaq otoq tzaj kyqʼoʼn xjal (2 Rey. 12:4, 5). Toj tnejel syent abʼqʼi, ok kybʼiʼn okslal qa kyajtoq erman onbʼil tuʼnju otoq tzaj waʼyij toj tnam Judea. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa teyele junjun xi tqʼoʼn onbʼil ik tzeʼn attoq te (Hech. 11:27-30).

8 Ax ikx xi kyqʼoʼn tmajen Dios oyaj tuʼn kyonin kyiʼj nejenel toj kʼulbʼil te Jehová. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tley Moisés, mintiʼtoq in tzaj kykʼamoʼn aj Leví kyetzbʼil, ik tzeʼn xi qʼoʼn kye txqantl aj Israel. Tuʼntzunju in xitoq kyqʼoʼn aju tlajin tiʼjju twitz kyawal. A jlu onin kyiʼj aj Leví tuʼn tok kyqʼoʼn kykʼuʼj tiʼj kyaqʼun toj ja xbʼalun (Núm. 18:21). Tej tikʼ nimku ambʼil, chʼixme ax bʼaj tiʼj Jesús kyukʼix t-apóstol tej tkubʼ kyyekʼin xuʼj tbʼanel kymod kyukʼil aʼyeju «xi kyqʼoʼn» aju at kye (Luc. 8:1-3).

9. ¿Jatumel tzaj kyiʼn tmajen Dios oyaj toj ambʼil ojtxe?

9 Aʼyeju oyaj in xi kyqʼoʼn okslal in che tzajtoq toj junxitl tten. Jun techel, tej tpon ambʼil tuʼn tjaw bʼinchet ja xbʼalun toj tzqij txʼotxʼ, xi kyqʼoʼn aj Israel oyaj ex bʼalo atz tzaj kyiʼj tiʼchaq otoq tzʼetz kyiʼn toj tnam Egipto (Éx. 3:21, 22; 35:22-24). Toj tnejel syent abʼqʼi, ateʼ junjun okslal xi kykʼayin kytxʼotxʼ, kyja, ex xi kyiʼn pwaq kye apóstol. Ex bʼaj kysipen apóstol pwaq lu kyxol qeju attoq tajbʼen kye (Hech. 4:34, 35). Ateʼ junjuntl in neltoq kypaʼn pwaq ex kukx xi kyqʼoʼn te oyaj tuʼn kyonin tiʼj kʼulbʼil axix tok te Dios (1 Cor. 16:2). Tuʼntzunju, kykyaqilx okslal jakutoq txi kyqʼoʼn oyaj, qa attoq nim kypwaq moqa mintiʼxix (Luc. 21:1-4).

AJU JAKU BʼANT QUʼN TOJ AMBʼIL JAʼLO

10, 11. a) ¿Alkye tten jaku tzʼel qkanoʼn techel kyiʼj tmajen Jehová toj ambʼil ojtxe tuʼn t-xi qqʼoʼn oyaj? b) ¿Tiʼ in kubʼ tnaʼna tuʼn tonina tiʼj aqʼuntl in bʼant tiʼj Tkawbʼil Dios?

10 Toj ambʼil jaʼlo, bʼalo il tiʼj tuʼn t-xi qʼet oyaj tiʼj jun aqʼuntl. Bʼalo in kubʼ kyximen kʼloj okslal jatumel in nok qchmon qibʼ tuʼn tbʼaj bʼinchet chʼintl Ja te Chmabʼil moqa tuʼn tjaw bʼinchet juntl akʼaj. Bʼalo jaku tzaj qʼamaʼn qe qa il tiʼj tuʼn t-xi qʼet oyaj tuʼn tbʼaj bʼinchet chʼintl ninja qʼil twitz aqʼuntl, tuʼn tchjet pwaq tiʼj nimaq chmabʼil jatumel in qoʼx ex qa tuʼn qonin kyiʼj erman aj ttzaj jun xitbʼil tuʼnx twitz txʼotxʼ. Ax ikx in najbʼen oyaj in xi qqʼoʼn tuʼn kyxi onit qe misionero, qe precursor especial, qe ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil ex qe erman in che aqʼunan toj kytxuylal ninja qʼil twitz aqʼuntl ex kyoj ninja qʼil twitz aqʼuntl twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Ax ikx, olo kubʼ t-ximen kʼloj okslal jatumel in nok qchmon qibʼ tuʼn t-xi tsamaʼn jun tajlal pwaq junjun xjaw tiʼj programa tuʼn kyjaw bʼinchet Ja te Chmabʼil ex Ja te Nimaq chmabʼil, aju in nonin kyiʼj kykyaqil erman twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

11 Qkyaqilx jaku qo onin tiʼj aqʼuntl in bʼant tuʼn Jehová kyoj bʼajsbʼil tqʼijlalil. Chʼixme kykyaqil qeju onbʼil in che tzaj qʼoʼn mintiʼ in kuʼx tzʼibʼit kybʼi xjal tiʼj, tuʼnju teyele te junjun in kuʼx tqʼoʼn oyaj kyoj tkubʼil toj Ja te Chmabʼil moqa in xi tsamaʼn toj qtembʼil te Internet jw.org. Jakulo kubʼ qximen qa mintiʼ toklen aju chʼin oyaj in xi qqʼoʼn. Noqtzun tuʼnj, nya atz in tzaj tkyaqil oyaj kyiʼj junjun matij oyaj in che tzaj qʼoʼn, sino atz in tzaj kyiʼj nimku oyaj aʼyeju noq chʼin qe. Kykyaqilx erman, axpe ikx qeju noq chʼin at kye, ik kyten ik tzeʼn qe okslal te Macedonia te tnejel syent abʼqʼi. E kubʼsan okslal lu tuʼn t-xi qʼoʼn ambʼil kye tuʼn kyonin, ex bʼant kyuʼn tuʼnju kyaj tuʼn kyqʼoʼn oyaj maske «mebʼa xjal qe» (2 Cor. 8:1-4).

12. ¿Tiʼ in bʼant tuʼn ttnam Jehová tuʼn kyajbʼen oyaj toj tumelxix?

12 In nok tilil tuʼn Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl tuʼn tten tnabʼil aj tajbʼen tpwaq ttnam Jehová tuʼn (Mat. 24:45). Aʼyeju erman lu in che naʼn Dios tuʼn tbʼaj kyximen jatumel kʼajbʼel pwaq kyuʼn (Luc. 14:28).Toj ambʼil in yolin Tyol Dios tiʼj aʼyeju erman tzʼaqli e xqʼuqin kyiʼj oyaj, ok kyqʼoʼn kwent tiʼj qa oʼkx in najbʼen pwaq tiʼj kʼulbʼil te Jehová. Jun techel, jun maj tej tmeltzʼaj Esdras toj tnam Jerusalén tukʼil jun kʼubʼil oyaj, aju tzaj qʼoʼn te tuʼn aj kawil te tnam Persia. Tzaj tqʼoʼn qʼan pwaq, saq pwaq ex junjuntl tiʼchaq aju mas te jun millón dólar twiʼ toj ambʼil jaʼlo. Ok tqʼoʼn Esdras qʼinumabʼil lu ik tzeʼn jun oyaj te Jehová, tuʼntzunju xi tqʼoʼn tqanil tiʼj tzeʼnxix tuʼn tok xqʼuqet toj bʼe aj ttzaj qʼiʼn (Esd. 8:24-34). Tej tikʼ nim abʼqʼi, jaw tchmoʼn apóstol Pablo pwaq tuʼn tonin kyiʼj erman te Judea ex e ok t-xuqin xjal tuʼn tbʼaj kysipen «tkyaqil tuj tumelxix, mya noq oʼkx twitz Qajaw, ax ikx kywitz xjal» (kjawil uʼjit 2 Corintios 8:18-21). Toj ambʼil jaʼlo, in nel tkanoʼn ttnam Jehová techel tiʼj Esdras ex tiʼj Pablo. Tuʼntzunju in tzaj tqʼoʼn tqanil tiʼj tzeʼn tuʼn tajbʼen pwaq ex jatumel tuʼn tajbʼen.

13. ¿Tiquʼn o che bʼant junjun chʼixpubʼil kʼitzqeku tuʼn ttnam Jehová?

13 At maj, il tiʼj tuʼn tkubʼ kybʼinchaʼn junjun ja xjal chʼixpubʼil tuʼntzun miʼn tbʼaj kynajsaʼn mas pwaq ik tzeʼn in che kambʼan tiʼj. Moqa in xi kyjyoʼn junjuntl tumel tzeʼn tuʼn tten nya nim tiʼchaq kye noq tuʼn kyajbʼen mas te Jehová. Chʼixme axju in bʼaj toj ttnam Jehová. Kyoj abʼqʼi tzma in che ikʼ, o che bʼant junjun akʼaj aqʼuntl nim kyoklen, ex at junjun o txiʼ mas pwaq tiʼj ik tzeʼn oyaj in tzaj qʼoʼn. Tuʼntzunju in nok tilil tuʼn ttnam Jehová tuʼn miʼn t-xi najset nim pwaq ex tuʼn miʼn tok nim aqʼuntl tiʼj. Iktzun tten, che kʼajbʼel oyaj in xi qqʼoʼn toj tumelxix.

TIʼ TBʼANEL IN TZAJ QKʼAMOʼN AJ T-XI QQʼOʼN OYAJ

Jaku qo onin tiʼj aqʼuntl in bʼant twitz Tkyaqil Txʼotxʼ tuʼn oyaj in xi qqʼoʼn. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 14 a 16).

14-16. a) ¿Alqiʼj in che ajbʼen oyaj in xi qqʼoʼn? b) ¿Tzeʼn o che onin oyaj in tzaj tqʼoʼn ttnam Jehová tiʼja?

14 Nim erman o tzikʼ nim abʼqʼi in che ajbʼen te Jehová in tzaj kyqʼmaʼn qa naʼmxtoq ttzaj kykʼamoʼn nim oyaj tuʼn ttnam Jehová. At nim tiquʼn tuʼn ttzaj kyqʼamaʼn jlu. Jun techel, kyoj abʼqʼi tzma in che ikʼ o bʼaj bʼinchaʼn qtembʼil toj Internet jw.org ex aju canal JW Broadcasting. Ax ikx o bʼaj bʼinchet Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras kyoj mas yol. Ex toj 2014 ex 2015 e ok nimaq chmabʼil jatumel in che pon xjal te junxichaq tnam, aju tok tbʼi «Kynimanxe tnejelxix aju Tkawbʼil Dios» aju ok kyoj junjun matij estadio kyoj 14 nimaq tnam twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Kykyaqilx qeju e pon e tzalaj.

15 Nim erman in tzaj kyqʼoʼn chjonte tiʼj tkyaqil tbʼanel tiʼchaq o bʼant tuʼn ttnam Jehová. Jun techel, jun mejebʼleʼn in najbʼen toj jun tal tnam te Asia, tqʼama jlu tiʼj canal JW Broadcasting: «At maj in kubʼ qnaʼne qa najchaq atoʼye ex mintiʼxix in nok qkeʼyine aju in bʼant tuʼn ttnam Jehová. Noqtzun tuʼnj, aj tok qkeʼyine qe programa toj JW Broadcasting, in nul toj qximbʼetze qa atoʼye kyxol tmajen Dios ateʼ twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Nimxix in che tzalaj erman tiʼj canal lu. Kukx in nok qbʼiʼne in tzaj kyqʼamaʼn erman qa kyuʼn programa in che etz junjun xjaw in kubʼ kynaʼn qa nqayin ateʼ ttxlaj Kʼloj xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl. Mas in kubʼ kynaʼn jaʼlo qa at jun tbʼanel kyoklen tuʼnju ateʼ toj tnam Jehová».

16 Twitz tkyaqil Txʼotxʼ, in jaw bʼinchet moqa in che bʼaj bʼinchet chʼintl chʼixme 2,500 Ja te Chmabʼil. Toj Honduras, tzaj kytzʼibʼen jun kʼloj erman jlu tej ttzyet tajbʼen akʼaj Ja te Chmabʼil kyuʼn: «Nimxix in qo tzalaje tuʼnju atoʼye kyxol tmajen Jehová ateʼ twitz tkyaqil Txʼotxʼ ex toj kyaʼj. Noq kyuʼn o japun twi qximbʼetze tuʼn tten jun Ja te Chmabʼil toj qkojbʼile». Chʼixme ax in kubʼ kynaʼn txqantl aj t-xi kykʼamoʼn jun Tyol Dios moqa jun quʼj toj kyex kyyol, aj t-xi kykʼamoʼn onbʼil aj tbʼaj jun xitbʼil tuʼnx twitz txʼotxʼ moqa aj tok kykeʼyin aju tbʼanel in tzaj tuʼn pakbʼabʼil jatumel ateʼ nim xjal ex tuʼn pakbʼabʼil kyoj tnam jatumel ateʼ nim xjal.

17. ¿Tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj qa in nonin Jehová tiʼj ttnam toj ambʼil jaʼlo?

17 Mintiʼxix in xi kynimen xjal nya testigos de Jehová qe qa jaku bʼant tkyaqil aqʼuntl lu quʼn kyuʼn oyaj noq kukx in tzaj qʼoʼn. Pon jun nejenel te jun matij compañía keʼyil jun kʼuxbʼil in najbʼen tuʼn kyetz imprimirit quʼj ex jaw labʼin tiʼj qa tkyaqil aqʼuntl in bʼant kyuʼn xjal nya chjoʼn twi kykʼuʼj tukʼil oyaj noq kukx in tzaj qʼoʼn ex qa mintiʼ nok jun chmabʼil noq tuʼn tjaw chmet pwaq. Tzaj tqʼamaʼn qa kwest tuʼn t-xi tnimen qa jaku bʼant tkyaqil jlu. Ex ax qe qximbʼetz tiʼj. Noqtzun tuʼnj, in bʼant tkyaqil jlu noq tuʼn onbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová (Job 42:2).

QE KʼIWLABʼIL IN CHE TZAJ AJ T-XI QQʼOʼN OYAJ TE JEHOVÁ TIʼJJU O TZAJ TQʼOʼN QE

18. a) ¿Tiʼ kʼiwlabʼil in tzaj qkʼamoʼn aj t-xi qqʼoʼn oyaj tiʼj Tkawbʼil Dios? b) ¿Tzeʼn jaku qo onin kyiʼj kʼwaʼl ex kyiʼj qeju akʼaj tuʼn tbʼant kyqʼoʼn oyaj?

18 In tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil ex qoklen tuʼn qonin tiʼjju matij aqʼuntl tiʼj Tkawbʼil toj ambʼil jaʼlo. In tzaj ttziyen qe qa kukx ma bʼant quʼn, tzul qkʼamoʼn nim kʼiwlabʼil (Mal. 3:10). Ex in tzaj ttziyen qa aju xjal bʼaʼn qʼoʼn oyaj tkyaqil kʼelel bʼaʼn te toj tanqʼibʼil (kjawil uʼjit Proverbios 11:24, 25). Nya oʼkxku, ax ikx qo tzalajel, tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «Mas at tzalajbʼil kyeye qa at chʼin ma txi kyqʼoʼne te juntl, ex mya aqeye tuʼn kykʼmonteye chʼin ktzajel qʼoʼn kyeye tuʼn juntl» (Hech. 20:35). Ax ikx, at qoklen tuʼn t-xi qyekʼin tukʼil qbʼinchbʼen ex tukʼil qyol kye qkʼwaʼl ex kye qeju akʼaj tuʼntzun tbʼant kyqʼon oyaj ex tuʼn ttzaj kykʼamoʼn nim kʼiwlabʼil.

19. ¿Alkye tten ma tzʼonin xnaqʼtzbʼil lu tiʼja?

19 Tkyaqilju at qe a Jehová in tzaj qʼonte. Aj t-xi qqʼoʼn tiʼjju at qe in kubʼ qyekʼin qa kʼujlaʼn quʼn ex qa in xi qqʼoʼn chjonte te tiʼj tkyaqilju o bʼant tuʼn qiʼj (1 Crón. 29:17). Tej t-xi kyqʼoʼn aj Israel oyaj tuʼn tjaw bʼinchet tja Dios, «e jaw tzalaj [...] tiʼj ju otoq tzʼok kychmoʼn, porke otoq txi kyqʼoʼn tkyaqil jlu te Qman tuʼn tkyaqil kyanmi ex tuʼn kyex kygan» (1 Crón. 29:9). Ax ikx qe, kukx qo tzalaj tiʼjju in kubʼ qnaʼn aj t-xi qqʼoʼn oyaj te Jehová tiʼjju o tzaj tqʼoʼn qe.