Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 1

«Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye»

«Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye»

TAQIKʼ TYOL DIOS TE ABʼQʼI 2022: «Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye» (SAL. 34:10).

BʼITZ 4 A Jehová xqʼuqil weye

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

Tqʼama David qa tzaj «qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn» te, axpe ikx tej tok weʼ kywitz nya bʼaʼn. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 1 a 3). *

1. ¿Alkye ambʼil kwest ok weʼ David twitz?

 EL OQ David twitz Saúl tuʼnju tajtoq tuʼn tkubʼ tbʼyoʼn. Tuʼnju mintiʼtoq twa, xi tqanin jweʼ pan te pal tej tpon toj tnam Nob (1 Sam. 21:1, 3). Yajxitl, xi tewin tibʼ David kyukʼil xjal ateʼtoq tukʼil toj jun jul (1 Sam. 22:1). ¿Tiquʼn bʼaj jlu tiʼj David?

2. ¿Tiʼ bʼant tuʼn Saúl tuʼn ttzaj tiʼn nya bʼaʼn tibʼaj? (1 Samuel 23:16, 17).

2 Tej tok ojtzqiʼn twitz David kyuʼn nim xjal ex tej tkubʼ kyiʼj nim aj qʼoj tuʼn, tzaj txʼaʼl tiʼj tkʼuʼj Saúl tiʼj. Ax ikx, ojtzqiʼntoq tuʼn Saúl qa otoq tzʼel qʼiʼn toklen te aj kawil tuʼnju mintiʼ nimen te Jehová ex qa otoq jaw skʼoʼn David tuʼn tkawin te t-xel (kjawil uʼjit 1 Samuel 23:16, 17). Tuʼnju kukxtoq in kawin Saúl kyibʼaj aj Israel, ateʼtoq nim tsoldad ex ateʼtoq nim xjal in che onin tiʼj. Tuʼntzunju, el oq David twitz tuʼntzun miʼn tkubʼ bʼyoʼn. ¿Kubʼpe t-ximen Saúl qa jakutoq kambʼan tiʼjju otoq kubʼ t-ximen Jehová tiʼj David? (Is. 55:11). Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu, pero jaku txi qqʼamaʼn qa xi tqʼoʼn Saúl ambʼil tuʼn ttzaj tiʼn nya bʼaʼn tibʼaj. Aqeju in che ok ten qʼojil tiʼj Dios, mintiʼ in che kambʼan.

3. ¿Tiʼ kubʼ tnaʼn David tej tok weʼ twitz nya bʼaʼn?

3 Mintiʼtoq in jaw tnimsan tibʼ David ex nya a kubʼ ximente tuʼn tok te rey kyibʼaj aj Israel, sino a Jehová xi qʼonte toklen (1 Sam. 16:1, 12, 13). Tuʼn jlu, tajtoq Saúl tuʼn tkubʼ tbʼyoʼn David. Pero mintiʼ kubʼ t-ximen David qa tuʼn Jehová tzaj nya bʼaʼn tiʼj. Ax ikx, mintiʼ ok ten qʼamalte qa mintiʼ twa ex qa okx tewin tibʼ toj jun jul. Bʼalo toj ambʼil lu, kubʼ ttzʼibʼin David jun tbʼanel bʼitz jatumel ma jatz tbʼi xnaqʼtzbʼil lu. Kubʼ ttzʼibʼin jlu: «Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye» (Sal. 34:10).

4. ¿Alkyeqe xjel che xel qtzaqʼweʼn ex tiquʼn nim kyoklen?

4 Toj ambʼil jaʼlo, ateʼ nim erman mintiʼ in kanin kypwaq tuʼn kylaqʼet qe tiʼchaq at tajbʼen kye. * Kukx in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn ex mas toj ambʼil te pandemia. Ex mas qo okel weʼ twitz nya bʼaʼn akux in nul kanun «kʼixbʼisabʼl maʼxix» (Mat. 24:21). Tuʼn tkyaqil jlu, qo xnaqʼtzan tiʼj tzaqʼwebʼil kyiʼj kyaje xjel. Tnejel, ¿tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa tzaj «qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn» te aj kawil David? Tkabʼin, ¿tiquʼn bʼaʼn tuʼn qtzalaj tiʼjju at qe? Toxin, ¿tiquʼn qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa kxqʼuqil Jehová qiʼj? Ex tkyajin, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tiʼj ambʼil tzul?

«TKYAQIL AT WEYE»

5, 6. ¿Tzeʼn in nonin Salmo 23:1 a 6 qiʼj tuʼn tel qnikʼ kyiʼj tyol David tej tqʼama qa ktzajel «qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn» kye tmajen Jehová?

5 ¿Alqiʼj in yolintoq David tej tqʼama qa in tzaj qʼoʼn «tkyaqilju bʼaʼn kye» tmajen Jehová? Tuʼn tel qnikʼ tiʼj, tbʼanel qa ma qo xnaqʼtzan kyiʼj yol tkuʼx toj Salmo 23 tuʼnju chʼixme aʼyex qe yol tkuʼx toj (kjawil uʼjit Salmo 23:1-6). In xi tzyet qe tyol David toj salmo lu kyukʼil yol lu: «Ate Qman pastoril weye, tkyaqil at weye tuʼn». Kyoj junjuntl texto toj salmo lu, in tzaj tqʼamaʼn David alkyeqe tiʼchaq mas nim kyoklen. Jun techel, kʼiwlaʼntoq tuʼn Jehová tuʼnju ok te Tpastor. Xi tiʼn Jehová te «tuj bʼe jiqun tiʼj» ex onin tiʼj kyoj tbʼanel ambʼil ex kyoj ambʼil kwest. Ax ikx, el tnikʼ tiʼj qa kʼokeltoq weʼ twitz nya bʼaʼn akux in bʼet «tuj chaʼx kʼul» tuʼn Jehová. Atlo maj tzaj bʼaj tkʼuʼj ex kubʼlo tnaʼn qa in bʼet «kyxol qe witz qloljxix wen», ax ikx tqʼama qa che teltoq aj qʼoj tiʼj. Pero tuʼnju a Jehová Tpastor, tqʼama David jlu: «Mlay chin xobʼe teju mya bʼaʼn».

6 Qa ikju, ¿alqiʼj in qo yolin aj t-xi qqʼamaʼn qa tzaj «qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn» te David? Atz in qo yolin tiʼj qa tzaj qʼoʼn tkyaqilju at tajbʼen te tuʼn tten jun tbʼanel tamiwbʼil tukʼil Jehová. Mintiʼ jyon David kyiʼj tiʼchaq te twitz txʼotxʼ tuʼn ttzalaj, sino tzalaj tiʼjju tzaj tqʼoʼn Jehová te. Mas ok tqʼoʼn David toklen tkʼiwlabʼil Jehová ex tej t-xqʼuqin tiʼj.

7. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Lucas 21:20 a 24, ¿alkye nya bʼaʼn e ok weʼ okslal te Judea twitz?

7 In che onin tyol David qiʼj tuʼn tten qximbʼetz toj tumel kyiʼj tiʼchaq te twitz txʼotxʼ. Ax tok, jaku qo tzalaj kyiʼj junjun tiʼchaq at qe, pero miʼn kubʼ qqʼoʼn jlu tnejel toj qanqʼibʼil. Atzun jlu el kynikʼ okslal te Judea tiʼj (kjawil uʼjit Lucas 21:20-24). Otoq txi tqʼamaʼn Jesús kye qa kpol qʼij tuʼn tok «kytxolbʼan kyibʼ soldad tiʼjele tnam Jerusalén». Aj tpon qʼij lu, iltoq tiʼj tuʼn kyxi oq kywi witz. Qa ma bʼanttoq jlu kyuʼn, jakutoq che klet, pero iltoq tiʼj tuʼn tkyaj kytzaqpiʼn qe tiʼchaq kye. Ma tzikʼ junjun abʼqʼi, tqʼama jun Xqʼuqil etz toj kastiy jlu: «Kyaj kytzaqpiʼn kyja, kytxʼotxʼ ex qe tiʼchaq attoq kye. Tuʼnju ok qeʼ kykʼuʼj tiʼj qa kxqʼuqil Jehová kyiʼj ex qa kʼonil kyiʼj, tnejel e ximen tiʼj kyajbʼebʼil te twitz alkyexku juntl tiʼ».

8. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj kyiʼj okslal te Judea?

8 ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj kyiʼj okslal te Judea? Tqʼamatl uʼj Xqʼuqil jlu: «Jaku pon ambʼil tuʼn tok qʼuqbʼil qkʼuʼj toj malbʼil kyuʼn tiʼchaq at qe. ¿Alkye kʼokel qqʼoʼn mas toklen? ¿Ape qe tiʼchaq te twitz txʼotxʼ moqa aju tuʼn qklet tuʼn Jehová? Aj tkyaj qtzaqpiʼn qe tiʼchaq at qe, bʼalo qo okel weʼ twitz junjun nya bʼaʼn. Nim toklen tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten toj ambʼil jaʼlo ik tzeʼn bʼant kyuʼn okslal te tnam Judea te tnejel syent abʼqʼi». *

9. ¿Tzeʼn in che onin tyol apóstol Pablo tiʼja aju xi tqʼamaʼn kye okslal aj Hebreo?

9 ¿In nelpe qnikʼ tiʼj qa kwest ok kyanqʼibʼil okslal te Judea tej tkyaj kytzaqpiʼn qe tiʼchaq kye ex tuʼn kynaqʼet tuʼn kyanqʼin toj juntl lugar? Iltoq tiʼj tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj tiʼj Jehová qa kxel tqʼoʼn aju at tajbʼen kye. Tej atxtoq jweʼ abʼqʼi tuʼn tok kytxolbʼan kyibʼ soldad te Roma tiʼj tnam Jerusalén, xi tqʼamaʼn apóstol Pablo junjun tbʼanel consej kye okslal aj Hebreo ex jakutoq tzʼonin jlu kyiʼj kykyaqilx. Tqʼama jlu kye: «Miʼn pon kykʼuʼje tiʼj pwaq; che tzalaje tiʼj chʼin at kyeye jaʼlo; porke in tmaʼn Dios: Mlay kyaj nkoline, ex mlay kyaj nqʼoʼne. Kyjaʼtzun in qeʼxix qkʼuʼj tuʼn t-xi qmaʼn: Ate Qman onil weye; mlay chin xobʼe. Mintiʼ jun mya bʼaʼn jaku kybʼincha xjal wiʼje» (Heb. 13:5, 6). ¿Tzeʼn onin qe tyol Pablo kyiʼj okslal xi kybʼiʼn qe consej lu tej naʼmxtoq kyok tzoqpaj soldad te Roma tiʼj tnam Jerusalén? Jaku txi qqʼamaʼn qa nya kwest ela toj kywitz tuʼn kynaqʼet tiʼj kyanqʼibʼil toj juntl lugar. Ok qeʼ kykʼuʼj tiʼj qa tzultoq tqʼoʼn Jehová aju at tajbʼen kye. Ax ikx qe, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kxqʼuqil Jehová qiʼj ik tzeʼn tqʼama apóstol Pablo.

«QO TZALAJ TIʼJ JLU»

10. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj Pablo?

10 Chʼixme axju consej xi tqʼoʼn Pablo te Timoteo ex jaku tzʼonin jlu qiʼj. Tqʼama jlu: «Kyjaʼtzun, qa at qwa ex at qxbʼalun, qo tzalaj tiʼj jlu» (1 Tim. 6:8). ¿Ape t-xilen jlu qa mlay txi qwaʼn jun tbʼanel qwa, tuʼn tten jun tbʼanel qja moqa tuʼn miʼn ttzaj qlaqʼoʼn jun tbʼanel qxbʼalun? Miʼn, sino tajtoq Pablo tuʼn ttzaj tqʼamaʼn qa bʼaʼn tuʼn qtzalaj tiʼjju at qe (Filip. 4:12). Atzun jlu onin tiʼj Pablo. Aju mas tbʼanel qʼinumabʼil at qukʼil, aju qamiwbʼil at tukʼil Jehová ex nya qe tiʼchaq te twitz txʼotxʼ (Hab. 3:17, 18).

Kukx tzaj qʼoʼn tkyaqilju at tajbʼen kye aj Israel tej kybʼet 40 abʼqʼi toj tzqij txʼotxʼ. Yajtzun qe, ¿in qo tzalajpe tiʼjju at qe toj ambʼil jaʼlo? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 11). *

11. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju xi tqʼamaʼn Moisés kye aj Israel?

11 Atlo maj jaku kubʼ qximen qa at tajbʼen jun tiʼ qe, pero junxitl te Jehová t-ximbʼetz. Qbʼinx aju xi tqʼamaʼn Moisés kye aj Israel tej otoq tzikʼ 40 abʼqʼi in che bʼet toj tzqij txʼotxʼ. Tqʼama jlu: «O che kubʼ kyʼiwlaʼne tuʼn Qman Dios tiʼj tkyaqilju o kybʼinchaye ex ax o ten kyukʼile. Tuj 40 abʼqʼi o che ok kwentine tuʼn tuj tkyaqil kybʼeye tuj nintz tzqij txʼotxʼ, ex mintiʼ jun mintiʼwt o kanun kyeye» (Deut. 2:7). Kyoj qeju 40 abʼqʼi e ten aj Israel toj tzqij txʼotxʼ, xi tqʼoʼn Jehová maná te kywa. Axju kyxbʼalun tok tej kyetz toj tnam Egipto ajbʼen kyuʼn ex mintiʼ bʼaj (Deut. 8:3, 4). Bʼalo ateʼ junjun aj Israel kubʼ kyximen qa nya nimtoq tiʼchaq at kye, pero xi tnaʼn Moisés kye qa attoq aju at tajbʼen kye. Qa ma qo tzalaj tiʼj tkyaqilju at qe, axpe ikx qeju nya nim kyoklen toj qwitz, qa ma che ok qqʼoʼn te jun kʼiwlabʼil ex qa ma txi qqʼoʼn chjonte kyiʼj, tuʼn jlu kbʼel tnaʼn Jehová nim tzalajbʼil.

QEʼK QKʼUʼJ TIʼJ QA KXQʼUQIL JEHOVÁ QIʼJ

12. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa ok qeʼ tkʼuʼj David tiʼj Jehová ex nya tiʼjx?

12 Ok qeʼ tkʼuʼj David tiʼj qa tzʼaqli te Jehová ex qa in ximen kyiʼj qeju in nok kykʼujlaʼn te. Maske attoq toj jun ambʼil kwest tej tkubʼ ttzʼibʼin Salmo 34, ten nim qʼuqbʼil tkʼuʼj ex kubʼ tnaʼn qa attoq jun t-anjel Jehová ttxlaj tuʼn t-xqʼuqin tiʼj (Sal. 34:7). Oklo tmojbʼaʼn David t-anjel Jehová tukʼil jun soldad in xqʼuqin tiʼj ex in keʼyin qa kyjaʼ ttzaj jun aj qʼoj. Maske tbʼanel qʼojin David ex otoq txi ttziyen Jehová te qa kʼokeltoq te rey, mintiʼ ok qeʼ tkʼuʼj tiʼjx ex mintiʼ kubʼ t-ximen qa jakutoq kubʼ kyiʼj aj qʼoj tuʼn tuʼn espada moqa tuʼn jun abʼj (1 Sam. 16:13; 24:12). Aju bʼant tuʼn, ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj Jehová ex qa in kolin t-anjel kyiʼj qeju in che nimen te. Toj ambʼil jaʼlo, mlay qo ayon tuʼn tbʼant jun milagr tuʼn Jehová tuʼn tkolin qiʼj. Pero qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa ni jun tmajen Jehová jaku tzʼok bʼinchaʼn jun nya bʼaʼn tiʼj te jumajx.

Aj t-xi tzyet nimxix yajbʼil, jakulo tzʼokx Gog ex Magog toj qja tuʼn tok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj. Pero in chewix qkʼuʼj aj ttzaj qnaʼn qa kxqʼuqil Jesús ex qe anjel qiʼj ex mlay qo kyaj kykolin. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 13).

13. Aj tok tzoqpaj Gog ex Magog qiʼj, ¿tiquʼn kbʼel kyximen qa nya kwest tuʼn tkubʼ qiʼj ex tiquʼn mlay qo tzaj xobʼ? (Qʼonka twitza tiʼj tilbʼilal tok tiʼj t-xkʼomil).

13 Toj chʼintl ambʼil, kbʼel qyekʼin qa qʼuqli qkʼuʼj tiʼj Jehová qa kxqʼuqil qiʼj. Aj tok tzoqpaj Gog ex Magog qiʼj, aju kʼloj tnam kʼokel tzoqpaj tiʼj ttnam Dios, jakulo kubʼ qximen qa jaku qo kubʼ bʼyoʼn kyuʼn. Toj ambʼil aju, nim toklen tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kxqʼuqil Jehová qiʼj ex atzun jlu kbʼantel tuʼn. Kbʼel kyximen xjal qa ik qoʼ ik tzeʼn qe ẍneʼl mintiʼ jun pastoril kye (Ezeq. 38:10-12). Kbʼel kyximen qa jun rat jaku kubʼ qiʼj tuʼnju mintiʼ qojtzqibʼil tiʼj qʼoj ex mintiʼ in che ajbʼen arma quʼn. Mlay tzʼok kykeʼyin aj qʼoj aj kyxqʼuqin anjel qiʼj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju mintiʼ qʼuqbʼil kykʼuʼj tiʼj Jehová. Noq che jawil sekʼpaj aj kyul anjel kolil qiʼj (Apoc. 19:11, 14, 15).

QBʼINCHAM QTEN TIʼJ AMBʼIL TZUL

14. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn jaʼlo tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tiʼj ambʼil tzul?

14 ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn jaʼlo tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tiʼj ambʼil tzul? Tnejel, nim toklen tuʼn tten qximbʼetz toj tumel kyiʼj tiʼchaq te twitz txʼotxʼ ex bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa kpol qʼij tuʼn tkyaj qtzaqpiʼn tkyaqil. Ax ikx, qo tzalaj tiʼj qamiwbʼil at tukʼil Jehová ex kyiʼj tiʼchaq at qe. Qa mas ma tzʼok qojtzqiʼn Jehová, mas kʼokel qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kxqʼuqil qiʼj aj tok tzoqpaj Gog ex Magog qiʼj.

15. ¿Tiʼ onin tiʼj David tuʼn tok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa mlayx kyaj kolin tuʼn Jehová?

15 Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjuntl tiʼchaq onin tiʼj David tuʼn tex kywitz nya bʼaʼn. Tqʼama jlu: «Che nikʼbʼenchaqe tiʼj, tzʼelx kynikʼe tiʼj, ate Qman puro bʼaʼn. At tzalajbʼil teju xjal nnoʼk qeʼ tkʼuʼj tiʼj Qman» (Sal. 34:8). In tzaj kyyekʼin yol lu tiquʼn ok qeʼ tkʼuʼj David tiʼj qa kʼoniltoq Jehová tiʼj. Kukx jyon onbʼil tukʼil Tdios ex mintiʼ kyaj kolin tuʼn. Tej tzmatoq kuʼxun, qʼojin tukʼil Goliat ex xi tqʼamaʼn jlu te: «Jaʼlo ate Dios ktzajel qʼonte teya tuj nqʼabʼe tuʼn tkubʼ tiʼja wuʼne» (1 Sam. 17:46). Tej tikʼ ambʼil, ok tilil tuʼn Saúl tuʼn tkubʼ bʼyoʼn David, pero «attoq [Jehová] tukʼil» (1 Sam. 18:12). Tuʼnju otoq tzʼonin Jehová tiʼj David, ok qeʼ tkʼuʼj tiʼj qa kukxtoq kʼonil tiʼj. Ax jlu jaku tzʼonin qiʼj toj ambʼil jaʼlo tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten.

16. ¿Toj alkye ambʼil jaku tzʼok qqʼoʼn qwitz tiʼj qa tbʼanel te Jehová tmod?

16 Qa ma qo jyon onbʼil tukʼil Jehová toj ambʼil jaʼlo, mas kʼokel qeʼ qkʼuʼj tiʼj toj ambʼil tzul. Jun techel, nim toklen tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj Jehová aj t-xi qqanin permis te qpatrón tuʼn qxiʼ kyoj nimaq chmabʼil moqa tuʼn ttzaj tqʼoʼn ambʼil qe tuʼn qxiʼ kyoj chmabʼil moqa tuʼn qex pakbʼal mas ambʼil. Qo ximen tiʼj qa mintiʼ ma tzaj qʼoʼn permis qe ex qa ma tzʼel qʼiʼn qaqʼun, ¿kʼokelpe qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa mlay qo kyaj kolin tuʼn Jehová ex qa kukx tzul tqʼoʼn aju at tajbʼen qe? (Heb. 13:5). Ateʼ nim erman in che ajbʼen toj tkyaqil ambʼil o tzʼok kyqʼoʼn kywitz tiʼj tzeʼn o tzʼonin Jehová kyiʼj kyoj ambʼil mas at tajbʼen kye. Tzʼaqli te Jehová.

17. ¿Alkye taqikʼ Tyol Dios ma jaw skʼoʼn te abʼqʼi 2022 ex tiquʼn nim toklen?

17 Qa at Jehová qukʼil, mlay qo tzaj xobʼ aj qok weʼ kywitz nya bʼaʼn toj ambʼil tzul. Qa ma kubʼ qqʼoʼn qajbʼebʼil te tnejel toj qanqʼibʼil, mlayx qo kyaj kolin tuʼn. Tuʼn ttzaj tnaʼn Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl qe qa nim toklen tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tiʼj ambʼil tzul ex qa nim toklen tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa mlayx qo kyaj kolin tuʼn Jehová, ma jaw tskʼoʼn Salmo 34:10 tuʼntzun tok te taqikʼ Tyol Dios te abʼqʼi 2022. In tzaj tqʼamaʼn jlu: «Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye».

BʼITZ 38 Kxqʼuqil Jehová tiʼja

^ Aju taqikʼ Tyol Dios te abʼqʼi 2022, atz ma jatz toj Salmo 34:10 ex in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Atzun qeju in che kubʼsan twitz Qman, ktzajel qʼoʼn tkyaqilju bʼaʼn kye». Pero ateʼ junjun tmajen Jehová nya nim tiʼchaq at kye. Qa ikju, ¿tiquʼn in xi qqʼamaʼn qa at «tkyaqilju bʼaʼn kye»? Kʼonil xnaqʼtzbʼil lu qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj versículo lu ex tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten tiʼj ambʼil chʼix tul.

^ Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «Kyxjel qeju in che uʼjin» toj uʼj Aju Xqʼuqil te 1 te octubre te 2014.

^ Qʼonka twitza tiʼj uʼj La Atalaya te 1 te mayo te 1999, t-xaq 19.

^ TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL: Maske okx tewin tibʼ David toj jun jul tuʼn miʼn tkubʼ bʼyoʼn tuʼn Saúl, ok tqʼoʼn toklen tkyaqilju tzaj tqʼoʼn Jehová te.

^ TQANIL KYIʼJ TILBʼILAL: Tej otoqxi che etz aj Israel toj tnam Egipto, xi tqʼoʼn Jehová maná te kywa ex mintiʼ bʼaj kyxbʼalun.