Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 2

Qqʼuqbʼanx kykʼuʼj txqantl

Qqʼuqbʼanx kykʼuʼj txqantl

«In che onin wukʼile tuʼn tpakbʼet tkawbʼil Dios, ex nim ma qʼuqbʼanjtz nkʼuʼje kyuʼn» (COL. 4:11).

BʼITZ 90 Qo onin qibʼ qxolx

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. ¿Alkyeqe nya bʼaʼn in che ok weʼ tmajen Jehová twitz?

TWITZ tkyaqil Txʼotxʼ in che ok weʼ tmajen Jehová twitz nimku nya bʼaʼn ex in tzaj kybʼis tuʼn jlu. Bʼalo in nok qqʼoʼn qwitz tiʼj jlu jatumel in nok qchmon qibʼ. Ateʼ junjun o tzaj jun matij yabʼil kyiʼj moqa o kyim jun toj kyja. Atzun junjuntl in tzaj nimxix kybʼis tuʼnju in kyaj kykolin jun toj kyja moqa jun kyamiw ttnam Jehová. Ex ateʼ junjuntl in naj qe tiʼchaq kye tuʼn jun xitbʼil tuʼnx twitz txʼotxʼ. Tuʼntzunju kyaj erman lu tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj. ¿Tzeʼn jaku qo onin kyiʼj?

2. ¿Tiquʼn at maj tajtoq apóstol Pablo tuʼn t-xi qʼuqbʼet tkʼuʼj?

2 Nimku maj chʼixme kyim apóstol Pablo (2 Cor. 11:23-28). Ax ikx ten jun chʼiʼx toj t-xmilal, bʼalo atz in yolin jlu tiʼj jun yabʼil (2 Cor. 12:7). Axpe ikx tzaj bʼaj tkʼuʼj tej tkyaj kolin tuʼn Demas tuʼnju pon «tkʼuʼj tiʼj ju te twitz txʼotxʼ» ex otoq tzʼonin tiʼj toj nimku ambʼil (2 Tim. 4:10). Otoq jaw skʼoʼn Pablo tuʼn xewbʼaj xjan ex mintiʼ xobʼ tej tonin kyiʼj txqantl, pero at maj tzaj bʼaj tkʼuʼj (Rom. 9:1, 2).

3. ¿Alkye tten xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj apóstol Pablo tuʼn Jehová?

3 Xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj apóstol Pablo tuʼn Jehová. ¿Alkye tten? Jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ajbʼen xewbʼaj xjan tuʼn tuʼn tonin tiʼj (2 Cor. 4:7; Filip. 4:13). Ax ikx, e ajbʼen okslal tuʼn Jehová tuʼn t-xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj. Tuʼntzunju tqʼama Pablo jlu kyiʼj junjun: «Nim ma qʼuqbʼanjtz nkʼuʼje kyuʼn» (Col. 4:11). Ten Aristarco, Tíquico ex Marcos kyxol qeju xi qʼuqbʼante tkʼuʼj apóstol Pablo ex e onin tiʼj tuʼn tikʼx tuʼn. ¿Alkye oxe kymod okslal lu kubʼ kyyekʼin tuʼntzun t-xi kyqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj? ¿Tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn aj tbʼaj qonin qibʼ qxolx?

KUKX QO TEN KYUKʼIL ERMAN IK TZEʼN TE ARISTARCO

Jaku qo ok te tbʼanel amiw ik tzeʼn te Aristarco qa kukx ma qo ten kyukʼil erman aj ttzaj nya bʼaʼn kyiʼj. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 4 ex 5). *

4. ¿Alkye tten kubʼ tyekʼin Aristarco qa ok te jun tbʼanel amiw?

4 Ok Aristarco te jun tbʼanel tamiw apóstol Pablo. Atz tzajnitoq Aristarco toj Tesalónica, jun tnam te Macedonia. In yolin Tyol Dios tnejel maj tiʼj tej attoq tukʼil Pablo atz Éfeso, tej t-xiʼ apóstol toj toxin maj tqan toj tpakbʼabʼil. Toj tnam aju, e ok tzoqpaj jun kʼloj xjal tiʼj Aristarco (Hech. 19:29). Tej tetz tzaqpiʼn, mintiʼ kubʼ t-ximen tuʼn tel oq, sino kukx kyaj ten tukʼil Pablo. Ex tej tikʼ junjuntl xjaw, pon apóstol Pablo toj tnam Grecia ex kubʼ kyximen aj qʼoj tuʼn tkubʼ kybʼyoʼn, pero kukx ten Aristarco tukʼil (Hech. 20:2-4). Ex tej t-xi qʼiʼn apóstol Pablo toj cárcel atz Roma tojlo abʼqʼi 58, xiʼ Aristarco tukʼil ex kykabʼil tzaj nya bʼaʼn kyiʼj tej t-xi mulqʼaj bark toj aʼ (Hech. 27:1, 2, 41). Tejtzun kypon Roma, bʼalo ax ikx ten Aristarco jun ambʼil tukʼil Pablo toj cárcel (Col. 4:10). Mlay qo jaw labʼin tiʼj qa chewix tkʼuʼj apóstol Pablo tuʼnju attoq jun tbʼanel tamiw.

5. ¿Alkye tten jaku qo ok te jun axix tok amiw ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Proverbios 17:17?

5 Jaku qo ok te jun tbʼanel amiw ik tzeʼn te Aristarco qa kukx ma qo ten kyukʼil erman kyoj ambʼil bʼaʼn ex aj «ttzaj jun mya bʼaʼn» kyiʼj (kjawil uʼjit Proverbios 17:17). Axlo ikx, kukx kyaj erman onbʼil aj kyex twitz jun nya bʼaʼn. Jun techel, toj oxe xjaw e kyim ttat ermana Francisca tuʼn cáncer. * In tzaj tqʼamaʼn ermana jlu: «In ten bʼis toj nim ambʼil aj ttzaj jun nya bʼaʼn qiʼj. In xi nqʼoʼne chjonte tuʼnju kukx ateʼ tbʼanel wamiwe wukʼile ex tuʼnju in nel kynikʼ tiʼj qa kukx in tzaj nbʼise maske ma tzikʼ nim ambʼil kykyimlen ntate».

6. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn qa ma qo ok te tbʼanel amiw?

6 In nel kypaʼn tbʼanel amiw ambʼil ex kyipumal tuʼn kyonin kyiʼj erman. Qo ximen tiʼj jun techel o bʼaj. Tzaj qʼamaʼn te ermano Peter qa attoq jun yabʼil tiʼj ex qa mlaytoq qʼanit. In tzaj tqʼamaʼn t-xuʼjil jlu aju Kathryn tbʼi: «O xi qʼiʼne tuʼn jun mejebʼleʼn tukʼil aj qʼanil jatumel tzaj qʼoʼn resultado tiʼj t-examen Peter. Tojx ambʼil aju, tzaj kyqʼamaʼn qeye qa kukx che tel qukʼile toj ambʼil kwest, ex kukx o bʼant jlu kyuʼn aj ttzaj nya bʼaʼn qiʼje». ¿Mintiʼpe in chewix qkʼuʼj qa ateʼ tbʼanel qamiw qukʼil aj qok weʼ twitz jun nya bʼaʼn?

BʼAʼN TUʼN TOK QEʼ KYKʼUʼJ TXQANTL QIʼJ IK TZEʼN TE TÍQUICO

Ik tzeʼn te Tíquico, jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl qiʼj aj kyok weʼ twitz nya bʼaʼn. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 7 a 9). *

7, 8. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Colosenses 4:7 a 9, ¿tzeʼn kubʼ tyekʼin Tíquico qa jakutoq tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl tiʼj?

7 Ok Tíquico te jun tbʼanel amiw tuʼnju ok qeʼ tkʼuʼj Pablo tiʼj. Atztoq tzajni Tíquico toj Asia, jun tnam tokxtoq tjaqʼ tkawbʼil Roma (Hech. 20:4). Nqayin tiʼj abʼqʼi 55, kubʼ t-ximen Pablo tuʼn tjaw chmet jun onbʼil kye okslal te Judea ex xiʼlo tqanin te Tíquico tuʼn tonin tiʼj aqʼuntl lu (2 Cor. 8:18-20). Tej tikʼ ambʼil, okx qʼoʼn Pablo tnejel maj toj cárcel atz Roma ex ajbʼen Tíquico tuʼn tuʼntzun t-xi tiʼn qe tqanil kye okslal te Asia. A Tíquico xi qʼinte qe tcarta Pablo ex qe tqanil te qʼuqbʼil kykʼuʼj kʼloj okslal (Col. 4:7-9).

8 Kukx ok tamiwin tibʼ Tíquico tukʼil Pablo (Tito 3:12). Nya kykyaqil okslal te ambʼil aju jakutoq tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl kyiʼj ik tzeʼn te Tíquico. Jun techel, tej tokx qʼoʼn Pablo tkabʼin maj toj cárcel atz Roma tojlo abʼqʼi 65, xi ttzʼibʼin kye okslal te Asia qa nya kykyaqil okslal ok kymojbʼan kyibʼ tukʼil, bʼalo tuʼnju in che xobʼtoq kywitz aj qʼoj (2 Tim. 1:15). Pero ok qeʼ tkʼuʼj Pablo tiʼj Tíquico ex xi tqʼoʼn juntl toklen (2 Tim. 4:12). Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa tzalaj tuʼnju attoq jun tbʼanel tamiw.

9. ¿Tzeʼn jaku qo ok ik tzeʼn te Tíquico?

9 ¿Tzeʼn jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl qiʼj ik tzeʼn te Tíquico? Jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj qiʼj qa ma japun twi qyol in xi qtziyen kye (Mat. 5:37; Luc. 16:10). In chewix kykʼuʼj qeju kyaj onbʼil aj tel kynikʼ tiʼj qa jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj tiʼj jun kyamiw. In tzaj tqʼamaʼn jun ermana tiquʼn in bʼaj jlu, chi: «In kubʼ tnaʼna bʼaʼn tuʼnju ojtzqiʼn tuʼna qa kbʼantel tuʼn erman aju ma tzaj ttziyen teya».

10. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 18:24, ¿alkyeqe jaku chex qʼuqbʼante kykʼuʼj qeju in che ok weʼ twitz jun nya bʼaʼn moqa twitz bʼis?

10 In kanet qʼuqbʼil kykʼuʼj qeju in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn moqa in tzaj kybʼis aj txi kyqʼamaʼn te jun tbʼanel kyamiw tkyaqilju tkuʼx toj kyanmi (kjawil uʼjit Proverbios 18:24). Atzun jlu kubʼ tnaʼn jun erman aju Bijay tbʼi tej tex lajoʼn tkʼwal. Tqʼama jlu: «Wajtoqe tuʼn t-xi nqʼamaʼne tkyaqilju tkuʼx toj wanmiye te jun axix tok wamiwe». Atzun juntl erman Carlos tbʼi, el txalpaj tiʼj jun tiʼ ex el qʼiʼn jun toklen kʼujlaʼntoq tuʼn. Tqʼama: «Wajtoqe tuʼn nyoline tukʼil jun erman aju mlaytoq kubʼ nnaʼne nya bʼaʼn tuʼn». E onin ansyan tiʼj tuʼn tex twitz nya bʼaʼn lu. Ax ikx, kubʼ tnaʼn bʼaʼn tej tel tnikʼ tiʼj qa mlaytoq txi kyqʼamaʼn ansyan kye txqantl aju otoq bʼaj tiʼj.

11. ¿Tzeʼn jaku tzʼok qeʼ kykʼuʼj txqantl qiʼj?

11 Nim toklen tuʼn tten qpasens tuʼntzun qok te tbʼanelxix amiw. Kyaj kolin Zhanna tuʼn tchmil. ¿Tiʼ onin tiʼj tuʼn tex twitz jlu? Onin tiʼj tej t-xi tqʼamaʼn tkyaqilju kubʼ tnaʼn kye tbʼanel tamiw. Tqʼama jlu: «Bʼalo aʼyex yol xi nqʼamaʼne kye wamiwe nimku maj, pero in nok bʼiʼne kyuʼn tukʼil pasens». Ax ikx qe jaku qo ok te jun tbʼanel amiw qa ma che ok qbʼiʼn txqantl.

QO ONIN KYIʼJ TXQANTL IK TZEʼN TE MARCOS

Onin Marcos tiʼj Pablo tuʼn tikʼx nya bʼaʼn tuʼn, ax ikx qe jaku qo onin kyiʼj erman aj ttzaj nya bʼaʼn kyiʼj. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 12 a 14). *

12. ¿Alkye Marcos, ex tzeʼn kubʼ tyekʼin qa tajtoq tuʼn tonin kyiʼj txqantl?

12 Atztoq tzajni Marcos kyxol okslal aj Judiy te tnam Jerusalén. In najbʼentoq Bernabé te misionero aju tprimo ex ojtzqiʼnxixtoq twitz kyuʼn txqantl (Col. 4:10). Jaku txi qqʼamaʼn qa attoq nim kypwaq qe toj tja Marcos, pero nya a jlu mas nimtoq toklen toj twitz. Toj tkyaqil tanqʼibʼil kubʼ tyekʼin qa tajtoq tuʼn tonin kyiʼj txqantl ex qa in tzalajtoq tej tbʼant jlu tuʼn. Jun techel, nim maj xiʼ tukʼil apóstol Pablo ex Pedro akux in japuntoq kyoklen. Toj ambʼil aju, a Marcos tzaj laqʼonte wabʼj, xi jyonte lugar jatumel tuʼn kykyaj ten ex junjuntl tiʼchaq (Hech. 13:2-5; 1 Ped. 5:13). Ax ikx tqʼama Pablo qa otoq tzʼonin Marcos tiʼj tuʼn tpakbʼet tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios ex qa otoq qʼuqbʼanjtz tkʼuʼj tuʼn (Col. 4:10, 11).

13. ¿Alkye tten in tzaj tyekʼin 2 Timoteo 4:11 qa ok tqʼoʼn Pablo toklen aqʼuntl bʼant tuʼn Marcos?

13 Ten jun tbʼanel tamiwbʼil Pablo tukʼil Marcos. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn jlu? Tuʼnju tej tokx qʼoʼn Pablo mankbʼil maj toj cárcel atz Roma tojlo abʼqʼi 65, xi ttzʼibʼin tkabʼin tuʼj te Timoteo. Toj uʼj lu, xi tqʼamaʼn te Timoteo tuʼn tpon Roma ex tuʼn t-xi tiʼn Marcos tukʼil (2 Tim. 4:11). Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa ok tqʼoʼn Pablo toklen aqʼuntl bʼant tuʼn Marcos, tuʼntzunju xi tqʼamaʼn tuʼn tpon tukʼil kyoj qeju ambʼil kwest. Onin Marcos tiʼj toj junxichaq tten, bʼalo xi tiʼn twa ex qe tiʼchaq at tajbʼen te tuʼn tkubʼ ttzʼibʼin qe tuʼj. Jaku txi qqʼamaʼn qa tuʼnju xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj Pablo ex xi qʼoʼn onbʼil te, onin tiʼj tuʼn tikʼx tkyaqil nya bʼaʼn tuʼn tej naʼmxtoq tkubʼ bʼyoʼn.

14, 15. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in tzaj tqʼoʼn Mateo 7:12 qe tiʼjju tuʼn t-xi qqʼoʼn onbʼil kye txqantl?

14 (Kjawil uʼjit Mateo 7:12). Aj qikʼ kyoj nya bʼaʼn, in xi qqʼoʼn nim chjonte kye qeju in che onin qiʼj. Jun techel, mintiʼtoq ximen tuʼn Ryan qa tuʼn tkyim ttat toj jun aksident. Tqʼama jlu: «Aj in nok weʼya twitz jun nya bʼaʼn, kwest tuʼn t-xi tbʼinchaʼna qe tiʼchaq in bʼant tuʼna tkyaqil qʼij. Tuʼntzunju, nim toklen onbʼil in tzaj kyqʼoʼn txqantl teya, maske in kubʼ kyximen qa nya il tiʼj».

15 Qa in nok qqʼoʼn qwitz tiʼjju in bʼaj kyiʼj txqantl, kkanetel tumel quʼn tzeʼn jaku qo onin kyiʼj. Qo yolin juntl maj tiʼjju bʼaj tiʼj Peter ex Kathryn, aju ma qo yolin kyiʼj toj taqikʼ qaq. Kubʼ t-ximen jun ermana tuʼn tonin kyiʼj tuʼn kyxiʼ tukʼil aj qʼanil tuʼnju ya mlaytoq bʼant kymanejarin. Tuʼntzunju kubʼ tbʼinchaʼn jun programa tukʼil kybʼi erman otoq tzaj kyqʼamaʼn qa jakutoq che onin tiʼj mejebʼleʼn, ex bʼaj kyturnarin kyibʼ. ¿Tiʼ tbʼanel tzaj tuʼn jlu? Tqʼama Kathryn jlu: «Kubʼ qnaʼne qa el qʼiʼn jun iqtz qibʼaje». Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa mlay tzʼonin junjun onbʼil in xi qqʼoʼn kye qeju in che ikʼ twitz nya bʼaʼn.

16. ¿Alkye tbʼanel techel kyaj tqʼoʼn Marcos qwitz?

16 Qo yolin juntl maj tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Marcos. Attoq nim aqʼuntl tuʼn tbʼant tuʼn. Otoq txi qʼoʼn junjun toklen tuʼn Jehová, ik tzeʼn tuʼn tkubʼ ttzʼibʼin jun uʼj tiʼj tanqʼibʼil Jesús. Maske ikju, el tpaʼn ambʼil tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj Pablo, ex qʼuqlitoq tkʼuʼj Pablo tiʼj qa jakutoq tzʼonin tiʼj. Atzun jlu bʼant kyuʼn erman tiʼj ermana Ángela tej tkubʼ bʼyoʼn jun toj tja ex xi tqʼoʼn nim chjonte kye. Tqʼama jlu: «Qa ax tok kyaj erman tuʼn kyonin tiʼja, nya kwest tuʼn t-xi qqanin onbʼil kye. Jun rat in tzaj kyqʼoʼn onbʼil ex nya il tiʼj tuʼn t-xi tqʼamaʼna kye». Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿In kubʼpe kyximen txqantl qa tkyaqil maj atine tuʼn t-xi nqʼuqbʼaʼne kykʼuʼj erman?».

QO XIMEN TIʼJ TUʼN T-XI QQʼUQBʼAʼN KYKʼUʼJ TXQANTL

17. Qa ma qo ximen tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn 2 Corintios 1:3 ex 4, ¿tzeʼn jaku tzʼonin qiʼj?

17 Ik tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj, ateʼ nim erman kyaj tuʼn t-xi qʼuqbʼet kykʼuʼj. Bʼalo jaku txi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj kyukʼil qe yol o tzʼajbʼen kyuʼn txqantl tuʼn kyonin qiʼj. In tzaj tqʼamaʼn ermana Nina jlu aju kyim t-awela: «Jaku qo ajbʼen tuʼn Jehová tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl qa ma txi qqʼoʼn ambʼil te» (kjawil uʼjit 2 Corintios 1:3, 4). Atzunte ermana Francisca aju ma qo yolin tiʼj toj taqikʼ jweʼ, in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Ax tok qe yol in che kanet quʼn toj 2 Corintios 1:4, tuʼnju jaku txi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl tukʼil onbʼil o tzaj qʼoʼn qe».

18. a) ¿Tiquʼn at maj in qo tzaj xobʼ tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl? b) ¿Tzeʼn jaku txi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl? Qʼamantza jun techel.

18 Maske in qo tzaj xobʼ, bʼaʼn tuʼn t-xi qjyoʼn tumel tzeʼn tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl. Jun techel, bʼalo in qo tzaj xobʼ tuʼnju nya ojtzqiʼn quʼn tiʼ tuʼn t-xi qqʼamaʼn moqa tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn qonin tiʼj jun erman at toj bʼis. In tzaj tnaʼn jun ansyan Paul tbʼi tiʼ bʼant kyuʼn erman tuʼn kyonin tiʼj tej tkyim ttat. In tzaj tqʼamaʼn jlu: «El nnikʼe tiʼj qa kwesttoq tuʼn kyyolin wukʼile tuʼnju mintiʼtoq bʼiʼn kyuʼn tiʼ tuʼn ttzaj kyqʼamaʼn. Pero kukx in xi nqʼoʼne chjonte kye, tuʼnju kubʼ kyximen tuʼn kyonin wiʼje». Atzun juntl erman Tajon tbʼi, tqʼama jlu tej otoqxi tzikʼ jun matij kyaqnajnabʼ: «Mintiʼ naʼn wuʼne tiʼ tzaj ttzʼibʼin teyele junjun erman tej otoqxi tzikʼ junjun qʼij tej tikʼ kyaqnajnabʼ. Oʼkx naʼn wuʼne qa kyajtoq tuʼn tok kybʼiʼn tzeʼn atine». Tuʼn jlu in nel qnikʼ tiʼj qa jaku tzʼonin kyiʼj txqantl aj qximen kyiʼj.

19. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tkubʼ qximen tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl?

19 Akux in nul laqʼeʼ xitbʼil tiʼj tkyaqilju nya bʼaʼn, mas che xeʼl qe tiʼchaq toj il ex mas kwest kʼokel qanqʼibʼil (2 Tim. 3:13). Ax ikx, kukx qo elel txalpaj tuʼnju aj il qoʼ. Tuʼntzunju, kukx kbʼajel qqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj qxolx. Ikʼx tkyaqil nya bʼaʼn tuʼn apóstol Pablo tzmaxi tej tkyim noq tuʼnju xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj kyuʼn erman. Kyjuʼtzun, kukx qo ten kyukʼil erman ik tzeʼn te Aristarco, tzʼok tilil quʼn tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj txqantl qiʼj ik tzeʼn bʼant tuʼn Tíquico ex qo onin kyiʼj ik tzeʼn bʼant tuʼn Marcos. Qa ma bʼant jlu quʼn, qo onil kyiʼj erman tuʼn kukx kyajbʼen te Jehová (1 Tes. 3:2, 3).

^ taqik' 5 Tzaj nim nya bʼaʼn toj tanqʼibʼil apóstol Pablo. Noqtzun tuʼnj, xi qʼuqbʼaʼn tkʼuʼj kyuʼn junjun okslal toj ambʼil aju. Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo yolil tiʼj oxe kymod okslal lu kubʼ kyyekʼin tuʼntzun t-xi kyqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl. Ax ikx, qo xnaqʼtzal tiʼj tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn.

^ taqik' 5 Ma che kubʼ chʼixpet junjun bʼibʼaj toj xnaqʼtzbʼil lu.

BʼITZ 111 Aʼyeju tiquʼn in kubʼ qnaʼn tzalajbʼil

^ taqik' 56 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Xi mulqʼaj Aristarco ex apóstol Pablo toj aʼ.

^ taqik' 58 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Xi tqʼamaʼn Pablo te Tíquico tuʼn t-xi tiʼn junjun carta kye kʼloj okslal.

^ taqik' 60 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Onin Marcos tiʼj Pablo toj nimku tten.