Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Tzeʼntoq qe ja te kʼulbʼil toj tnejel syent abʼqʼi? Aju tilbʼilal lu in tzaj tyekʼin junjun tiʼ tiʼj tzeʼntoq keʼyin jun ja te kʼulbʼil toj tnejel syent abʼqʼi aju kanet atz Gamala, ex at toj junlo 10 kilómetro, nqayin tiʼj mar te Galilea. In qo tzaj tonin tuʼn tel chʼin qnikʼ tiʼj tzeʼn qe ja te kʼulbʼil toj ambʼil ojtxe.

¿Jatumel tzaj tzyet ja te kʼulbʼil?

AJU yol ja te kʼulbʼil atz tzajni tiʼj jun yol griego ex a t-xilen «chmabʼil» moqa «jatumel in nok kybʼuyin kyibʼ xjal». Toj tumel tbʼi lugar lu ok qʼoʼn, tuʼnju atxix ojtxe o che ajbʼen ja te kʼulbʼil kyxol xjal judiy tuʼn ttzaj kykʼamoʼn xnaqʼtzbʼil ex tuʼn kykʼulin te Dios. Mintiʼ tqanil kyiʼj ja te kʼulbʼil kyoj uʼj te Tyol Dios kubʼ tzʼibʼin toj yol hebreo, noqtzun tuʼnj, kyoj uʼj te Tyol Dios kubʼ tzʼibʼin toj yol griego in tzaj tqʼamaʼn qa ya ateʼtoq tembʼil lu toj tnejel syent abʼqʼi tuʼn tok kychmon kyibʼ xjal.

Nim xjal at kyojtzqibʼil in tzaj kyqʼamaʼn qa atz tzaj tzyet tuʼn kyajbʼen ja te kʼulbʼil tej kyxi qʼiʼn aj Judiy toj tnam Babilonia. In tzaj tchikʼbʼaʼn Encyclopaedia Judaica jlu: «Aʼyeju i ex qʼiʼn toj juntl tnam, mlaytoq che ten toj Tja Dios, tuʼnju ateʼtoq toj juntl tnam ex kyajtoq tuʼn tok qʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tuʼn tpaj bʼis, tuʼntzunju, ok kychmon kyibʼ junjun maj ex bʼalo bʼant kyuʼn toj qʼij Sábado ex e uʼjin tiʼj Xjan Uʼj». Tejlo ttzaj qʼoʼn tzaqpibʼil kye xjal judiy, kukx ok kychmon kyibʼ tuʼn kynaʼn Dios ex tuʼn kyuʼjin tiʼj Xjan Uʼj ex e ten qe ja te kʼulbʼil kyuʼn jatumel e pon anqʼil.

Toj tnejel syent abʼqʼi, naqʼli qe xjal judiy tuʼn kypon kyoj ja te kʼulbʼil ex tuʼn kykʼulin te Dios, ik tzeʼn bʼant kyuʼn qeju e anqʼin toj Mediterráneo, toj Medio Oriente axpe ikx toj tnam Israel. In tzaj tqʼamaʼn aj xnaqʼtzal Lee Levine, te Universidad Hebrea te Jerusalén jlu: «Ok jlu te jun tembʼil jatumel tuʼn kyxnaqʼtzan xjal, tuʼn kywaʼn tiʼj wabʼj xjan, tuʼn t-xi kybʼinchaʼn kyiʼj nya bʼaʼn, tuʼn t-xi kykʼuʼn pwaq te onbʼil te kojbʼil ex tuʼn tok kychmabʼil at toklen kyukʼil aj kawil ex kyukʼil xjal». Ex tqʼamatl jlu: «Pero mas ajbʼen kyuʼn xjal tuʼn kykʼulin te Dios». Tuʼntzunju, mintiʼ in qo jaw labʼin tiʼj tiquʼn kukx pon Jesús toj ja te kʼulbʼil (Mar. 1:21; 6:2; Luc. 4:16). Toj lugar lu xi tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye xjal, kyconsej ex qʼuqbʼil kykʼuʼj. Tej otoqxi tzaj tzyet okslabʼil axix tok, naqʼlitoq apóstol Pablo tuʼn tpakbʼan kyoj ja te kʼulbʼil. Kukx e pon qe xjal kyoj ja te kʼulbʼil tuʼnju naqʼli qe tuʼn kybʼin tiʼj Tyol Dios, ex tej tpon Pablo kyoj junjun tnam tnejel xiʼ kyoj ja te kʼulbʼil tuʼntzun tpakbʼaʼn (Hech. 17:1, 2; 18:4).