In nul itzʼje Quebec, jun departamento te Quebec te tnam Canadá. Atz tzalu in che yolin xjal toj yol francés. Kʼujlaʼntoq qine kyuʼn ntate, Louis ex Zélia kybʼi. Nyaxix tgan nmane tuʼn tyolin, pero tgantoq tuʼn tuʼjin. Atzun weye ngantoqe tuʼn ntzʼibʼine ex wajtoqe tuʼn woke te periodista.

Tej qʼiʼntoq junlo 12 abʼqʼi wuʼne, ul Rodolphe Soucy ex jun tamiw visitaril qeye. Testigo de Jehová qe ex junx in naqʼunantoq nmane tukʼil Rodolphe. Mintiʼtoq ojtzqiʼn qe testigo de Jehová wuʼne, ex nyatoq waje tuʼn tok wojtzqiʼne kyokslabʼil. Pero tbʼanel ela kymod toj nwitze ex toj tumel tzaj kytzaqʼweʼn qe qxjele tiʼj Tyol Dios. Ax ikx tbʼanel ela kye ntate, tuʼntzunju tzaj qkʼamoʼne jun xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios.

Toj ambʼil aju, in chinxtoqe toj jun tja xnaqʼtzbʼil kye católico. At maj, in xitoq nqʼamaʼne kye wukʼile aju in neltoq nnikʼe tiʼj toj Tyol Dios. Tuʼnju pal qe aj xnaqʼtzal, ok kybʼiʼn aju in chin yolintoqe tiʼj. Jun kyxol qe jlu, mintiʼ ajbʼen Tyol Dios tuʼn tuʼn ttzaj tqʼamaʼn qa nya ax tok aju in xitoq nqʼamaʼne, noq oʼkx ok ten qʼamalte qa waje tuʼn tbʼaj nchʼexpuʼne tkyaqil. Maske kwest ok jlu, onin wiʼje tuʼn tel nnikʼe tiʼj qa nyatoq toj Xjan Uʼj in jatz kyiʼn xnaqʼtzbʼil tzaj kyqʼoʼn qeye. Ax ikx el nnikʼe tiʼj qa nya atz tuʼn ntene. Tuʼntzunju, tzaj kyqʼoʼn nmane ambʼil tuʼn nxiʼye xnaqʼtzal toj juntl tja xnaqʼtzbʼil.

Kukx in xnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios, pero mintiʼ chʼiy wamiwbʼile tukʼil Jehová tuʼnju in chin  xobʼtoqe tuʼn wexe pakbʼal ttzi kyja xjal. Attoq nim tipumal Iglesia católica kyibʼaj xjal ex mintiʼ tzaj kyqʼoʼn ambʼil tuʼn qpakbʼane. Ok qʼoʼn toklen Maurice Duplessis kyxol aj kawil te Quebec ex nim onin tiʼj Iglesia. Tuʼn tonbʼil tzaj nim nya bʼaʼn kyiʼj tmajen Jehová ex e ok ten qʼojil kyiʼj. Iltoq tiʼj tuʼn tten nim qipumale tuʼn miʼn qtzaj xobʼe tuʼntzun qexe pakbʼal.

Jun kyxol qe erman onin wiʼje tuʼn miʼn ntzaj xobʼe, ten ermano John Rae ex otoq ten toj Xnaqʼtzbʼil bʼeljaj te Galaad. Maske attoq nim tojtzqibʼil, kubʼ tin tibʼ ex nyatoq kwest tuʼn qyolin tukʼil. Noq oʼkx junjun maj tzaj tqʼoʼn consej weye, mas onin wiʼje tukʼil techel kubʼ tqʼoʼn. Nim maj in pakbʼane tukʼil tuʼntzun wonine tiʼj tuʼn tbʼant tyolin toj francés tuʼnju mintiʼxix in bʼanttoq tuʼn. Tuʼnju in tene tukʼil John, onin wiʼje tuʼn ntene toj axix tok. Jaw aʼ nwiʼye toj 26 te mayo te 1951. Toj ambʼil aju, otoq tzikʼ lajaj abʼqʼi kyoklen wojtzqiʼne testigo de Jehová.

Nyatoq nim qbʼete at toj kʼloj okslal te tnam Quebec ex chʼixmi kykyaqil precursor qeʼ. Onin jlu wiʼje tuʼn woke te precursor. Toj ambʼil aju, mintiʼ in che pon uʼj qukʼile. Tuʼntzunju, oʼkx ajbʼen Tyol Dios quʼne tuʼn qpakbʼane ttzi kyja xjal ex iltoq tiʼj tuʼn tajbʼenxix quʼne toj tumel. Ok tilil wuʼne tuʼn tel nnikʼe kyiʼj junjun versículo tuʼntzun nkoline tiʼj axix tok. Noqtzun tuʼnj, nim xjal mintiʼtoq in jaw kyuʼjin Tyol Dios qa naʼmxtoq ttzaj qʼoʼn permis kye tuʼn Iglesia católica, aju ok qʼoʼn tbʼi te imprimátur.

Toj 1952, in kubʼ mojeʼye tukʼil Simone Patry, jun ermana te Quebec. O xiʼye anqʼil atz Montreal, tej tikʼ jun abʼqʼi qkubʼlen mojeʼye ul itzʼj jun qmeʼjele ex ok qqʼoʼne tbʼi te Lise. Maske ya mintiʼtoq in chin ajbʼene te precursor tej chʼixtoq qkubʼ mojeʼye, ok tilil quʼne tuʼn miʼn tten nim tiʼchaq qeye tuʼntzun tten mas ambʼil qiʼje tuʼn qajbʼene junx te Jehová.

Ikʼ lajaj abʼqʼi tuʼn tkubʼ nximane juntl maj tuʼn woke te precursor. Toj 1962, in tene jun xjaw toj Xnaqʼtzbʼil kye ansyan toj Betel te Canadá. In kyaj qʼoʼne toj jun kwart junx tukʼil ermano Camille Ouellette. Nimxix in jaw labʼine tiʼjju tzalajbʼil in kubʼtoq tyekʼin erman tiʼj pakbʼabʼil, ex mas tuʼnju attoq t-xuʼjil ex qe tkʼwal. Toj ambʼil aju, nyatoq nim ermano ex ermana in che ajbʼentoq te precursor atz Quebec tuʼnju ateʼtoq kykʼwal. Tuʼntzunju  tajtoq Camille tuʼn woke te precursor. Tojju ambʼil tej qtene junx, onin wiʼje tuʼn nximane tiʼj alkye junjun chʼixpubʼil jakutoq bʼant wuʼne. Tej tikʼ junjun xjaw, el nnikʼe tiʼj qa jakutoq chin oke te precursor juntl maj. Ateʼ junjun nya bʼaʼn ela toj kywitz, pero mintiʼ xi nqʼoʼne ambʼil te kyximbʼetz, tuʼnju ok qeʼ nkʼuʼje tiʼj qa oktoq ktzajel tkʼiwlaʼn Jehová aju kbʼantel wuʼne toj pakbʼabʼil.

Toj 1964, tzaj qʼoʼn qoklene te precursor especial tukʼil Simone toj tnam Quebec, jatumel o jaw chʼiye. Atz tzalu o ajbʼene kyoj qe abʼqʼi e ikʼ. Toj ambʼil aju, kukxtoq at ikʼbʼil tiʼj pakbʼabʼil, pero mastoq tbʼanel ateʼ qe tiʼchaq.

Toj jun sábado te qale, in tzyete kyuʼn polisiy atz Sainte-Marie, jun tal tnam nqayin tok tiʼj Quebec. In xi qʼiʼne tuʼn jun polisiy toj comisaría ex in nokx qʼoʼne toj cárcel tuʼnju in chin pakbʼane ttziyele ja ex mintiʼtoq qʼoʼn permis weye. Yajxitl, in xi qʼiʼne twitz jun jwes Baillargeon tbʼi ex jakutoq qo tzaj xobʼ tuʼn. Tzaj tqanin weye alkyetoq tuʼn tkolin wiʼje. Xi nqʼamaʼne te qa a Glen How, * jun abogado testigo de Jehová ex ojtzqiʼntoq twitz kyuʼn txqantl. Tej tok tbʼiʼn jwes jlu, jaw luʼlun ex tqʼama: «Miʼn, miʼn tzaj tiʼna». Otoq tzʼok ojtzqiʼnxix ermano Glen tuʼnju in bʼant-xix tkolin kyiʼj erman. Tej tikʼ chʼin ambʼil, tzaj tqʼamaʼn jusgad qa ya mintiʼtoq wile.

Tuʼnju attoq ikʼbʼil tiʼj pakbʼabʼil atz Quebec, kwesttoq tuʼn tkanet jun tbʼanel ja quʼne jatumel jakutoq tzʼok qchmon qibʼe. Tuʼntzunju oʼkx kanet jun lugar quʼne jatumel in che okx kʼuʼn kar ex toj jbʼalil attoq nim cheʼw toj. Tuʼn tikʼx cheʼw quʼne, in najbʼentoq jun máquina kyuʼn erman tuʼn tmeqʼt lugar akux atoʼye atz. Naʼmxtoq tok chmabʼil, in qo ok weʼye tiʼjele máquina kyoj junjun or ex in qo yolintoqe kyiʼj tbʼanel tiʼchaq.

Tbʼanelxix aj tok qkeʼyin tzeʼn o chʼiy aqʼuntl tiʼj pakbʼabʼil kyoj abʼqʼi o che ikʼ toj tnam Quebec. Kyoj qe abʼqʼi 1960, nyatoq nim kybʼet erman ateʼtoq toj junjun kʼloj okslal atz Côte-Nord ex toj plaj txʼotxʼ te Gaspé. Atzun jaʼlo, at nim kybʼet erman ex in nok kychmon kyibʼ kyoj tbʼanel Ja te Chmabʼil.

Toj 1970, tzaj qʼoʼn txokbʼil wiʼje tukʼil Simone tuʼn woke te ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil, atzun toj 1973 tzaj qʼoʼn woklene te superintendente te distrito. Kyoj qe abʼqʼi aju, el nkanoʼne nim xnaqʼtzbʼil kyiʼj junjuntl superintendente at nim kyojtzqibʼil ik tzeʼn Laurier Saumur * ex David Splane. * Aj in kubʼaj junjun nimaq chmabʼil, in bʼajtoq qonin qibʼe tukʼil David tuʼntzun qoke te tbʼanel aj xnaqʼtzal. Naʼnx wuʼne tej ttzaj tqʼamaʼn David jlu weye: «Léonce, ngane tchikʼbʼabʼila te  bʼajsbʼil. Tbʼanel ma tzʼok tuʼna, pero tuʼn tkyaqil tqanil sex tqʼoʼna, mawtlo tzʼex nqʼoʼne oxe nchikʼbʼabʼile tiʼj». Iltoq tiʼj tuʼn miʼn tex nqʼoʼne nim tqanil toj jun chikʼbʼabʼil tuʼnju otoq chin naqʼete tuʼn tex nqʼoʼne nim tqanil.

Jun kyxol qe aqʼuntl in bʼanttoq tuʼn jun superintendente te distrito, at aju tuʼn t-xi kyqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj ansyan in che bʼet kyojele Ja te Chmabʼil. Pero otoq tzʼok kyojtzqiʼn erman te Quebec nwitze, tuʼntzunju kyajtoq tuʼn npakbʼane kyukʼil aj in chin pone visitaril circuito. Ngantoqe tuʼn ntene kyukʼil, pero nyatoq nim ambʼil in chin tene tukʼil ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil. Jun maj, tukʼil kʼujlabʼil tzaj tqʼamaʼn jun superintendente te circuito jlu weye: «Tbʼanel tuʼnju in nel tpaʼna ambʼil kye erman, pero miʼn tzikʼ tnaʼl tuʼna qa toj seman lu il tiʼj tuʼn tonina wiʼje. Ax ikx weye waje tuʼn ttzaj qʼuqbʼaʼn nkʼuʼje». Onin tbʼanel consej lu wiʼje tuʼn tten nximbʼetze toj tumel.

Bʼisbʼajil tuʼnju tzaj jun nya bʼaʼn wiʼje toj 1976. Tzaj jun matij yabʼil tiʼj nxuʼjile Simone ex kyim. Ok te jun tbʼanel wukʼile tuʼnju ok tilil tuʼn ex ten nim tkʼujlabʼil tiʼj Jehová. Pero ikʼx bʼis wuʼne tej tok tilil wuʼne tuʼn npakbʼane, ex in xi nqʼoʼne chjonte tuʼnju kʼujlaʼn qine tuʼn Jehová ex tuʼnju onin wiʼje toj ambʼil kwest. Tej tikʼ ambʼil, in kubʼ mojeʼye tukʼil Carolyn Elliott jun precursora in yolin toj yol inglés. Tgantoq tuʼn tpakbʼan ex otoqxi pon onil Quebec. Nya kwest tuʼn qyolin tukʼil ex tgan tuʼn tonin kyiʼj txqantl, mas kyiʼj qeju in che tzaj xobʼ ex in kubʼtoq kyximen qa kyjunalx ateʼ. O tzʼonin wiʼje toj wajbʼebʼile te ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil.

Toj enero te 1978, tzaj qʼoʼn woklene tuʼn t-xi nqʼoʼne tnejel Xnaqʼtzbʼil kye Pakbʼal toj tkyaqil Ambʼil atz Quebec. Tzaj nim nxobʼile, tuʼnju naʼmxtoq ntene toj xnaqʼtzbʼil lu nix qe precursor. Pero tbʼanel ok tuʼnju e pon nim precursor toj xnaqʼtzbʼil lu aʼyeju attoq nim kyojtzqibʼil. Tuʼntzunju, maske aʼyine ex qʼonte xnaqʼtzbʼil, el nkanoʼne nim xnaqʼtzbʼil kyiʼj precursor.

 Tej tikʼ chʼintl ambʼil te abʼqʼi aju, e pon mas te 80 mil erman te junxichaq tnam toj jun nimaq chmabʼil aju ok qʼoʼn tbʼi te «Fe victoriosa» toj Estadio Olímpico te Montreal. Naʼmxtoq tok jun nimaq chmabʼil ik tzeʼn jlu atz Quebec. Tzaj qʼoʼn woklene tuʼn nyoline kyukʼil periodista tiʼj nimaq chmabʼil. Nim in tzalaje tej tok nkeʼyine tbʼanel tqanil etz qʼamaʼn kyoj qʼol tqanil. Ex qʼoʼn mas te 20 or entrevista toj radio ex toj televisión, ex etz qʼoʼn nim syent tqanil toj periódico. Tbʼanel ok jlu, tuʼnju nim xjal ok kybʼiʼn tqanil tiʼj Jehová ex kyiʼj tmajen.

Ul jun matij chʼixpubʼil toj wanqʼibʼile toj abʼqʼi 1996. Atxix tej tjaw aʼ nwiʼye, otoq chin ajbʼene atz Quebec jatumel in che yolin erman toj yol francés. Pero pon ambʼil tuʼn nxiʼye ajbʼel atz Toronto jatumel in che yolin erman toj yol inglés. Kubʼ nximane qa mlaytoq bʼant wuʼne ex tzaj nxobʼile tuʼn tex nqʼoʼne nchikʼbʼabʼile tuʼnju mintiʼtoq in bʼant nyoline toj inglés. Iltoq tuʼn t-xi nqanine mas onbʼil te Jehová ex tuʼn tok qeʼ mas nkʼuʼje tiʼj.

Jaʼlo, jaku txi nqʼamaʼne qa in tzalaje kabʼe abʼqʼi atz Toronto. Ten tpasens Carolyn wiʼje ex onin wiʼje tuʼn tbʼant nyoline toj inglés, ax ikx kye erman e onin wiʼje. Jun rat ok qamiwen qibʼe kyukʼil nim erman.

Ngantoqe tuʼn wexe pakbʼal ttziyele ja toj viernes te qale aj chʼixtoq tok jun nimaq chmabʼil te circuito, maske attoq nim waqʼune tuʼn tbʼant. Bʼalo at jun jaku kubʼ t-ximen tiquʼn in chin extoqe pakbʼal te qale aj chʼixtoq tok nimaq chmabʼil. Pero el nnikʼe tiʼj qa in kubʼtoq nnaʼne bʼaʼn aj nyoline kyiʼj tbʼanel tiʼchaq kyukʼil xjal. Ex ax jlu in kubʼ nnaʼne toj ambʼil jaʼlo aj wexe pakbʼal.

Toj 1998, in xi samaʼne ajbʼel atz Montreal tukʼil Carolyn te precursor especial. Toj nimku abʼqʼi tzaj qʼoʼn woklene tuʼn tbʼaj nnukʼuʼne pakbʼabʼil jatumel ateʼ nim xjal ex tuʼn nyoline kyukʼil qʼol tqanil tuʼntzun ya miʼn tten nya bʼaʼn kyximbʼetz xjal kyiʼj testigos de Jehová. Atzun jaʼlo, in qo tzalaje aj qpakbʼane tukʼil Carolyn kye xjal in che ul Canadá ex kyaj tuʼn tel kynikʼ tiʼj Tyol Dios.

Ya ma tzikʼ 68 abʼqʼi tjawlen aʼ nwiʼye ex aj nximane tiʼj jlu, in xi nqʼoʼne nim chjonte te Jehová. Nim o chin tzalaje tuʼnju in naqʼete tuʼn npakbʼane ex tuʼn wonine kyiʼj nim xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj axix tok. Atzunte nmeʼjele Lise tukʼil tchmil, e ok te precursor regular tej otoqxi che chʼiy kykʼwal. Aj tok nkeʼyine qa in nok tilil tuʼn Lise tuʼn tpakbʼan, in nonin jlu wiʼje. In xi nqʼoʼne nim chjonte kye erman kubʼ kyqʼoʼn jun tbʼanel techel nwitze ex tzaj kyqʼoʼn nnabʼile tuʼn nchʼiye toj wokslabʼile ex tuʼn kyjapun woklene tzaj qʼoʼn tuʼn ttnam Jehová. O tzʼel nnikʼe tiʼj qa oʼkx jaku japun qoklen qa ma tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj onbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová qe tuʼn xewbʼaj xjan (Sal. 51:11). Kukx kxel nqʼoʼne chjonte te Jehová tuʼnju o tzaj tqʼoʼn woklene tuʼn tjaw nnimsaʼne tbʼi (Sal. 54:6).