1, 2. a) ¿Tiʼ jaku bʼaj tiʼ jun okslal aj tul jun chʼixpubʼil toj tanqʼibʼil qa mintiʼ ximen tuʼn? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal). b) Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Salmo 131, ¿tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn tqeʼ qkʼuʼj?

OTOQ tzikʼ mas te 25 abʼqʼi in che ajbʼen Lloyd ex Alexandra toj Betel. Tuʼntzunju, tzaj kybʼis tej t-xi qʼamaʼn kye qa kbʼel chʼixpuʼn kyoklen. In tzaj tqʼamaʼn Lloyd jlu: «Otoq tzʼok nqʼoʼne te weye aju waqʼune ex wanqʼibʼile attoq toj Betel. El nnikʼe tiʼj tiquʼn e ul chʼixpubʼil, pero kyoj qeju seman ex qeju xjaw e ikʼ yajxitl, kubʼ nnaʼne qa mintiʼ ok qʼoʼn woklene. Nim maj tzaj bʼaj nkʼuʼje. At maj ten tbʼanel nximbʼetze kyiʼj tiʼchaq, pero tej kyikʼ junjuntl minut, otoq tzaj nbʼise juntl maj».

² Jaku tzaj bʼaj qkʼuʼj ex jaku bʼaj qipumal aj tul jun chʼixpubʼil toj qanqʼibʼil qa mintiʼ ximen quʼn (Prov. 12:25). Axpe ikx jakulo kubʼ qximen qa nya ax tok aju in bʼaj qiʼj. ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tqeʼ qkʼuʼj juntl maj ex tuʼn tkubʼ qnaʼn bʼaʼn kyoj ambʼil lu? (Kjawil uʼjit Salmo 131:1-3). Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ bʼant kyuʼn junjun  tmajen Dios te ambʼil ojtxe ex te ambʼil jaʼlo tuʼn tqeʼ kykʼuʼj tej tchʼexpaj junjun tiʼchaq toj kyanqʼibʼil.

3. ¿Tiʼ bʼaj tiʼj José?

³ Atoq José kʼwalbʼaj mas kʼujlaʼn tuʼn Jacob. Tuʼntzunju, tzaj tloʼch kykʼuʼj terman tiʼj ex xi kykʼayin ik tzeʼn jun majen tej qʼiʼntoq junlo 17 abʼqʼi tuʼn (Gén. 37:2-4, 23-28). Ikʼx nya bʼaʼn lu tuʼn toj junlo 13 abʼqʼi tej tten te majen ex tej tokx qʼoʼn toj pres atz Egipto, ex najchaq ten tiʼj ttat. ¿Tiʼ onin tiʼj tuʼn miʼn ttzaj bʼaj tkʼuʼj ex tuʼn miʼn ttzaj tqʼoj?

4. a) ¿Alqiʼj ximen José akux tokx toj cárcel? b) ¿Tzeʼn tzaj ttzaqʼweʼn Jehová qe tnaʼj Dios José?

⁴ Akux in nikʼx nya bʼaʼn tuʼn José toj cárcel, jaku txi qqʼamaʼn qa ximen tiʼj tzeʼn in xqʼuqintoq Jehová tiʼj (Gén. 39:21; Sal. 105:17-19). Nya oʼkxju, ax ikx tzaj tnaʼn qe twitzikʼ e ok tej tzmatoq kuʼxun ex tuʼn jlu qeʼ tkʼuʼj (Gén. 37:5-11). Ex jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa xilo tqʼamaʼn nim maj te Jehová aju tkuʼx toj tanmi (Sal. 145:18). Xi ttzaqʼweʼn Jehová tnaʼj Dios tej tonin tiʼj tuʼn tok qeʼ tkʼuʼj qa kteltoq tukʼil ex noq tiʼxku jaku bʼaj (Hech. 7:9, 10). *

5. Tuʼnju in qeʼ qkʼuʼj tuʼn Jehová, ¿tzeʼn jaku tzʼonin jlu qiʼj toj qajbʼebʼil te?

⁵ Toj ambʼil jaʼlo, jakulo qo ikʼ kyoj ambʼil kwest toj qanqʼibʼil. Aj tbʼaj jlu, ax ikx qe jaku qnaʼ tzeʼn in qeʼ qkʼuʼj tuʼn Jehová (kjawil uʼjit Filipenses 4:6, 7). Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn qjyon onbʼil tukʼil aj ttzaj bʼaj qkʼuʼj tuʼn bʼis. Iktzun tten kqebʼil qkʼuʼj tuʼn Jehová ex kʼonil qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qajbʼebʼil te ex tuʼn miʼn qkubʼ numj. Qo xnaqʼtzan tiʼj junjun techel te ambʼil jaʼlo jatumel in tzaj tyekʼin qa ik tten jlu.

6, 7. ¿Tzeʼn kʼonil Jehová qiʼj tuʼn tqeʼ juntl maj qkʼuʼj qa ma txi qqʼamaʼn te tiʼxix in qo ximen tiʼj? Qʼamantza jun techel.

⁶ Tej tok tbʼiʼn Ryan ex Juliette qa otoq bʼaj ambʼil tuʼn kyajbʼen te precursor especial, tzaj bʼaj kykʼuʼj. In tzaj tqʼamaʼn Ryan qa jun rat naj e ok ten naʼl Dios. Tqʼama jlu: «Ojtzqiʼntoq quʼne qa atzun ambʼil tuʼn tkubʼ qyekʼine qa qʼuqli qkʼuʼje tiʼj Jehová. Ex ateʼ nim erman tzmatoq in nel kynikʼ tiʼj axix tok toj kʼloj okslal, tuʼntzunju, xi qqanine onbʼil te Jehová tuʼn tkubʼ qqʼoʼne jun tbʼanel techel kywitz tiʼjju tuʼn tten qʼuqbʼil qkʼuʼj».

⁷ ¿Alkye tzaqʼwebʼil tzaj kykʼamoʼn? In tzaj tnaʼn Ryan jlu: «Tej qbʼaj naʼne Dios, e kubʼ naj qeju qximbʼetze nya toj tumel ex ya mintiʼtoq in bʼaj qkʼuʼje. Tuʼnju qeʼ qkʼuʼje tuʼn Jehová, xqʼuqin jlu tiʼj qanmiye ex tiʼj qximbʼetze. Ax ikx el qnikʼe tiʼj qa kukx jakutoq qo ajbʼene tuʼn Jehová qa ma ten jun tbʼanel qximbʼetze».

8-10. a) ¿Tzeʼn jaku tzʼonin xewbʼaj xjan qiʼj tuʼn miʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼj? b) ¿Kyoj alkye tten jaku tzaj ttzaqʼweʼn Jehová qe qnaʼj Dios qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qajbʼebʼil te?

⁸ Nya oʼkx jaku chewix qkʼuʼj tuʼn Jehová, ax ikx jaku tzʼonin xewbʼaj xjan qiʼj tuʼn tok qqʼoʼn qwitz tiʼj jun taqikʼ Tyol Dios tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj alkye mas nim toklen toj qanqʼibʼil (kjawil uʼjit Juan 14:26, 27). Qbʼinx tiʼ bʼaj tiʼj Philip ex Mary, jun mejebʼleʼn ajbʼen chʼixmi 25 abʼqʼi toj Betel. Toj kyaje xjaw, e kyim kytxuʼ ex jun toj tja Philip. Ax ikx, xi tzyet tuʼn kyxqʼuqin tiʼj ttat Mary tuʼnju in che el naj tiʼchaq tiʼj tkʼuʼj.

⁹ Naʼnx jlu tuʼn Philip: «Toj nwitze bʼaʼntoq  taʼ tkyaqil, pero at jun tiʼ nyatoq toj tumel in bʼant. Jun qʼij, in chin uʼjine tiʼj jun xnaqʼtzbʼil toj uʼj Aju Xqʼuqil, in kubʼ tene ximel tiʼj Colosenses 1:11. El nnikʼe tiʼj qa in nikʼx wuʼne, pero nya ik tzeʼn tajbʼil Jehová. Onin texto lu wiʼje tuʼn tel nnikʼe tiʼj qa iltoq tiʼj tuʼn tikʼx wuʼne tukʼil pasens ex tukʼil tzalajbʼil. Ex tzaj tnaʼn weye qa nya atz tzajni tzalajbʼil kyiʼj tiʼchaq in che ikʼ wiʼje, sino atz tzajni tiʼj onbʼil in tzaj tqʼoʼn xewbʼaj xjan toj wanqʼibʼile».

¹⁰ Ok tilil tuʼn Philip ex Mary tuʼn t-xi kybʼinchaʼn qe tiʼchaq ik tzeʼn tajbʼil Jehová ex tuʼntzunju tzaj kykʼamoʼn nim kʼiwlabʼil. Jun techel, tej tikʼ chʼin ambʼil kyetzlen toj Betel, kykabʼil e kanet xjal kyuʼn, aqeju kyajtoq tuʼn t-xi qʼet xnaqʼtzbʼil kye mas te jun maj toj jun seman ex e chʼiy xjal lu toj kyokslabʼil. In naj tkeʼyin Mary tiʼjxi ex in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Tzaj kyqʼoʼn nim tzalajbʼil qeye, ex iktzun tten tzaj tyekʼin Jehová qeye qa bʼaʼn kʼelel tkyaqil».

11, 12. a) ¿Tiʼ bʼant tuʼn José tuʼntzun ttzaj kʼiwlaʼn tuʼn Jehová? b) ¿Tzeʼn tzaj kʼiwlaʼn José tuʼn Jehová tuʼnju ikʼx tuʼn?

¹¹ Jun rat jaku qo tzaj xobʼ tiʼj ambʼil tzul kyuʼn chʼixpubʼil in che ul toj qanqʼibʼil qa mintiʼ ximen quʼn ex tuʼn jlu ya mlay bʼant jun tiʼ quʼn. Jakutoq bʼaj lu tiʼj José, pero mintiʼ xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tbʼaj jlu tiʼj, sino ok tilil tuʼn tuʼn tkubʼ tbʼinchaʼn jun tiʼ jaku tzaj kʼiwlaʼn tuʼn Jehová. Tuʼntzunju, tej tten pres, ok tilil tuʼn t-xi tbʼinchaʼn aqʼuntl xi qʼamaʼn te tuʼn nejenel kye xqʼuqil pres ik tzeʼn otoq bʼant tuʼn tej taqʼunan tukʼil Potifar (Gén. 39:21-23).

¹² Jun maj, xi qʼamaʼn te José tuʼn kyok t-xqʼuqin kabʼe xjal otoq ten nim kyoklen toj tkawbʼil faraón. Tuʼnju kubʼ tyekʼin José tbʼanel tmod kyukʼil, ok qeʼ kykʼuʼj xjal lu tiʼj ex tuʼntzunju mintiʼ e tzaj xobʼ tej t-xi kyqʼamaʼn te aju in bʼajtoq kykʼuʼj tiʼj, ax ikx xi kyqʼamaʼn aju kywitzikʼ te (Gén. 40:5-8). Nyatoq ximen tuʼn José, pero tuʼn jlu chʼexpaj tkyaqil tiʼchaq toj tanqʼibʼil. Tej tikʼ kabʼe abʼqʼi, etz tzaqpiʼn José toj cárcel ex tojxju qʼij lu ok qʼoʼn toklen te tkabʼin aj kawil toj tnam Egipto, oʼkx faraón ten mas toklen twitz (Gén. 41:1, 14-16, 39-41).

13. Noq tiʼxku in bʼaj toj qanqʼibʼil, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼntzun ttzaj tkʼiwlaʼn Jehová?

¹³ Ax ikx qe jaku qo ok weʼ twitz jun nya bʼaʼn jatumel mlay kanet jun tumel quʼn tuʼn qex twitz ik tzeʼn bʼaj tiʼj José. Pero bʼaʼn tuʼn tten qpasens ex qqʼonk tilil tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ jaku tzaj tkʼiwlaʼn Jehová (Sal. 37:5). Ax tok, at maj mlay tzʼel qnikʼ tiʼj jun tiʼ, pero tzul tyekʼin Jehová jun tumel tzeʼn tuʼn qex twitz nya bʼaʼn ik tzeʼn tqʼama apóstol Pablo (2 Cor. 4:8). Atzun jlu kbʼajel qa ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj pakbʼabʼil.

14-16. ¿Tiʼ bʼant tuʼn Felipe tej kyul chʼixpubʼil toj tanqʼibʼil?

¹⁴ Qo ximen tiʼjju tbʼanel techel kyaj tqʼoʼn Felipe qwitz, tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj tiʼ t-xilen aju tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj pakbʼabʼil aj kychʼexpaj tiʼchaq toj qanqʼibʼil. Otoq tzaj qʼoʼn jun akʼaj toklen Felipe toj kʼloj okslal atz Jerusalén (Hech. 6:1-6). Tej otoqxi kubʼ bʼyoʼn Esteban, xi tzyet tuʼn kyel ikʼun okslal kyuʼn xjal. * Tej tok tkeʼyin Felipe tej kyex oq junjuntl t-xnaqʼtzbʼen Jesús toj Jerusalén, mintiʼ kubʼ qeʼ. Sino xiʼ pakbʼal atz Samaria, jun tnam jatumel tzmatoq in nok kybʼiʼn xjal tyol Jehová (Mat. 10:5; Hech. 8:1, 5).

¹⁵ Xi tqʼoʼn Felipe ambʼil tuʼn t-xiʼ jaxku tumel tuʼn tonbʼil xewbʼaj xjan. Tuʼntzunju, ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn t-xiʼ pakbʼal kyoj tnam jatumel naʼmxtoq tok kybʼiʼn xjal tbʼanel tqanil. Kyoj ambʼil aju, in che eltoq ikʼun aj Samaria kyuʼn aj Judiy. Atzunte Felipe mintiʼ el tikʼun qe xjal lu, tuʼntzunju jaku txi qqʼamaʼn qa e tzalaj xjal lu tej tten kyukʼil. Tuʼn jlu mlay qo jaw labʼin tiʼj tej tok bʼiʼn kyuʼn xjal tej tpakbʼaʼn (Hech. 8:6-8).

¹⁶ Ax ikx, tuʼn tonbʼil xewbʼaj xjan pon toj tnam Asdod ex Cesarea, kyoj tnam lu in che anqʼintoq nim xjal nya aj Judiy (Hech. 8:39, 40). Tej tikʼ 20 abʼqʼi ttzajlen tzyet tpakbʼan Felipe kye xjal te Samaria, otoq chʼexpaj juntl maj tanqʼibʼil. Ya ateʼtoq toj tja ex ax kyaj ten anqʼil jatumel pakbʼaʼn. Maske e chʼexpaj tiʼchaq toj tanqʼibʼil, ok tqʼoʼn twiʼ tiʼj pakbʼabʼil ex tuʼn jlu e tzaj kʼiwlaʼn tuʼn Jehová (Hech. 21:8, 9).

17, 18. Qa ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj pakbʼabʼil aj kyul chʼixpubʼil toj qanqʼibʼil, ¿tzeʼn jaku tzʼonin jlu qiʼj?

¹⁷ In tzaj kyqʼamaʼn tmajen Jehová in che ajbʼen toj tkyaqil ambʼil qa in nonin pakbʼabʼil kyiʼj tuʼn tten tbʼanel kyximbʼetz kyiʼj chʼixpubʼil. Qbʼinx aju bʼaj tiʼj Osborne ex Polite, jun mejebʼleʼn te Sudáfrica. Tej kyetz toj Betel, kubʼ kyximen qa tuʼn tkanet naj kyaqʼun ex jun ja jatumel tuʼn kyanqʼin. ¿Tiʼ bʼaj? In tzaj tqʼamaʼn ermano jlu: «Bʼisbʼajil tuʼnju nya jun rat kanet qaqʼune ik tzeʼn bʼaj qximane». Atzunte t-xuʼjil in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Ikʼ oxe xjaw ex mintiʼ kanet qaqʼune, ex mintiʼtoq qpwaqe kʼuʼn. Kwest e ok ambʼil lu».

¹⁸ ¿Tiʼ onin kyiʼj tuʼn kyex twitz nya bʼaʼn  lu? In tzaj tqʼamaʼn Osborne jlu: «Tuʼnju o pakbʼane kyukʼil erman onin qiʼje tuʼn tten tbʼanel qximbʼetze. Kubʼ qximane tuʼn qexe pakbʼal ex nya tuʼn qkyaj tene ja ex tuʼn ttzaj bʼaj qkʼuʼje. Onin pakbʼabʼil qiʼje tuʼn qtzalaje. O jyone tiʼj qaqʼune kyoj kykyaqil lugar, tzmaxi tej tkanet quʼne».

19-21. a) ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tqeʼ qkʼuʼj? b) ¿Tzeʼn jaku tzʼonin qiʼj qa ma qo naqʼet kyiʼj chʼixpubʼil?

¹⁹ Ik tzeʼn in tzaj kyyekʼin techel lu, qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn aju jaku bʼant quʼn ex qa ma tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj Jehová, tuʼn jlu kqebʼil qkʼuʼj (kjawil uʼjit Miqueas 7:7). Axpe ikx kʼelel qnikʼ tiʼj qa jaku tzʼonin tiʼj qamiwbʼil tukʼil Jehová aj qnaqʼet kyiʼj chʼixpubʼil. In tzaj tqʼamaʼn Polite t-ximbʼetz tiʼjju chʼixpubʼil: «Tuʼnju tzaj nkʼamoʼne akʼaj oklenj, o tzeʼl nnikʼe tiʼj tiʼ t-xilen aju tuʼn tok qeʼxix qkʼuʼj tiʼj Jehová, axpe ikx tej tkubʼ nximane qa mlay bʼant jun tiʼ wuʼne. Tuʼn jlu o chʼiy mas wamiwbʼile tukʼil Jehová».

²⁰ Kukx in xqʼuqin Mary tiʼj ttat ex kukx in najbʼen te precursora. Ma qo yolin tiʼj Mary toj taqikʼ wajxaq. In tzaj tqʼamaʼn jlu: «Kyoj ambʼil aj ttzaj nbʼise, o tzʼel nnikʼe tiʼj qa il tiʼj tuʼn nkubʼ weʼye, tuʼn nnaʼne Dios ex tuʼn miʼn nximane tiʼj jun tiʼ. Aju mas tbʼanel xnaqʼtzbʼil o tzeʼl wiʼne tiʼjju o bʼaj wiʼje, aju tuʼn tkyaj nqʼoʼne qe tiʼchaq toj tqʼabʼ Jehová. Ex kbʼantel jlu quʼn toj ambʼil tzul».

²¹ El tnikʼ Lloyd ex Alexandra tiʼj, aqeju ma qo yolin tiʼj toj tnejel taqikʼ, qa ok qʼuqbʼil kykʼuʼj toj malbʼil toj jun tten mintiʼ ximen kyuʼn. In tzaj kyqʼamaʼn jlu: «Aj tok qanqʼibʼil toj joybʼil, in nel toj qʼanchaʼl tzeʼn taʼ qokslabʼil, qa kʼonil qiʼj ex qa tzul tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj kyoj ambʼil kwest. Jaʼlo mas at qʼuqbʼil qkʼuʼje tiʼj Jehová».

22. ¿Alqiʼj jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj qa ma kubʼ qbʼinchaʼn qe tiʼchaq jaku bʼant quʼn?

²² Qa noq minabʼen ma chʼexpaj qe tiʼchaq toj qanqʼibʼil, bʼalo tuʼnju o tzaj qʼoʼn jun akʼaj qoklen, tuʼn jun yabʼil ex qa il tiʼj tuʼn kyok qxqʼuqin qe toj qja, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa in ximen Jehová qiʼj ex qa tzul tqʼoʼn onbʼil qe tojxix ambʼil at tajbʼen (Heb. 4:16; 1 Ped. 5:6, 7). Akux in qo ayon tiʼj tonbʼil Jehová, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼn qe tiʼchaq jaku bʼant quʼn. Qo laqʼex mas ttxlaj Qtat Jehová toj naʼj Dios ex qqʼonx ambʼil te tuʼn qok t-xqʼuqin. Iktzun tten kqebʼil qkʼuʼj tuʼn maske in chʼexpaj qe tiʼchaq toj qanqʼibʼil.