Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

«Aju nkawbʼile mya te twitz txʼotxʼ»

«Aju nkawbʼile mya te twitz txʼotxʼ»

«Atzun wile ma chin ule twitz txʼotxʼ tuʼn t-xi nchikʼbʼaʼne ju yol axix tok» (JUAN 18:37).

BʼITZ: 15 EX 74

1, 2. a) ¿Alkye kyximbʼetz xjal mas in chʼiy toj ambʼil jaʼlo? b) ¿Alkyeqe xjel kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

IN TZAJ tnaʼn jun ermana in nanqʼin kubʼni te Europa jlu: «Tej tzma tal txin qine, oʼkx nya bʼaʼn ok nkeʼyine. Tuʼntzunju, el wikʼune aju alkye tten kykawbʼil xjal toj ntname ex xi tzyet tuʼn wonine tiʼjju kyximbʼetz xjal. Nya oʼkxju, ax ikx in noke te ttxin jun terrorista». At juntl ermano te kubʼni te África, tej naʼmxtoq tok te testigo de Jehová, kubʼ t-ximen qa bʼaʼn tuʼn tten qʼoj. Tqʼama jlu: «Kubʼ nximane qa mas nim kyoklen nxjalile kywitz txqantl, tuʼntzunju okx nqʼon wibʼe kyxol jun kʼloj xjal kyaj tuʼn kykawin. Atztzun, tzaj xnaqʼtzaʼn qeye tuʼn tkubʼ qbʼyoʼne qe aj qʼoj tiʼj kawbʼil lu kyukʼil lans, axpe ikx qa jun qxjalile aj qʼoj qiʼje». Atzunte juntl ermana te Europa central in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Attoq nim ikʼbʼil toj wanmiye ex kubʼ nnaʼne qʼoj kyiʼj xjal te junxichaq kytnam moqa kyokslabʼil».

2 Aqeju yol ma tzaj qʼamaʼn jawni, in tzaj kyyekʼin qa mas in chʼiy nya bʼaʼn kyxol xjal jaʼlo: mas in chʼiy kyximbʼetz tuʼn tel kypan kyibʼ tukʼil qʼoj, mintiʼ mujbʼabʼil kyuʼn kʼloj xjal in che kawin ex kyoj nim tnam, mas in che el ikʼun xjal junxitl kytnam. Ik tzeʼn kyaj qʼamaʼn toj Tyol Dios, kyoj bʼajsbʼil tqʼijlalil nya kyaj xjal tuʼn tkyaj bʼant tiʼj jun kyyol toj tumel (2 Tim. 3:1, 3). ¿Alkye tten jaku tzʼok qxqʼuqin mujbʼabʼil at qxol toj jun ambʼil jatumel mintiʼ mujbʼabʼil kyuʼn xjal? Jaku tzʼel qiʼn nim xnaqʼtzbʼil tiʼjju bʼant tuʼn Jesús tej tten tzalu twitz Txʼotxʼ, tuʼnju toj tnam jatumel anqʼin, ax ikx attoq nya bʼaʼn tuʼn kypaj aj kawil. Toj xnaqʼtzbʼil lu, kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj oxe xjel lu: ¿Tiquʼn nya tajtoq Jesús tuʼn tonin kyiʼj xjal kyaj tuʼn tel kypan kyibʼ? ¿Alkye tten kubʼ tyekʼin qa mintiʼ tuʼn tokx kyqʼon kyibʼ okslal kyxol aj kawil? Ex ¿alkye tten kyaj tyekʼin qa mintiʼ tuʼn qjyon tiʼj qʼoj?

¿ONINPE JESÚS KYIʼJ XJAL KYAJ TUʼN TEL KYPAN KYIBʼ?

3, 4. a) ¿Tiʼ kyajtoq aj Judiy tuʼn tbʼant kyuʼn aj kawil toj ambʼil tej tten Jesús? b) ¿Tiʼ kubʼ kyximen t-xnaqʼtzbʼen Jesús tuʼnju kyximbʼetz xjal?

3 Nim kyxol qeju aj Judiy pakbʼan Jesús kye nya kyajtoq tuʼn kukx kyten tjaqʼ tkawbʼil Roma. Atzun qe celotes, jun kʼloj aj Judiy qe, e kolin tiʼj kytnam ex kyajtoq tuʼn tbʼant axju kyuʼn mas xjal. Nim kyxol qe jlu e ok lepeʼ tiʼj t-ximbʼetz Judas te Galilea, jun nya ax tok mesías toj tnejel syent abʼqʼi ex sbʼun kyiʼj nim xjal. Aju xjal xnaqʼtzan tiʼjju o tzikʼ ojtxe, aju Josefo tbʼi, in tzaj tqʼamaʼn qa ok tilil tuʼn Judas tuʼn «kyok meltzʼaj aj Judiy tiʼj tkawbʼil Roma ex xi tqʼamaʼn kye tuʼn miʼn t-xi kyqʼoʼn chojbʼil te tnam». Kubʼ bʼyoʼn Judas kyuʼn xjal te Roma (Hech. 5:37). Ateʼtoq junjun celotes ajbʼen qʼoj kyuʼn tuʼntzun tkanet aju kyajbʼil.

4 Kykyaqil aj Judiy in che yontoq tuʼn tpon Mesías tuʼnju kyajtoq tuʼn kyetz qʼiʼn tjaqʼ tkawbʼil Roma ex tuʼn tok juntl maj kytnam te tbʼanel (Luc. 2:38; 3:15). Nim kye kubʼ kyximen qa atztoq tuʼn tten tkawbʼil Mesías toj Israel. Iktzun tten jakutoq che meltzʼaj nim millón aj Judiy in che anqʼintoq toj juntl tnam toj kyex kytanmi. Jun maj, xi tqanin Juan el Bautista jlu te Jesús: «¿Apeya ju Crist aju at tulel, ex qa qo ayole tiʼj juntl?» (Mat. 11:2, 3). Bʼalo kubʼ t-ximen jlu tuʼnju tajtoq tuʼn tok tbʼiʼn qa kpol juntl xjal tuʼntzun tjapun twi kyximbʼetz aj Judiy. Tej otoq jaw anqʼin Jesús, kanet kyuʼn t-xnaqʼtzbʼen toj tbʼeyil Emaús ex xi kyqʼamaʼn te qa mintiʼ otoq bʼant tuʼn Mesías aju kyajtoq tuʼn tbʼant (kjawil uʼjit Lucas 24:21). Ex tej tikʼ chʼintl ambʼil, xi kyqanin apóstol jlu te Jesús: «Tat, ¿apetzun tqʼijlalil jaʼlo tuʼn ttzaj tqʼoʼntla kyoklen aj Israel tuʼn kykawin juntl maj kyxolx?» (Hech. 1:6).

5. a) ¿Tiquʼn kyajtoq xjal te Galilea tuʼn tok Jesús te aj kawil kyibʼaj? b) ¿Tzeʼn onin Jesús kyiʼj xjal lu tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa nya toj tumel aju kyximbʼetz?

5 Jaku txi qqʼamaʼn qa onin ximbʼetz lu tuʼn tten kyajbʼil xjal te Galilea tuʼn tok Jesús te aj kawil kyibʼaj. Kubʼlo kyximen qa a Jesús aj kawil mas tbʼanelxix: tbʼanelxix chikʼbʼan, attoq tipumal tuʼn tkubʼ tqʼanin qe yabʼ ex jakutoq txi tqʼoʼn kywa xjal at waʼyij kyiʼj. Tej otoqxi txi tqʼoʼn kywa junlo jweʼ mil xinaq, el tnikʼ tiʼj qa «otoq kubʼ kyximan» xjal tuʼn t-xi qʼiʼn «tuʼntzun tok te kyrey», pero el tpan tibʼ kyiʼj xjal ex xiʼ twi witz tjunalx (Juan 6:10-15). Toj juntl qʼij, bʼalo otoq naj kyajbʼil xjal tuʼn tok Jesús te aj kawil kyibʼaj tej kypon toj juntl plaj te mar te Galilea. Xitzun tqʼamaʼn Jesús kye nim xjal qa otoq tzul tuʼn tonin kyiʼj xjal toj kyokslabʼil ex nya tuʼn tten nim tiʼchaq kye. Tqʼama jlu kye: «Miʼn che aqʼnane tiʼj ju wabʼj in bʼaj, oʼkx che aqʼnane tiʼj ju wabʼj mlay bʼaj ex in tqʼoʼn kychwinqlale te jumajx» (Juan 6:25-27).

6. ¿Alkye tten kubʼ tyekʼin Jesús qa mintiʼ jyon tiʼj jun toklen kyxol aj kawil tzalu twitz Txʼotxʼ? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

6 Tej chʼixtoq tpon ambʼil tuʼn tkyim Jesús, el tnikʼ tiʼj qa in che yon junjun xjal e ok lepeʼ tiʼj tuʼn tten tkawbʼil tzalu twitz Txʼotxʼ ex tuʼn tten ttxuylal toj Jerusalén. Tuʼn tonin kyiʼj qa mlaytoq bʼant aju tuʼn, xi tqʼamaʼn jun txʼolbʼabʼil tiʼj minas kye. Toj txʼolbʼabʼil lu, ok tmojbʼan tibʼ ik tzeʼn «jun xinaq maʼ toklen» ex iltoq tiʼj tuʼn tikʼ bʼet toj nim ambʼil (Luc. 19:11-13, 15). Toj juntl maj, ax ikx xi tchikʼbʼaʼn qa mintiʼtoq in qʼojin nix in nonin tiʼj tkawbʼil Roma. Xi tqanin gobernador Poncio Pilato te: «¿Apetzuna Rey kye xjal judiy?» (Juan 18:33). Akux tok Pilato te aj kawil, tzaj bʼaj tkʼuʼj tuʼnju kubʼ t-ximen qa jakutoq tzʼel qʼiʼn tkawbʼil tuʼn juntl xjal. Bʼalo tzaj xobʼ qa jaku tzʼok tbʼinchaʼn Jesús nya bʼaʼn tiʼj tkawbʼil. Atzunte Jesús xi ttzaqʼweʼn jlu te: «Aju nkawbʼile mya te twitz txʼotxʼ» (Juan 18:36). Mlaytoq tzʼokx tqʼon tibʼ Jesús kyxol aj kawil tuʼnju atz ktel Tkawbʼil toj kyaʼj. Ax ikx xi tqʼamaʼn jlu: «Ma chin ule twitz txʼotxʼ tuʼn t-xi nchikʼbʼaʼne ju yol axix tok» (kjawil uʼjit Juan 18:37).

¿Atzpe tok qwiʼ kyiʼj nya bʼaʼn at kyxol xjal moqa tiʼj Tkawbʼil Dios? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 7).

7. ¿Tiquʼn kwest tuʼn miʼn tkubʼ qnaʼn toj qanmi tuʼn qonin kyiʼj aj kawil?

7 Ojtzqiʼntoq tuʼn Jesús alkye aqʼuntl tuʼn tbʼant tuʼn. Ax ikx qe, qa ojtzqiʼn quʼn alkye qaqʼun kbʼantel, mlay tzʼokx qqʼon qibʼ kyxol aj kawil kyaj tuʼn tel kypan kyibʼ nix tuʼn tten ximbʼetz lu toj qanmi. Kwest jaku tzʼela toj qwitz. Tqʼama jun ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil jlu: «Mas in che jaw meltzʼaj xjal jatumel in qo anqʼine. Mas in che ximen tiʼj kytnam, ex nim kye in kubʼ kyximen qa mas tbʼanel ktel kyanqʼibʼil qa ma ten kyex kykawbʼil. Atzun kye erman, tuʼnju in che pakbʼan tiʼj Tkawbʼil Dios o tzʼok kyxqʼuqin mujbʼabʼil at kyxol. In nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj qa kxel tbʼinchaʼn Jehová tiʼjju nya tzʼaqli ex kyiʼj txqantl nya bʼaʼn in tzaj qiʼj».

¿TIʼ TMOD JESÚS KUBʼ TYEKʼIN KYIʼJ AJ KAWIL KYAJ TUʼN TEL KYPAʼN XJAL?

8. ¿Alkyeqe nya bʼaʼn ikʼx kyuʼn aj Judiy toj tnejel syent abʼqʼi?

8 Chʼixmi tkyaqil maj, aj in nok kykeʼyin xjal nya bʼaʼn, mas in nokx kyqʼon kyibʼ kyxol aj kawil. Toj ambʼil tej tten Jesús, iltoq tiʼj tuʼn t-xi qʼet pwaq te chojbʼil. Jun tiquʼn tzaj tqʼoj Judas te Galilea, aju tej ttzaj kyqʼamaʼn xjal at kyoklen te tnam Roma tuʼn tjaw jun censo tuʼntzun t-xi kyqʼoʼn kykyaqil xjal chojbʼil. Iltoq tiʼj tuʼn t-xi kychjoʼn xjal tokx tjaqʼ tkawbʼil Roma nim pwaq te chojbʼil ik tzeʼn kyiʼj tiʼchaq at kye, tiʼj kytxʼotxʼ ex tiʼj kyja, ex kyxol xjal lu, ateʼ qe xjal e bʼin tiʼj Jesús. Ex tuʼnju nim e sbʼun qe xjal peyil pwaq, kubʼ kynaʼn xjal qa ateʼ tjaqʼ nim iqtz. At maj, xi kychjoʼn peyil pwaq kye qeju at kyoklen toj kawbʼil tuʼntzun t-xi qʼoʼn jun kyoklen ex tuʼn tajbʼen kyuʼn tuʼn kyok te qʼinun. Ok Zaqueo te nejenel kyxol peyil pwaq toj tnam Jericó ex ok te qʼinun tuʼnju elqʼan kyiʼj xjal (Luc. 19:2, 8). Ex nyalo oʼkx te bʼant jlu tuʼn.

9, 10. a) ¿Alkye tten ok tilil kyuʼn aj qʼoj tiʼj Jesús tuʼn tokx tqʼon tibʼ kyxol aj kawil? b) ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju tmod Jesús kubʼ tyekʼin? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

9 Aqeju aj qʼoj tiʼj Jesús, ok tilil kyuʼn tuʼn tyolin nya bʼaʼn kyiʼj xjal in che qanin pwaq te chojbʼil. Tuʼn tok toj malbʼil kyuʼn, xi kyqanin tiʼj «chojbʼil» te, kykyaqil xjal te Roma in xitoq kychjoʼn jlu tuʼn jun denario (kjawil uʼjit Mateo 22:16-18). Atzun jun chojbʼil mas nya bʼaʼn ela toj kywitz aj Judiy tuʼnju in kubʼ techlaʼn qa ateʼtoq tjaqʼ tkawbʼil Roma. Aʼyeju xjal e «ok lpeʼ tiʼj Herodes», kyajtoq tuʼn tbʼant jlu: qa ma yolintoq Jesús nya bʼaʼn tiʼj pwaq te chojbʼil, jakutoq txi qʼamaʼn qa aj qʼoj tiʼj tkawbʼil Roma, qatzun ma tqʼama qa iltoq tiʼj tuʼn t-xi tchjet pwaq, jakulo che el oq xjal tiʼj.

10 Tuʼn tok t-xqʼuqin tibʼ Jesús, ten tnabʼil tej t-xi tqʼoʼn tzaqʼwebʼil, tqʼama: «Kyqʼonxe te gobierni aju te gobierni, ex kyqʼonxe te Dios aju te Dios» (Mat. 22:21). Ojtzqiʼntoq tuʼn qa nim peyil pwaq in che sbʼun. Noqtzun tuʼnj, nyatoq taj tuʼn tetz tiʼn toj twiʼ aju mas nim toklen: qa oʼkx Tkawbʼil Dios jaku txi bʼinchante tiʼj tkyaqil nya bʼaʼn in tzaj kyiʼj xjal. Iktzun tten kyaj tqʼoʼn jun techel kywitz kykyaqilx. Maske at jun tiquʼn tuʼn kyjyon xjal tiʼjju tbʼanel, mintiʼ tuʼn tokx qqʼon qibʼ kyxol aj kawil. In qo jyon tiʼj Tkawbʼil Dios ex tiʼjju tzʼaqli, ex nya aju tuʼn qok ten qʼamalte alkye nya bʼaʼn in bʼant kyuʼn aj kawil (Mat. 6:33).

11. ¿Alkye tten jaku kubʼ tiʼj ikʼbʼil quʼn?

11 Ateʼ nim testigo de Jehová o jatz kyiʼn tkyaqil ximbʼetz nya toj tumel toj kyanmi, aju at toklen tukʼil kykawbʼil xjal. Tqʼama jun ermana te Gran Bretaña jlu: «Tej otoq chin xnaqʼtzane tiʼj Sociología toj universidad, mas in jaw meltzʼaje kyiʼj aj kawil. Wajtoqe tuʼn nkoline tiʼj kyoklen qʼeq xjal tuʼnju otoq tzʼok bʼinchaʼn nim nya bʼaʼn qiʼje. Chʼixmi tkyaqil maj in kambʼane kyiʼj yol, pero aj in kubʼ bʼaj, kubʼ nnaʼne nya bʼaʼn. Mintiʼtoq el nnikʼe tiʼj qa aju ikʼbʼil at tiʼj kyyajil xjal, atz tkuʼx toj kyanmi txqantl ex atztzun il tiʼj tuʼn tjatz xbʼoqin. Tejtzun t-xi tzyet tuʼn nxnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios, el nnikʼe tiʼj qa iltoq tiʼj tuʼn tjatz wiʼne ikʼbʼil toj wanmiye. Ex tuʼn tbʼant jlu wuʼne, onin jun ermana saq xjal wiʼje. Toj ambʼil jaʼlo, in chin ajbʼene te precursora regular toj jun kʼloj okslal toj kyyol men. In nok tilil wuʼne tuʼn npakbʼane kye kykyaqil xjal».

«QʼOʼN KUʼXA T-SPADIYA TUJ TJAYIL»

12. ¿Alkyetoq «t-samel pan» iltoq tiʼj tuʼn tel kyikʼen t-xnaqʼtzbʼen Jesús?

12 Toj ambʼil tej tten Jesús, in nokxtoq kyqʼon kyibʼ okslabʼil kyxol aj kawil. Tojju uʼj La vida cotidiana en Palestina en tiempo de Jesús in tzaj tchikʼbʼaʼn qa «paʼn tten kyokslabʼil aj Judiy», ex iklo kyten «ik tzeʼn qe partido político» toj ambʼil jaʼlo. Tuʼntzunju, tqʼama Jesús nabʼil lu kye t-xnaqʼtzbʼen: «Ten kykwente kyiʼje tiʼj t-samel pan kyuʼn parisey, aju in jaw mal tkʼuʼj pan tuʼn, ex ten kykwente kyiʼje teju t-samel pan tuʼn Herodes» (Mar. 8:15). Tej tyolin tiʼj Herodes, axlo ikx yolin kyiʼj qeju e onin tiʼj. Atzun qeju kʼloj fariseo, kyajtoq tuʼn tel kypan kyibʼ aj Judiy. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin uʼj te Mateo, ax ikx yolin Jesús kyiʼj saduceos. Kyajtoq jlu tuʼn kyten tjaqʼ tkawbʼil Roma tuʼnju nim kye in che tzalaj tiʼj kyoklen otoq tzʼok qʼoʼn kyxol aj kawil. Tqʼama Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen tuʼn miʼn tbʼaj kytzʼilsan kyibʼ tuʼn «t-samel pan» kyuʼn oxe kʼloj xjal lu, toj juntl yol, tuʼn kyxnaqʼtzbʼil (Mat. 16:6, 12). Tqʼama Jesús qe yol lu tej tzmatoq in nikʼ chʼin ambʼil tej tkubʼ kyximen xjal tuʼn tok qʼet toklen te aj kawil.

13, 14. a) ¿Tiʼ in bʼaj aj in nokx tqʼon tibʼ okslabʼil kyxol aj kawil? b) ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn kyajbʼen nya bʼaʼn quʼn tuʼntzun qjyon tumel tuʼn qqʼojin? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

13 Aj in nokx kyqʼon kyibʼ okslabʼil kyxol aj kawil, mas nya kwest jaku tzaj qʼoj. Kyaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús kye t-xnaqʼtzbʼen qa kyoj ambʼil aju, mintiʼ tuʼn tokx kyqʼon kyibʼ kyxol xjal. Tuʼntzunju, ok tilil kyuʼn nejenel kye pal ex qe fariseo tuʼn tkubʼ kybʼyoʼn Jesús. Ok kyqʼoʼn ik tzeʼn jun aj qʼoj tiʼj okslabʼil, tiʼj kykawbʼil ex tiʼjju kyoklen. Kyqʼama: «Qa kukx ma kyaj qqʼoʼn ikju, kykyaqil xjal che okslal tiʼj; che ultzun qe aj sanjelal aj Rom, ex kbʼajel kyxitun tja Dios tukʼix qtanmi» (Juan 11:48). Tuʼntzunju, kubʼ nej Caifás, aju nejenel kye pal, twitz qʼoj tuʼntzun tkubʼ bʼyoʼn Jesús (Juan 11:49-53; 18:14).

14 Xi tsamaʼn Caifás qe soldad tuʼntzun ttzyet Jesús toj qonikʼen kyuʼn. Bʼiʼntoq tuʼn Jesús qa tuʼn tbʼaj qe tiʼchaq lu tiʼj. Tuʼntzunju, tojju mankbʼil qonikʼen tej twaʼn kyukʼil t-apóstol, xi tqanin kye tuʼn t-xi kyjyoʼn junjun espada. Tuʼn kabʼe espada jakutoq txi tqʼoʼn jun xnaqʼtzbʼil nim toklen kye (Luc. 22:36-38). Tojx qonikʼen aju, tzaj tqʼoj Pedro tiʼjju nya bʼaʼn in bʼaj ex ok tkʼixbʼisaʼn jun soldad pon tzyulte Jesús (Juan 18:10). Xitzun tqʼamaʼn Jesús te Pedro: «Qʼoʼn kuʼxa t-spadiya tuj tjayil. Porke kykyaqil qeju qʼiʼn spad kyuʼn, ax tuʼn spad che najel» (Mat. 26:52, 53). Attoq tmojbʼabʼil tibʼ xnaqʼtzbʼil lu tukʼilju otoq txi tqanin Jesús toj naʼj Dios: qa nya te twitz txʼotxʼ qeju t-xnaqʼtzbʼen (kjawil uʼjit Juan 17:16). Iltoq tiʼj tuʼn t-xi kyqʼoʼn ambʼil te Jehová tuʼn t-xi tbʼinchaʼn kyiʼj nya bʼaʼn.

15, 16. a) ¿Alkye tten o tzʼonin Tyol Dios kyiʼj okslal tuʼn miʼn kyjyon tiʼj qʼoj? b) ¿Tiʼ in nok tqʼoʼn Jehová twitz tiʼj toj ambʼil jaʼlo?

15 Aʼyeju erman ma qo yolin kyiʼj toj tnejel taqikʼ, el kynikʼ tiʼj xnaqʼtzbʼil tqʼama Jesús ex kubʼ kychʼixpuʼn kymod tuʼnju kyajtoq tuʼn kyok ik tzeʼn te. Tqʼamatl ermana in nanqʼin kubʼni te Europa: «O tzʼok nkeʼyine qa mintiʼ in ten mujbʼabʼil tuʼn qʼoj. Aqeju in che ok ten jyol qʼoj, at maj in che kyim, atzun txqantl mas in tzaj kyqʼoj. Kubʼ nnaʼne tzalajbʼil tej tel nnikʼe tiʼj toj Xjan Uʼj qa oʼkx Dios jaku tzaj qʼinte aju tzʼaqli twitz Txʼotxʼ. Atzun tqanil lu o chin pakbʼane tiʼj kyoj 25 abʼqʼi o che ikʼ». Atzunte ermano in nanqʼin kubʼni te África, o tzʼok tqʼoʼn «aju spad in tzaj tqʼoʼn Xewbʼaj Xjan» te t-xel lans, toj juntl yol, aju Tyol Dios (Efes. 6:17). Toj ambʼil jaʼlo, in xi tqʼamaʼn tqanil te mujbʼabʼil kye kykyaqil xjal te alkyexku kyyajil. Atzun ermana te Europa central, tej tok te testigo de Jehová kubʼ mojeʼ tukʼil jun ermano aju tzajni tiʼj kyyajil xjal ikʼuntoq twitz tuʼn tnejel.

16 ¡Tbʼanelxix qa ma che bʼant qe chʼixpubʼil lu! In nok tqʼoʼn Tyol Dios qe xjal toj ambʼil jaʼlo ik tzeʼn jun mar in pulin wen ex mintiʼ in kubʼ numj (Is. 17:12; 57:20, 21; Apoc. 13:1). In xi kyqʼoʼn xjal ambʼil tuʼn miʼn tten mujbʼabʼil, tuʼn kyjaw meltzʼaj kyiʼj txqantl ex in cheʼx qʼojil noq tuʼnju in bʼant kyuʼn aj kawil. Atzun qe, in nok tilil quʼn tuʼn tten mujbʼabʼil ex tzalajbʼil. Ax tok, nim in jaw tzalaj Jehová aj tok tqʼoʼn twitz tiʼj qa at mujbʼabʼil kyxol tmajen ex nya ik tzeʼn kye xjal, in bʼaj kypan kyibʼ (kjawil uʼjit Sofonías 3:17).

17. a) ¿Alkye oxe tumel jaku qo onin tuʼn kukx tten mujbʼabʼil qxol? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

17 Toj xnaqʼtzbʼil lu, ma tzʼel qnikʼ tiʼj oxe tumel tzeʼn jaku qo onin tuʼn kukx tten mujbʼabʼil kyxol erman. Tnejel, tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kyxel tbʼinchaʼn Tkawbʼil Dios kyiʼj tiʼchaq nya tzʼaqli in bʼant kyuʼn xjal. Tkabʼin, tuʼn miʼn tokx qqʼon qibʼ kyxol aj kawil. Ex toxin, tuʼn tel qikʼen qʼoj. Noqtzun tuʼnj, jaku tzʼok toj malbʼil aju mujbʼabʼil at qxol tuʼn ikʼbʼil. Toj juntl xnaqʼtzbʼil, kʼelel qnikʼ tiʼj alkye tten jaku kubʼ tiʼj ikʼbʼil quʼn ik tzeʼn bʼant kyuʼn tnejel okslal.