AJU IN NIKʼ TOJ KYANQʼIBʼIL
Oʼkx o txi nbʼinchaʼne aju iltoq tiʼj tuʼn tbʼant wuʼne
TOJ mas te 30 abʼqʼi, kolin Donald Ridley kyiʼj testigos de Jehová kyoj tribunal ik tzeʼn jun abogado. Ax ikx, onin tuʼn ttzaj qʼoʼn ambʼil kye erman tuʼn miʼn tok chikʼ kyiʼj. Ex onin tuʼn kykambʼan erman kyoj tribunal kyoj junxichaq tnam te Estados Unidos. Ok kyqʼoʼn tamiw Donald tbʼi te Don ex ok te jun tbʼanel aqʼunal, kubʼ tin tibʼ ex ximen kyiʼj txqantl.
Toj 2019, xi qʼamaʼn te qa at jun yabʼil toj tcerebro ex mintiʼ qʼanbʼil tiʼj. Jun rat xiʼ toj il ex kyim toj 16 te agosto te 2019. Ex atzun jlu ikʼ toj tanqʼibʼil.
In nul itzʼje toj 1954 toj tnam Saint Paul (Minnesota) te Estados Unidos ex católico qe toj njaye. Nyaxix nim kypwaq at ex nyaxix mebʼa qe. Jweʼ qbʼaje ex aʼyine tkabʼin kʼwalbʼaj. Tej kʼwalx qine in xnaqʼtzane toj jun tja xnaqʼtzbʼil católico, ex tzaj qʼoʼn woklene tuʼn wonine tiʼj pal. Nyatoq nim wojtzqibʼile at tiʼj Tyol Dios. Maske kubʼ nximane qa at jun Bʼinchal tkyaqil, ya mintiʼ ok qeʼ nkʼuʼje tiʼj Iglesia Católica.
TEJ TEL NNIKʼE TIʼJ AXIX TOK
Akux qʼiʼn tnejel abʼqʼi wuʼne tuʼn nxnaqʼtzane tuʼn woke te abogado, ok ttokʼchaʼn William Mitchell ttzi njaye, jun mejebʼleʼn ex testigo de Jehová qe. Tuʼnju in chin txʼajone nxbʼalune, tzaj kyqʼamaʼn weye qa che meltzʼajeltoq mas yajxitl. Tej kymeltzʼaj, xi nqanine kabʼe xjel lu kye: «¿Tiquʼn mas tbʼanel ateʼqe nya bʼaʼn xjal ik tzeʼn qe bʼaʼn?» ex, «¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn qtzalaj?». Tzaj nkʼamoʼne uʼj La verdad que lleva a vida eterna ex aju Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras, aju chaʼx tiʼj. Ax ikx, xi tzyet tuʼn nxnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios. Onin jlu wiʼje tuʼn tel nnikʼe kyiʼj nim tiʼchaq. Tbʼanel
ela toj nwitze tej tel nnikʼe tiʼj qa kʼonil Tkawbʼil Dios kyiʼj xjal ex qa kkawil tibʼaj tkyaqil twitz Txʼotxʼ. Ex el nnikʼe tiʼj qa mlayx tzʼel tiʼn kykawbʼil xjal tkyaqil nya bʼaʼn ex qa oʼkx in tzaj kyiʼn mas bʼis, kʼixkʼoj ex yajbʼil kyiʼj xjal.Tej ttzaj tzyet abʼqʼi 1982, xi nqʼamaʼne te Jehová tuʼn wajbʼene te ex tojx abʼqʼi aju jaw aʼ nwiʼye toj Asamblea te Distrito «Verdad del Reino» toj estadio St. Paul Civic Center. Tej tikʼ juntl seman, in meltzʼaje toj estadio lu tuʼntzun tok jun examen wiʼje tuʼn tel nikʼbʼaj tiʼj qa jaku chin aqʼunane te abogado. Ex tej t-xi tzyet xjaw te octubre, ok nbʼiʼne qa otoq chin kambʼane tiʼj examen.
Tej ntene toj nimaq chmabʼil aju, ok wojtzqiʼne ermano Mike Richardson, aju in najbʼentoq toj Betel te Brooklyn te Nueva York. Tzaj tqʼamaʼn ermano weye qa otoq txi tzyet tuʼn tten jun oficina tiʼjju at toklen tukʼil ley toj kytxuylal ninja qʼil twitz aqʼuntl. Ul qe tyol xjal te Etiopía toj nwiʼye, aju tkuʼx toj Hechos 8:36 ex kubʼtzun nxjeline jlu: «¿Mlaypelo bʼant tuʼn nxiʼye onil kyiʼj erman toj Oficina tiʼjju at toklen tukʼil ley?». Tuʼntzunju, kux nnojsaʼne jun uʼj tuʼn nxiʼye ajbʼel toj Betel.
Nya bʼaʼn ela toj kywitz ntate tej woke te testigo de Jehová. Tzaj tqanin nmane weye qa kʼonil waqʼune toj Betel tiʼj nkarreraye te abogado. Xi nqʼamaʼne te qa mlay tzaj chjoʼn twiʼ nkʼuʼje ex qa okx ktzajel qʼoʼn 75 dólares weye toj xjaw, atzun onbʼil xi qʼoʼn kye betelita toj ambʼil aju.
Tej tkyaj bʼant junjun aqʼuntl wuʼne toj jun tribunal, xi tzyet tuʼn wajbʼene toj Betel te Brooklyn toj 1984. Tzaj qʼoʼn woklene tuʼn wonine toj Oficina tiʼjju at toklen tukʼil ley. Nimxix onin wiʼje aju otoq tzʼel nnikʼe tiʼj tej waqʼunane toj tribunal.
BʼAJ BʼINCHAʼN CHʼINTL TEATRO STANLEY
Toj noviembre te 1983, ya otoq tzaj kylaqʼoʼn testigos de Jehová aju Teatro Stanley, te Jersey City (Nueva Jersey). Xi kyqanin erman permis tuʼn tbʼaj bʼinchet chʼintl luz ex aʼ at toj teatro. Tej tok kychmon kyibʼ kyukʼil qeju at kyoklen toj kawbʼil te tnam aju, xi kychikʼbʼaʼn kye qa kʼajbʼel teatro kyuʼn testigos de Jehová tuʼn tkubʼ kyikʼsaʼn nimaq chmabʼil. Pero tzaj jun nya bʼaʼn. In tzaj kyqʼamaʼntoq ley te tnam qa oʼkx jaku che ten ja te kʼulbʼil kyoj lugar jatumel in che anqʼin xjal. Ex tuʼnju atz taʼ teatro toj tnam jatumel at nim kʼaẍjel, mintiʼ tzaj qʼoʼn permis qeye. Xi kyqanin erman juntl maj ambʼil tuʼn kyyolin tiʼj jlu, pero mintiʼ e kambʼan.
Toj tnejel seman tej npone toj Betel, xiʼ kyiʼn erman qe uʼj te permis toj tribunal federal te distrito. Tuʼnju otoq chin aqʼunane kabʼe abʼqʼi toj tribunal federal te distrito te Saint Paul (Minnesota), ya ojtzqiʼntoq wuʼne tzeʼn tuʼn t-xi bʼinchet tiʼj jlu. Tqʼama jun kyxol qe abogado e onin qiʼje qa otoq tzʼajbʼen Teatro Stanley tuʼn kyok ninqʼij, qe película ex qe concierto te rock. Qa ikju, ¿tiquʼn jaku kubʼ ximet qa nya bʼaʼn tuʼn tok jun kʼulbʼil te Dios toj teatro? Ximen tribunal tiʼjju otoq bʼaj ex tqʼama qa nya toj tumel tej tel tiʼn Jersey City ambʼil qe tuʼn qkʼulin te Dios, tuʼntzunju xi tqʼamaʼn kye aj kawil tuʼn ttzaj kyqʼoʼn permis qe. Toj ambʼil lu xi tzyet tuʼn tok nqʼoʼn nwitze tiʼj tzeʼn in tzaj tkʼiwlaʼn Jehová ttnam aj kyajbʼen ley tuʼn tuʼntzun kukx qajbʼen te. In tzalaje tej wonine tiʼj jlu.
Xi tzyet aqʼuntl kyuʼn erman tuʼn tbʼant nim chʼixpubʼil tiʼj teatro ex mintiʼ xi tiʼn jun abʼqʼi tej tkubʼaj. Toj 8 te septiembre te 1985, kubʼ ikʼset graduación te xnaqʼtzbʼil 79 te Galaad toj ex ok qʼoʼn tbʼi teatro te Ja te Nimaq Chmabʼil te Jersey City. Jun tbʼanel oklenj te weye tej wonine tiʼj Tkawbʼil Dios tej ntene kyxol kʼloj abogado kolin tiʼj ttnam Jehová, ex mas in tzalaje tuʼn jlu twitz alkyexku juntl aqʼuntl jakutoq bʼant wuʼne te abogado tej naʼmxtoq woktze toj Betel. Mintiʼ kubʼ nximane qa attoq junjuntl woklene ktzajel tqʼoʼn Jehová ik tzeʼn jlu.
IN KOLINE KYIʼJ ERMAN TUʼN MIʼN TOK CHIKʼ KYIʼJ
Kyoj abʼqʼi 1980, nim aj qʼanil mintiʼ ok kyqʼoʼn kyoklen testigos de Jehová otoq che tijen tej kyqʼama tuʼn miʼn tok chikʼ kyiʼj. Ex mas tzaj nya bʼaʼn kyiʼj ermana chʼixtoq tul kyal. ¿Tiquʼn? Tuʼnju kyqʼama jwes qa iltoq tiʼj tuʼn tok chikʼ kyiʼj, tuʼnju qa ma che kyimtoq, kyjunalx kyal che kyjel ten.
Toj 29 te diciembre te 1988, mintiʼ weʼ chikʼ tiʼj ermana Denise Nicoleau tej tul tal. Nyatoq bʼaʼn ateʼ hemoglobina toj tchkʼel ex otoq kuʼtz mas te 5.0, ex tqʼama aj qʼanil te tuʼn t-xi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tok chikʼ tiʼj. Pero mintiʼ xi tqʼoʼn ermana ambʼil. Toj juntl qʼij, xi kyqanin aj qʼanil te jun jwes tuʼn ttzaj tqʼoʼn jun permis tuʼn tok qʼet chikʼ tiʼj ermana. Tzaj tqʼoʼn jwes permis tuʼn tbʼant jlu, pero mintiʼ e yolin tiʼj ex mintiʼ xi tqʼamaʼn te ermana Nicoleau nix te tchmil.
Toj viernes 30 te diciembre, ok qʼoʼn chikʼ tiʼj ermana maske nyatoq taj tchmil nix qe toj tja otoq che pon. Nya oʼkxju, ax ikx e tzyet junjun toj tja ermana ex junjun ansyan kyuʼn polisiy. Bʼaj jlu tuʼnju kyqʼama doctor qa e kubʼ weʼ toj kybʼe tuʼntzun miʼn kyokx jatumel taʼ ermana tuʼn tok chikʼ tiʼj. Te prim toj sábado 31 te diciembre, ya otoq che etz ansyan
ex junjuntl toj tja ermana kyoj kykyaqil noticia te Nueva York ex junjuntl tnam.O xiʼye toj juntl tribunal mas nim toklen, ex toj lunes te prim in yoline tukʼil jwes Milton Mollen, aju xi bʼinchante tiʼj nya bʼaʼn. Xi nqʼamaʼne te aju otoq bʼaj ex qa otoq kubʼ tfirmarin juntl jwes permis tuʼn tok chikʼ tiʼj ermana ex mintiʼ otoq che yolin tiʼj. Tqʼama jwes Mollen weye tuʼn wikʼe toj t-oficina te qale tuʼntzun qyoline tiʼjju otoq bʼaj ex alkyeqe ley at toklen tiʼj jlu. Xiʼ ermano Philip Brumley wukʼile, aju nejenel weye. Ax ikx te jwes, xi tqʼoʼn txokbʼil tiʼj abogado te spital tuʼn tpon. Kwest ok ambʼil lu. Kubʼ ttzʼibʼin ermano Brumley jun tqanil weye toj tcuaderno jatumel tqʼama jlu: «Qʼinku tqʼajqʼajel twiʼya». Onin consej lu wiʼje tuʼnju otoq tzaj nqʼoje tej t-xi nqʼamaʼne qa nya toj tumel aju otoq bʼant tuʼn juntl jwes.
Tej tikʼ jun or in qo yoline tiʼj jlu, tqʼama jwes Mollen qa aqoʼye qo okex tiʼn tnejel toj juntl qʼij. Tej qetze toj t-oficina, tqʼama jwes qa kwest kʼelel toj twitz abogado te spital tuʼn tkolin tiʼjju otoq tqʼama. El nnikʼe tiʼj qa in tzajtoq tqʼamaʼn Jehová weye qa oktoq qo kambʼale. Tbʼanelxix tzeʼn o ajbʼene tuʼn Jehová tuʼn tbʼant tajbʼil.
Yajxi o xiʼye jtal tuʼnju bʼaj qbʼinchaʼne uʼj kʼajbʼeltoq quʼne. Nqayin taʼ tribunal jatumel attoq Betel te Brooklyn, tuʼntzunju, chʼixmi kykyaqil qeju in che onin toj Oficina tiʼjju at toklen tukʼil ley i eʼx tuʼn kyqan. Tej tok kybʼiʼn kyaje jwes aju xi qqʼamaʼne kye, tzaj kyqʼamaʼn qa mintiʼ tajbʼen uʼj kubʼ firmarin tuʼn tok chikʼ tiʼj ermana Nicoleau. Ax ikx kyqʼama qa ma kubʼ firmarin jun uʼj ex naʼmxtoq ttzaj tqʼamaʼn jun xjal tiʼ t-ximbʼetz tiʼj, in che ikʼ tibʼaj ley.
Tej tikʼ chʼintl ambʼil, tqʼama tribunal mas nim toklen te Nueva York qa at toklen ermana Nicoleau tuʼn tkubʼ t-ximen tuʼn miʼn tok chikʼ tiʼj. In nonine tuʼn qkambʼane kyaje maj kyoj tribunal te tnam Estados Unidos tuʼn miʼn tok chikʼ kyiʼj erman ex atzun jlu tnejel maj. (Qʼonka twitza tiʼj recuadro « Tej qkambʼane kyoj tribunal nim kyoklen»). Ax ikx o chin onine toj Betel kyukʼil junjuntl abogado kyiʼj junjuntl tiʼchaq ik tzeʼn alkye kxqʼuqil kyiʼj kʼwal, aj tkubʼ naj jun mejebʼleʼn ex qe ley at toklen tukʼil txʼotxʼ ex aj tjaw bʼinchet jun ja.
AJU NMEJEBʼLEʼNE EX QE TOJ NJAYE
Tej tok wojtzqiʼne Dawn, otoq ten tchmil ex attoq oxe tal. In naqʼunantoq ex in najbʼentoq te precursora. Tuʼnju otoq tzʼok weʼ twitz junjun nya bʼaʼn, in jaw labʼine tiʼj tej tok nkeʼyine qa in nok tilil tuʼn tuʼn tajbʼen te Jehová. Toj 1992, o xiʼye toj Asamblea te Distrito «Portadores de Luz» toj tnam Nueva York ex xi nqʼamaʼne te qa wajtoqe tuʼn tok wojtzqiʼne. Tej tikʼ jun abʼqʼi, o kubʼ mojeʼye ex kukx in nonine tiʼj Betel. Tuʼnju at jun tbʼanel tamiwbʼil nxuʼjile tukʼil Jehová ex in tzalaj, jun oyaj jlu te weye. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 31:12, o kubʼ tyekʼin Dawn tbʼanel tmod wukʼile kyoj qe abʼqʼi o qo anqʼine junx.
Tej qkubʼ mojeʼye, qʼiʼntoq 11, 13 ex 16 abʼqʼi kyuʼn tal. Tuʼnju wajtoqe tuʼn woke te jun tbʼanel kytat, ok tilil wuʼne tuʼn tjaw wuʼjine qe xnaqʼtzbʼil in che etz kyoj quʼj, aqeju in che yolin tiʼj tkabʼin kytat kʼwal ex kubʼ nbʼinchaʼne aju in tzaj kyqʼamaʼn uʼj. Kyoj nim abʼqʼi o qo ok weʼye kywitz junjun nya bʼaʼn, pero in chin tzalaje tuʼnju o chin ok kyqʼoʼne kʼwal ik tzeʼn kyman ex te jun tbʼanel kyamiw. Aj in che pontoq kyamiw ja, in qo tzalaje ex tbʼanel ela toj qwitze tej kyten nim kuʼxun qjaye.
Toj 2013, o xiʼye anqʼil tukʼil Dawn atz Wisconsin tuʼntzun qxqʼuqine kyiʼj qtate. Pero noq in jaw labʼine tej ttzaj qʼamaʼn weye qa kukx chin onile toj junjun ambʼil toj Betel kyiʼj junjun aqʼuntl at toklen tukʼil ley.
NOQ MINABʼEN CHʼEXPAJ WANQʼIBʼILE
Toj septiembre te 2018, el nnikʼe tiʼj qa in tzajtoq sqach toj nqule naʼmxtoq njaw yoline. Etz examen wiʼje tuʼn doctor, pero mintiʼ el tnikʼ tiʼj tiʼ yabʼil tok wiʼje. Yajxitl, tzaj tqʼamaʼn juntl doctor weye tuʼn nxiʼye tukʼil jun neurológico. Toj enero te 2019, tzaj tqʼamaʼn neurólogo weye qa atlo jun yabʼil toj nwiʼye aju tok tbʼi te parálisis supranuclear progresiva (PSP).
Tej tikʼ juntl oxe qʼij, in jaw tzʼaqe tej in chin patinarine tibʼaj hielo ex toq tqul nqʼabʼe derecha. Naqʼli qine tuʼn npatinatire. Tuʼntzunju, el nnikʼe tiʼj qa ya mintiʼtoq wipumale tuʼn nyukche. Jun naj rat ma txi yabʼil toj il ex tuʼn jlu kwest tuʼn nyoline, tuʼn nyukche ex tuʼn t-xi nbʼilqʼuʼne qe tiʼchaq.
Jun tbʼanel oklenj te weye tuʼnju ma tzʼajbʼen wojtzqibʼile te abogado tuʼn wonine tiʼj Tkawbʼil Dios. Ax ikx o tzʼok nqʼoʼne te jun oklenj tuʼnju o kubʼ ntzʼibʼine junjun xnaqʼtzbʼil kyoj uʼj bʼinchaʼn maj kye doctor, kye abogado ex kye jwes. Ax ikx o txi nqʼoʼne junjun seminario twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Tkyaqil jlu o tzaj tqʼoʼn ambʼil weye tuʼn wonine tiʼj kyoklen tmajen Jehová tuʼn tkubʼ kyximen alkye qʼanbʼil jaku tzʼok kyiʼj ex tuʼn miʼn tok chikʼ kyiʼj qa ma che ok operarin. Maske ikju, ax nximbʼetze at ik tzeʼn qe yol tkuʼx toj Lucas 17:10, noq jun majen qine ex mintiʼ wajbʼene, ex oʼkx o txi nbʼinchaʼne aju iltoq tiʼj tuʼn tbʼant wuʼne.