Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 7

«Qʼonx twiʼya kyiʼj kyyol qe xjal at kynabʼl»

«Qʼonx twiʼya kyiʼj kyyol qe xjal at kynabʼl»

«Qʼonx twiʼya kyiʼj kyyol qe xjal at kynabʼl» (PROV. 22:17).

BʼITZ 123 Qo nimen ex qo onin tiʼj nukʼbʼil o kubʼ tqʼoʼn Dios

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. a) ¿Tiquʼn jaku tzaj qʼoʼn jun consej qe? b) ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej?

AT MAJ, il tiʼj tuʼn ttzaj qʼoʼn jun consej qe. Ex at maj, in xi qqanin jun consej te jun xjal in nok qqʼoʼn toklen. Atzun kyoj junjuntl maj, jaku tzaj tqʼoʼn jun erman jun consej qe tuʼnju nya taj tuʼn qkubʼ tzʼaq toj jun il (Gál. 6:1). Moqa jaku tzaj qʼoʼn jun consej qe otoqxi qo el txalpaj. Noq tiʼxku ma bʼaj, nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej tuʼnju in che onin qiʼj ex jaku qo klet kyuʼn (Prov. 6:23).

2. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 12:15, ¿tiquʼn nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej?

2 In tzaj tqʼamaʼn texto jatumel ma jatz xnaqʼtzbʼil lu qa nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn «kyyol qe xjal at kynabʼl» (Prov. 22:17). Ni jun xjal ojtzqiʼn tkyaqil tuʼn, noqtzun tuʼnj, ateʼ junjuntl mas at kynabʼil ex kyojtzqibʼil qwitz (kjawil uʼjit Proverbios 12:15). Qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej, in kubʼ qyekʼin qa mintiʼ in jaw qnimsan qibʼ, qa in nel qnikʼ tiʼj qa mlay bʼant tkyaqil quʼn ex qa il tiʼj tuʼn ttzaj qʼoʼn onbʼil qe tuʼntzun tjapun twi qximbʼetz. Tuʼn tonbʼil Jehová kubʼ ttzʼibʼin Salomón jlu: «Qa at nim qʼol consej bʼaʼn nneʼla» tkyaqil (Prov. 15:22).

¿Alkye jun mas kwest tuʼn t-xi qnimen? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 3 ex 4).

3. ¿Alkye kabʼe tumel jaku tzaj qʼoʼn consej qe?

3 Jaku tzaj qʼoʼn consej qe toj kabʼe tumel. Tnejel, jaku tzʼonin Tyol Dios qiʼj moqa jaku che onin uʼj o che etz tuʼn ttnam Jehová qiʼj tuʼn qximen tiʼjju in bʼant quʼn ex tuʼn kybʼant chʼixpubʼil quʼn qa il tiʼj (Heb. 4:12). Tkabʼin, jakulo tzaj qʼoʼn consej qe tuʼn jun ansyan moqa tuʼn jun erman o chʼiy toj tokslabʼil aj tok tkeʼyin qa il tiʼj tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn. Qa ma tzaj tqʼoʼn jun erman consej qe tukʼil Tyol Dios, in kubʼ tyekʼin qa kʼujlaʼn qoʼ tuʼn. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin qa in nok qqʼoʼn toklen erman aj tok qbʼiʼn ex aj tok qqʼoʼn toklen consej in tzaj tqʼoʼn qe.

4. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Eclesiastés 7:9, ¿tiʼ mintiʼ tuʼn tbʼant quʼn aj ttzaj qʼoʼn jun consej qe?

4 Pero at maj mas kwest tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej in tzaj qʼoʼn qe tuʼn jun erman, axpe ikx, bʼalo jaku tzaj qqʼoj tuʼn. ¿Tiquʼn? Qkyaqilx ojtzqiʼn quʼn qa aj il qoʼ, noqtzun tuʼnj, aj ttzaj tqʼamaʼn jun erman qa at jun tiʼ nya toj tumel in bʼant quʼn, bʼalo kwest jaku tzʼela toj qwitz tuʼn t-xi qnimen (kjawil uʼjit Eclesiastés 7:9). Bʼalo jaku qo ok ten jyol tumel tuʼn miʼn t-xi qbʼiʼn consej, jaku ten nya bʼaʼn qximbʼetz tiʼj erman moqa jaku kubʼ qximen qa nya toj tumel saj tqʼoʼn consej qe. Axpe ikx, jakulo kubʼ qximen jlu: «Mintiʼ toklen erman lu tuʼn ttzaj tqʼoʼn consej weye, ax ikx te in nel txalpaj». Nya oʼkxju, qa nya bʼaʼn ma tzʼela jun consej toj qwitz, mlaylo txi qbʼiʼn ex jakulo txi qqanin te juntl erman tiʼ t-ximbʼetz at tiʼj.

5. ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

5 Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo yolil kyiʼj junjun xjal el kyikʼun consej ex kyiʼj junjun xi kynimen. Ax ikx, kʼelel qnikʼ tiʼj tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej ex tzeʼn jaku tzʼonin qiʼj.

EL KYIKʼUN QE CONSEJ

6. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Rehoboam?

6 Qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼaj tiʼj Rehoboam. Tej tok te aj kawil toj tnam Israel, xi kyqanin xjal te tuʼn miʼn tkubʼ tqʼoʼn mas aqʼuntl kyibʼaj ik tzeʼn otoq bʼant tuʼn Salomón. Xi tqanin Rehoboam onbʼil kye ansyan te Israel ex tbʼanel tej tbʼant jlu tuʼn. Xi kytzaqʼweʼn ansyan te qa ma txi tbʼiʼn aju in tzaj kyqʼamaʼn xjal, kukxtoq che tel tukʼil (1 Rey. 12:3-7). Pero nyalo bʼaʼn ela consej toj twitz Rehoboam tuʼnju xiʼ qanil onbʼil kye qeju xjal junx e jaw chʼiy tukʼil. Bʼalo qʼiʼntoq 40 abʼqʼi kyuʼn xjal lu, tuʼntzunju, ya attoq chʼin kyojtzqibʼil (2 Crón. 12:13). Pero toj ambʼil aju, nya toj tumel consej xi kyqʼoʼn te Rehoboam. Xi kyqʼamaʼn te tuʼn tkubʼ tqʼoʼn mas aqʼuntl kyibʼaj xjal (1 Rey. 12:8-11). Junxitl qe consej xi qʼoʼn te Rehoboam. Tuʼntzunju, jakutoq txi tqanin onbʼil te Jehová tuʼn tel tnikʼ tiʼj tiʼ tuʼn tbʼant tuʼn, pero mintiʼ bʼant jlu tuʼn. Sino xi tnimen consej xi kyqʼoʼn kuʼxun te tuʼnju mas tbʼanel ela toj twitz. Tej tbʼant jlu tuʼn, tzaj nim nya bʼaʼn tiʼj ex kyiʼj xjal. Chʼixmi ax jlu jaku bʼaj qiʼj, jaku tzaj qʼoʼn jun consej qe ex nyalo a jlu qaj tuʼn tok qbʼiʼn. Pero qa atz in che jatz toj Tyol Dios, nim toklen tuʼn t-xi qbʼiʼn.

7. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Uzías?

7 Ax ikx el tikʼun aj kawil Uzías qe consej. Tuʼnju tajtoq tuʼn tkubʼ tpatin incienso twitz altar, okx toj jun lugar toj templo aju mintiʼtoq toklen tiʼj. Toj lugar lu, oʼkx jakutoq che okx qe pal, tuʼntzunju xi kyqʼamaʼn jlu te: «Aya rey Uzías, mintiʼ toklena tuʼn tkubʼ tpatuna storak twitz Qman, noq oʼkx qe pal at kyoklen tuʼn tkubʼ kypatun storak». ¿Tiʼtzun bʼant tuʼn Uzías? In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «tzaj nim tqʼoj». ¿Tiquʼn el tikʼun Uzías consej xi qʼoʼn te? Tuʼnju atoq in kawin, kubʼlo t-ximen qa jakutoq bʼant tkyaqil tuʼn. Pero junxitl te Jehová t-ximbʼetz. Noqwit mintiʼ jaw tnimsan tibʼ Uzías, xiwtlo tbʼiʼn consej ex kubʼwitlo najsaʼn til tuʼn Jehová noqwit jun rat etz oq toj templo. Pero tuʼnju jaw tnimsan tibʼ, kubʼ qʼoʼn tkastiw tuʼn Jehová ex «yabʼxtoq taʼ rey Uzías tuʼn txʼaʼk mintiʼ qʼanbʼil tiʼj tejxi tkyim» (2 Crón. 26:16-21). ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Uzías? Qa jaku naj qamiwbʼil tukʼil Jehová qa ma che el qikʼun consej in tzaj tqʼoʼn Xjan Uʼj ex noq alkyexku qoklen at.

XI KYBʼIʼN QE CONSEJ

8. ¿Tiʼ tmod Job kubʼ tyekʼin tej t-xi qʼoʼn consej te?

8 Ax ikx in yolin Xjan Uʼj kyiʼj xjal xi kybʼiʼn qe consej ex tuʼn jlu e tzaj kʼiwlaʼn tuʼn Dios. Qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼaj tiʼj Job. Tajtoq Job tuʼn ttzalaj Dios tiʼj maske aj iltoq. Tej tok weʼ twitz nim nya bʼaʼn, mintiʼ ximen kyiʼj tyol. Tuʼntzunju, tzaj qʼoʼn consej te tuʼn Elihú ex tuʼn Jehová. ¿Tiʼ bʼant tuʼn Job? Mintiʼ jaw tnimsan tibʼ ex xi tnimen qe consej. Tqʼama jlu: «In chin yolintoqe tiʼj aju mintiʼ nneʼl nnikʼe tiʼj». Ex tqʼamatl jlu: «Kyjaʼtzun ma tzaj nbʼise tuʼnju yol xi nmaʼne ex nnuʼl tilil wuʼne, ex lu qine qʼuql tuj quq ex tuj tzaʼj». Tzaj kʼiwlaʼn Job tuʼn Jehová tuʼnju mintiʼ jaw tnimsan tibʼ (Job 42:3-6, 12-17).

9. ¿Tiʼ tmod Moisés kubʼ tyekʼin tej t-xi qʼoʼn consej te tuʼn Jehová ex tiquʼn kyaj tqʼoʼn jun tbʼanel techel qwitz?

9 Ax ikx te Moisés, xi tbʼiʼn consej xi tqʼoʼn Jehová te tej tel txalpaj. Jun maj, tzaj tqʼoj ex mintiʼ jaw tnimsaʼn Jehová. Tuʼn jlu, mintiʼ xi qʼoʼn ambʼil te tuʼn tokx toj Txʼotxʼ Tziyen maj (Núm. 20:1-13). Tej t-xi tqʼamaʼn Moisés te Jehová qa otoq tzaj tbʼis tuʼnju otoq kubʼ t-ximen, tqʼama Jehová jlu te: «Miʼn kukx tyolina. Miʼn tzaj tmaʼna txqantl tyola weye tiʼj jlu» (Deut. 3:23-27). Mintiʼ tzaj tqʼoj Moisés, sino ok tqʼoʼn toklen aju otoq kubʼ t-ximen Jehová, tuʼntzunju, kukx ajbʼen tuʼn tuʼn tkubʼ nej kywitz aj Israel (Deut. 4:1). Kyaj tqʼoʼn Moisés ex Job jun tbʼanel techel qwitz. Bʼaj tchʼexpuʼn Job t-ximbʼetz ex mintiʼ xi tjyoʼn tumel tuʼn miʼn t-xi tbʼiʼn tyol Jehová. Atzunte Moisés, xi tbʼiʼn kawbʼil xi qʼoʼn te tuʼn Jehová tej kukx tajbʼen te maske mintiʼ xi qʼoʼn ambʼil te tuʼn tokx toj Txʼotxʼ Tziyen maj.

10. a) Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 4:10 a 13, ¿tzeʼn in che onin consej qiʼj? b) ¿Tiʼ o bʼant kyuʼn junjun erman?

10 Qa ma tzʼel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn tbʼanel xjal ik tzeʼn Job ex Moisés, qo tzalajel (kjawil uʼjit Proverbios 4:10-13). Atzun jlu o bʼant kyuʼn nim erman. Xi kyqʼoʼn junjun erman consej te ermano Emmanuel, aju in nanqʼin atz República Democrática del Congo. * Qbʼinx aju tqʼama: «El kynikʼ junjun erman tiʼj qa chʼixtoq nchewixe toj wokslabʼile, tuʼntzunju e ul onil weye. Xi nbʼiʼne qe consej tzaj kyqʼoʼn weye ex tuʼn jlu mintiʼ o tzaj nya bʼaʼn wiʼje». In tzaj tqʼamaʼn jun precursora te Canadá jlu, aju Megan tbʼi: «Nya tkyaqil maj tbʼanel o che ela consej toj nwitze, pero atzun jlu jakutoq tzʼonin wiʼje». Ex in tzaj tqʼamaʼn ermano Marko jlu te tnam Croacia: «El qʼiʼn jun woklene toj ttnam Jehová, pero el nnikʼe tiʼj qa e onin qe consej tzaj qʼoʼn weye tuʼn miʼn tnaj wamiwbʼile tukʼil».

11. ¿Tiʼ el tnikʼ ermano Karl Klein tiʼj?

11 Ax ikx te ermano Karl Klein, aju ajbʼen toj Kʼloj Xjal Qʼil Twitz Aqʼuntl tzalaj tej t-xi tbʼiʼn qe consej. Tej tkubʼ tzʼibʼin aju ikʼ toj tanqʼibʼil, tqʼama qa xi qʼoʼn jun consej te tuʼn ermano Joseph Rutherford, aju otoq tzʼok te jun tbʼanel tamiw. Tqʼama ermano Klein qa nya bʼaʼn ela consej toj twitz. Tqʼama jlu: «Tej tok qkeʼyin qibʼe juntl maj tukʼil ermano Rutherford, tqʼama jlu tukʼil tzalajbʼil: ‹¿Tzeʼn taʼya Karl?›. Pero tuʼnju kukxtoq in kubʼ nnaʼne nya bʼaʼn, xi nqʼolbʼeʼne te tuʼn kabʼe nkʼuʼje. Tuʼntzunju, tqʼama jlu weye: ‹¡Karl, xqʼuqin tibʼa!, taj Tajaw il tuʼn tkubʼ tzʼaqa tuʼn. Tzaj nchʼixwiye ex xi ntzaqʼweʼne jlu: ‹Mintiʼ jun tiʼ in bʼaj ermano Rutherford›. Pero ojtzqiʼntoq tuʼn qa nya ikju, tuʼntzunju tqʼama jlu juntl maj weye: ‹Bʼaʼn, oʼkx xqʼuqin tibʼa. Taj Tajaw il tuʼn tkubʼ tzʼaqa tuʼn›. Toj tumel aju tqʼama weye. Aj t-xi qkʼuʼn qʼoj tiʼj jun erman noq tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn jun consej qe, in xi qqʼoʼn ambʼil tuʼn qkubʼ tzʼaq kyoj ttramp Tajaw il, mas qa at toklen erman tuʼn ttzaj tqʼamaʼn jun tiʼ qe» (Efes. 4:25-27). * Xi tbʼiʼn ermano Klein consej xi tqʼoʼn ermano Rutherford te ex kukx ten jun tbʼanel kyamiwbʼil.

¿TIʼ JAKU TZʼONIN QIʼJ TUʼN T-XI QBʼIʼN QE CONSEJ?

12. Qa ma kubʼ qin qibʼ, ¿tzeʼn in nonin qiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej? (Salmo 141:5).

12Qa ma kubʼ qin qibʼ, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej. In nonin mod lu qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj qa aj il qoʼ ex qa at maj mintiʼ qnabʼil. Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, ten t-ximbʼetz Job nya toj tumel, pero yajxitl ok tnabʼil. Mintiʼ jaw tnimsan tibʼ ex xi tbʼiʼn consej xi qʼoʼn te tuʼn Elihú maske mastoq kuʼxun twitz (Job 32:6, 7). Tzaj tkʼiwlaʼn Jehová Job tuʼnju mintiʼ jaw tnimsan tibʼ. Ax ikx qe, qa mintiʼ ma jaw qnimsan qibʼ, che xel qbʼiʼn qe consej maske in kubʼ qximen qa mintiʼ kyajbʼen moqa mas kuʼxun jun erman in tzaj kawin qe. In tzaj tqʼamaʼn jun ansyan te Canadá jlu: «Mintiʼ in nel qnikʼ tiʼjju in nok kykeʼyin txqantl qiʼj. Tuʼntzunju, ¿tzeʼn jaku qo chʼiy toj qokslabʼil qa mintiʼ in tzaj qʼoʼn jun consej qe?». Qkyaqilx il tiʼj tuʼn tten qmod ik tzeʼn in tqʼoʼn xewbʼaj xjan ex tuʼn qok te jun tbʼanel aj xnaqʼtzal (kjawil uʼjit Salmo 141:5).

13. ¿Tiʼ qximbʼetz ktel kyiʼj consej in tzaj qʼoʼn qe?

13Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qximen qa in che tzaj qʼoʼn consej qe tuʼnju kʼujlaʼn qoʼ tuʼn Jehová. Taj Jehová aju mas tbʼanel qe (Prov. 4:20-22). In kubʼ tyekʼin qa kʼujlaʼn qoʼ tuʼn aj ttzaj tqʼoʼn consej qe toj Tyol, kyoj uʼj in che etz tuʼn ttnam moqa aj tajbʼen jun erman tuʼn. Ex ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Hebreos 12:9 ex 10, in bʼant jlu tuʼn Jehová tuʼnju qex in najbʼen.

14. ¿Alqiʼj kʼokel qqʼoʼn qwiʼ aj ttzaj qʼoʼn jun consej qe?

14Qqʼonk qwiʼ tiʼjju in tzaj qʼamaʼn qe ex nya tiʼjju tzeʼn in tzaj qʼamaʼn qe. At maj jaku kubʼ qximen qa nya toj tumel saj tqʼoʼn jun erman jun consej qe. In nok tilil kyuʼn erman tuʼn t-xi kyqʼoʼn consej toj tumel tuʼntzun kyonin tiʼj juntl (Gál. 6:1). * Pero qa qe in tzaj qʼoʼn jun consej, nim toklen tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju in tzaj qʼamaʼn qe, axpe ikx qa in kubʼ qximen qa nya toj tumel in tzaj qʼamaʼn qe. Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «Maske nya ngane alkye tten ma tzaj qʼoʼn consej weye, ¿atpe jun tiquʼn ma tzaj qʼoʼn? ¿Jakupe tzʼok nqʼoʼne nwiʼye tiʼj consej ex nya tiʼjju alkye tten saj tqʼoʼn erman?». Tbʼanel qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj alkyexku consej in tzaj qʼoʼn qe (Prov. 15:31).

KʼONIL QIʼJ AJ T-XI QQANIN QCONSEJ

15. ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn t-xi qqanin qconsej?

15 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa bʼaʼn tuʼn t-xi qqanin consej. In tzaj tqʼamaʼn Proverbios 13:10 jlu toj Traducción del Nuevo Mundo: «In ten kynabʼil xjal qa in xi kyqanin consej». ¡Ax tok qe yol lu! Chʼixmi tkyaqil maj, mas in che chʼiy erman toj kyokslabʼil aj in xi kyqanin jun consej kywitz qeju in che ayon tuʼn t-xi qʼoʼn jun consej kye. Tuʼntzunju, qqʼonk tilil tuʼn t-xi qqanin qconsej.

¿Tiquʼn in xi tqanin ermana lu tconsej te juntl ermana ma chʼiy toj tokslabʼil? (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 16).

16. ¿Toj alkye ambʼil jaku txi qqanin jun qconsej?

16 ¿Toj alkye ambʼil jaku txi qqanin qconsej te jun erman? Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun techel. Jaku txi tqanin jun ermana te juntl ermana o chʼiy toj tokslabʼil tuʼn t-xiʼ tukʼil qʼol jun xnaqʼtzbʼil. Yajxitl, jaku txi tqanin te tiʼ mas jaku bʼant tuʼn tuʼn tbʼant-xix tqʼon xnaqʼtzbʼil. Ax ikx, jaku txi tqanin jun ermana naʼmx tkubʼ mojeʼ te juntl ermana tiʼ t-ximbʼetz at tiʼj t-xbʼalun in jaw tjyoʼn. Ex aj tex tqʼoʼn jun erman tnejel tchikʼbʼabʼil toj kʼloj okslal, jaku txi tqʼamaʼn te juntl erman tuʼn tok tbʼiʼn akux in nex tqʼoʼn tuʼntzun t-xi tqʼoʼn junjun consej te. Ax ikx, jaku bʼant jlu kyuʼn erman ma tzikʼ nim ambʼil in nex kyqʼoʼn chikʼbʼabʼil. Jaku txi kyqanin kyconsej kye junjuntl erman tuʼntzun tonin kyiʼj.

17. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn kyonin consej qiʼj?

17 Qkyaqilx jaku tzaj qʼoʼn jun consej qe kyoj qe seman moqa kyoj qe xjaw che ul. Jakulo jaw quʼjin moqa jaku tzaj qʼoʼn qe tuʼn jun erman. Aj tbʼaj jlu, bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn aju ma tzʼel qnikʼ tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu. Nim toklen tuʼn tkubʼ qin qibʼ, tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼjju in tzaj qʼamaʼn qe ex nya tiʼjju tzeʼn in tzaj qʼamaʼn qe, ex bʼaʼn tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej. Ni jun qe at tnabʼil aj in nul itzʼj. Pero in tzaj ttziyen Tyol Dios qa kʼokel qnabʼil qa ma chex qbʼiʼn consej ex qa ma txi qnimen qe kawbʼil (Prov. 19:20).

BʼITZ 124 Kukx qo ten tzʼaqli

^ taqik' 5 Ojtzqiʼn kyuʼn tmajen Jehová qa tbʼanel tuʼn t-xi kybʼiʼn qe consej tkuʼx toj Tyol Dios, pero nya tkyaqil maj qgan tuʼn ttzaj qʼoʼn jun consej qe. ¿Tiquʼn? ¿Tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼn qe consej ex tzeʼn jaku che onin qiʼj?

^ taqik' 10 Ma che kubʼ chʼixpet bʼibʼaj.

^ taqik' 11 Qʼonka twitza tiʼj uʼj La Atalaya te 1 te marzo te 1985, t-xaq 24 a 31.

^ taqik' 14 Toj juntl xnaqʼtzbʼil, kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku txi qqʼoʼn jun consej toj tumel.