In nul itzʼje toj 19 te mayo te 1940 toj tnam Amiún te Líbano. Tej tikʼ junjun abʼqʼi, o xiʼye anqʼil toj tnam Trípoli. In jaw chʼiye toj jun tbʼanel ja xjal, ojtzqiʼntoq Jehová kyuʼn ex kʼujlaʼntoq kyuʼn. Jweʼ qbʼete, oxe txin ex kabʼe qʼa, ex aqine chʼiʼp. Mintiʼ ok kyqʼoʼn nmane toklen pwaq, sino mas ok kyqʼoʼn toklen tuʼn qxnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios, tuʼn qxiʼye kyoj chmabʼil ex tuʼn qonine kyiʼj mas xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj Jehová.

Ateʼtoq nim erman skʼoʼn maj toj kʼloj okslal jatumel ok qchmon qibʼe. Jun kyxol qe jlu ten ermano Michel Aboud ex atoq in nex qʼonte xnaqʼtzbʼil tiʼj libro. Atz ok tojtzqiʼn ermano Michel axix tok Nueva York ex pon tiʼn tbʼanel tqanil toj tnam Líbano tej kyxi tzyet abʼqʼi 1920. Kukx in tzaj nnaʼne tbʼanel tmod kubʼ tyekʼin kyiʼj kabʼe txin otoq che ten toj Xnaqʼtzbʼil te Galaad, aju Anne ex Gwen Beavor kybʼi. Ok kyamiwen kyibʼ toj njaye kyukʼil kabʼe txin lu. Tej tikʼ junjuntl abʼqʼi, in jaw tzalaje tej qyoline juntl maj tukʼil Anne atz Estados Unidos. Tej tikʼ chʼintl ambʼil, ax ikx in yoline tukʼil Gwen ex otoq kubʼ mojeʼ tukʼil ermano Wilfred Gooch, atztoq in che ajbʼen toj ninja qʼil twitz aqʼuntl te Londres Inglaterra.

Tej tzmatoq kʼwalx qine, nyatoq nim kybʼet testigo de Jehová at toj tnam Líbano. Maske ikju, in xitoq qxnaqʼtzaʼne Tyol Dios kye xjal. Kukx bʼant jlu quʼne maske nyatoq kygan junjun nejenel kye okslabʼil. Naʼnx wuʼne tiʼ bʼaj qiʼje junjun maj.

Jun qʼij, in qo pakbʼantoqe tukʼil ntzike Sana toj jun edificio. Akux in qo yoline kyukʼil xjal in che anqʼin atz, pon jun pal nqayin qiʼje. Bʼalo xi txkoʼn tuʼn jun xjal. Tzaj tqʼoj pal ex ok ten yasil tiʼj ntzike, ex etz tlamoʼn te kywitz grada. Alkyelo xjal xi llamarin kye polisiy, pero tej kypon kubʼ kyyekʼin tbʼanel kymod qukʼile ex ok tilil kyuʼn tuʼn kyonin tiʼj Sana tuʼnju otoq kʼixbʼi tej tetz tzʼaq twitz grada. Xi qʼiʼn pal toj estación kye polisiy ex ok kykeʼyin qa qʼiʼn jun pistola tuʼn. Xitzun tqanin nejenel kye polisiy jlu te: «¿Yajtzun teya, tiʼ in bʼant tuʼna? ¿Nejenela toj jun okslabʼil moqa nejenela kye mara?».

Ax ikx naʼn wuʼne tej ttzaj tmajen kʼloj okslal jun bus tuʼntzun qxiʼye pakbʼal najchaq. Bʼaʼntoq taʼ tkyaqil tzmaxi tej tok tbʼiʼn jun pal qa otoq qo pone toj tnam ex ok tchmoʼn jun kʼloj xjal tuʼntzun kyok lipen qiʼje. E ok ten xjal xoʼl abʼj qiʼje ex kʼixbʼi twiʼ nmane kyuʼn. Naʼnx wuʼne qa nojni twitz tuʼn chikʼ. Meltzʼaj toj bus tukʼil ntxuʼye, qkyaqilxe tzaj qbʼise ex o xiʼye kyukʼil. Mintiʼ in nikʼ tnaʼl wuʼne aju tqʼama ntxuʼye akux in nel tsuʼn twitz nmane. Tqʼama jlu: «Jehová, najsankuya kyil xjal lu tuʼnju mintiʼ in nel kynikʼ tiʼjju in bʼant kyuʼn».

Toj juntl maj, o xiʼye visitaril qe toj qjaye toj tnam jatumel in nul itzʼje. Tej qpone tja nchmane, otoq pon jun obispo, jun nejenel kye okslabʼil nim toklen. Ojtzqiʼntoq tuʼn qa testigo de Jehová qe nmane. Maske tzmatoq qʼiʼn qaq abʼqʼi wuʼne, tzaj tqanin jlu weye: «Yajtzun teya, ¿tiquʼn naʼmx tjaw aʼ twiʼya?». Xi nqʼamaʼne te qa tzmatoq kʼwalx qine ex qa iltoq tiʼj tuʼn tel mas nnikʼe tiʼj Tyol Dios ex tuʼn tten mas qʼuqbʼil nkʼuʼje tuʼntzun tjaw aʼ nwiʼye. Nya bʼaʼn ela jlu toj twitz, tuʼntzunju xi tqʼamaʼn te nchmane qa mintiʼ ok nqʼoʼne toklen.

Pero noq junjun maj bʼaj jlu qiʼje. Chʼixme kykyaqil xjal te tnam Líbano tbʼanel kymod ex bʼaʼn che bʼinchan xtalbʼil. Nim maj o yoline kyukʼil tiʼj tbʼanel tqanil tkuʼx toj Tyol Dios ex xi qqʼoʼne xnaqʼtzbʼil kye nim xjal.

Tej in chin skweline, pon jun ermano te Venezuela visitaril tnam Líbano. Pon kyoj chmabʼil qukʼile ex xi tzyet tuʼn tyolin tukʼil wanabʼe Wafa. Tej tikʼ ambʼil, e kubʼ mojeʼ ex i eʼx anqʼil atz Venezuela. Tej ttzaj ttzʼibʼin Wafa qe carta qeye, kukx tzaj tqʼamaʼn te nmane tuʼn qxiʼye anqʼil Venezuela tuʼnju in bʼisintoq qiʼje. Kubʼ tkʼuʼj nmane tuʼn.

O pone Venezuela toj 1953 ex o xiʼye anqʼil atz Caracas, nqayin tiʼj palacio nacional. Tuʼnju tzmatoq kʼwalx qine, in jaw tzalaje tej tok nkeʼyine presidente tej tikʼ toj tbʼanel tkar tukʼil tchofer. Xi tiʼn ambʼil tuʼn kynaqʼet nmane toj tnam lu tuʼnju junxitl yol in che yolin  xjal tiʼj, junxitl kykostumbr, junxitl wabʼj ex junxitl clima. Tzmatoq in xi tzyet tuʼn kynaqʼet toj akʼaj tnam tej tbʼaj jun tiʼ aju tzaj nim qbʼise tuʼn.

Noq minabʼen tzaj yabʼil tiʼj nmane. Mintiʼ kubʼ qximane qa tuʼn tbʼaj jlu tuʼnju attoq tipumal ex bʼajxtoq tzaj yabʼil tiʼj. Pero tzaj kyqʼamaʼn doctor qa attoq cáncer tiʼj ex ok operarin. Bʼisbʼajil tuʼnju kyim tej tikʼ jun seman.

Mintiʼ in che kanet yol wuʼne tuʼn t-xi nqʼamaʼne jniʼ bʼis kubʼ qnaʼne. Tej tbʼaj jlu, tzmatoq qʼiʼn 13 abʼqʼi wuʼne. Kubʼ qximane qa mlayx qo exe twitz ex qa mlayx qo tzalaje juntl maj. Kwest ela te ntxuʼye tuʼn tkubʼ t-ximen qa ya mintiʼtl tchmil tukʼil. Pero el qnikʼe tiʼj qa jaku qo exe twitz ex noq tuʼn tonbʼil Jehová bʼant jlu quʼne. Qʼiʼntoq 16 abʼqʼi wuʼne tej ngraduarine atz Caracas ex el nnikʼe tiʼj qa iltoq tiʼj tuʼn wonine kyiʼj toj njaye tukʼil pwaq.

Toj ambʼil aju, kubʼ mojeʼ Sana tukʼil Rubén Araujo, aju otoq ten toj Xnaqʼtzbʼil te Galaad ex otoq meltzʼaj atz Venezuela. Kubʼ kyximen tuʼn kyxiʼ anqʼil atz Nueva York. Kubʼ kyximen toj njaye tuʼn nxiʼye toj universidad, tuʼntzunju in xiʼye anqʼil Nueva York tukʼil Sana ex Rubén tuʼntzun nxnaqʼtzane atz. Tej wanqʼine kyukʼil, e onin wiʼje tuʼn tchʼiy wamiwbʼile tukʼil Jehová. Ax ikx, ateʼtoq nim erman otoq che chʼiy toj kyokslabʼil toj kʼloj okslal jatumel ok qchmon qibʼe, aju Brooklyn Spanish tbʼi. Kyxol jlu, ok nkʼujlaʼne ermano Milton Henschel ex ermano Frederick Franz, aqeju in che ajbʼentoq toj Betel te Brooklyn.

Tej chʼixtoq tetz bʼaj tnejel abʼqʼi wuʼne toj universidad atz Nueva York, in ximane tiʼj tiʼtoq in bʼant wuʼne tukʼil wanqʼibʼile. Otoq jaw wuʼjine junjun xnaqʼtzbʼil toj uʼj Xqʼuqil, aqeju in che yolin tiʼj qa jaku qo ajbʼen mas te Jehová, ex in ximane kyiʼj xnaqʼtzbʼil lu. Ok nkeʼyine qa in che tzalaj precursor ex qe betelita ateʼtoq toj kʼloj okslal jatumel ok nchmon wibʼe, ex wajtoqe tuʼn woke ik tzeʼn kye. Pero naʼmxtoq tjaw aʼ nwiʼye, el nnikʼe tiʼj qa iltoq tiʼj tuʼn t-xi nqʼamaʼne te Jehová tuʼn wajbʼene te. Tuʼntzunju, bʼant wuʼne ex jaw aʼ nwiʼye toj 30 te marzo te 1957.

Tej otoqxi jaw aʼ nwiʼye, kubʼ nximane tuʼn tbʼant juntl tiʼ wuʼne. Wajtoqe tuʼn wajbʼene te Jehová toj tkyaqil ambʼil. Pero ojtzqiʼntoq wuʼne qa kwest tuʼn t-xi tzyet tuʼn wajbʼene te precursor. Kubʼ nximane tzeʼn tuʼn ntene toj universidad ex toj ax ambʼil tuʼn wajbʼene te precursor. Xi ntzʼibʼine qe carta te ntxuʼye ex kye ntzike atz Venezuela tuʼn t-xi nqʼamaʼne kye qa otoq kubʼ nximane tuʼn tkyaj nqʼoʼne universidad, tuʼn nmeltzʼaje juntl maj kyukʼil ex tuʼn t-xi tzyet tuʼn wajbʼene te precursor. Ax ikx kye pon kysamaʼn nim carta weye atz Nueva York.

In meltzʼaje Caracas toj junio te 1957. Tej npone, ok nkeʼyine qa kyajtoq toj njaye  onbʼil. Kyajtoq tuʼn kyxi onit tukʼil pwaq. ¿Jakupetoq chin onine kyiʼj? Tzaj qʼamaʼn jun waqʼune toj banco, pero wajtoqe tuʼn wajbʼene te precursor. Ex tuʼn jlu otoq chin meltzʼaje njaye. Kubʼ nximane tuʼn waqʼunane ex tuʼn wajbʼene te precursor. Toj nimku abʼqʼi, in naqʼunane toj tkyaqil ambʼil toj jun banco ex tojx ambʼil aju in najbʼene te precursor. Attoq nim tiʼchaq tuʼn tbʼant wuʼne, pero kubʼ nnaʼne nim tzalajbʼil.

Ax ikx, kubʼ nnaʼne nim tzalajbʼil tej tok wojtzqiʼne Sylvia, jun tbʼanel ermana te tnam Alemania. Kʼujlaʼntoq Jehová tuʼn ex otoq pon anqʼil kyukʼil tman atz Venezuela. Tej tikʼ ambʼil, o kubʼ mojeʼye ex ul kabʼe qkʼwale. Tnejel ul itzʼj Michel, aju in nok qqʼoʼne tbʼi te Mike ex yajxitl ul itzʼj Samira. Ax ikx kubʼ qximane tuʼn tanqʼin ntxuʼye qukʼile tuʼntzun tok qxqʼuqine. Ya mintiʼ bʼant tuʼn wajbʼene te precursor tuʼnju iltoq tiʼj tuʼn xqʼuqine kyiʼj toj njaye, pero kukx ok tilil wuʼne tuʼn wajbʼene te Jehová ik tzeʼn jun precursor. Ok tilil quʼne tukʼil Sylvia tuʼn qoke te precursor auxiliar qa jakutoq bʼant, ik tzeʼn kyoj vacaciones.

Naʼmxtoq kyetz nkʼwale toj tja xnaqʼtzbʼil tej tkubʼ nximane aju xi nqʼamaʼne kyeye tnejel. Attoq jun tbʼanel wanqʼibʼile ex in noktoq qʼoʼn woklene kyuʼn xjal in che aqʼunan toj banco. Maske ikju, wajtoqe tuʼn tkubʼ kyximen qa tmajen Dios qine. Kukx in ximane tiʼj jlu. Tuʼntzunju, o kubʼ qeye tukʼil Sylvia tuʼn qximane tiʼj jniʼ pwaq in najbʼentoq quʼne. Qa ma kyajtoq ntzaqpiʼne waqʼune, jakutoq tzaj qʼoʼn nim pwaq weye tuʼn banco. Tuʼnju mintiʼtoq kʼas qiʼje, kubʼ qximane tuʼn qanqʼine kyukʼil nya nim tiʼchaq ex jakutoq kanin qpwaqe.

Kwest bʼant jlu quʼne. Pero onin nxuʼjile ex ntxuʼye wiʼje tuʼn tbʼant aju otoq kubʼ qximane. Tuʼn jlu, jakutoq chin ajbʼene juntl maj te Jehová toj tkyaqil ambʼil. ¡Nimxix in tzalaje tuʼn jlu! Ya otoq bʼant ntene tuʼn woke juntl maj te precursor. Pero tej tikʼ chʼin ambʼil, bʼaj juntl tiʼ mintiʼ ximen quʼne.

Jun qʼij, tzaj tqʼamaʼn doctor qeye qa otoq tzʼok ten tal Sylvia. Mintiʼtoq ximen jlu quʼne. Kubʼ qnaʼne nim tzalajbʼil, pero kukx in ximane tiʼj tuʼn woke te precursor. ¿Jakupe bʼant? Jun rat okx qqʼoʼne toj qwiʼye qa tuʼn tul itzʼj juntl qkʼwale ex qajtoqe tuʼn tpon ambʼil tuʼn  tul. Pero, ¿tiʼtoq kbʼajel tiʼjju otoq kubʼ qximane tuʼn tbʼant quʼne?

Tej otoqxi qo yoline tiʼj tiʼ tuʼn tbʼant quʼne, mintiʼ kubʼ qchʼexpuʼne aju otoq kubʼ qximane. Ul itzʼj qkʼwale Gabriel toj abril te 1985. Kyaj ntzaqpiʼne aqʼuntl toj banco ex toj junio te 1985, xi tzyet tuʼn wajbʼene juntl maj te precursor regular. Tej tikʼ ambʼil, tzaj qʼoʼn woklene tuʼn wonine tiʼj Kʼloj ansyan toj Ninja qʼil twitz aqʼuntl. Atztoq in chin anqʼine Caracas ex atz tok ninja qʼil twitz aqʼuntl junlo 80 kilómetros tiʼj tnam lu. Iltoq tiʼj tuʼn nviajarine kabʼe moqa oxe maj toj seman.

Atztoq taʼ ninja qʼil twitz aqʼuntl toj tnam La Victoria, tuʼntzunju kubʼ qximane tuʼn qxiʼye anqʼil atz tuʼntzun qtene nqayin tiʼj Betel. Qkyaqilxe bʼant jun matij chʼixpubʼil quʼne. In xi nqʼoʼne nim chjonte kye toj njaye tuʼnju e onin wiʼje tej tkubʼ qximane tuʼn qxiʼye anqʼil toj juntl lugar. Tzaj tqʼamaʼn ntzike Baha qa jakutoq xqʼuqin tiʼj qtxuʼye. Ya otoq kubʼ mojeʼ Mike, atzunte Samira tukʼil Gabriel kukxtoq in che anqʼin qukʼile. Tuʼntzunju, iltoq tiʼj tuʼn tkyaj kyqʼoʼn qe kyamiw atz Caracas. Atzunte Sylvia iltoq tiʼj tuʼn tnaqʼet toj jun tal tnam. Qkyaqilxe ok tilil quʼne tuʼn qnaqʼete tuʼn qanqʼine toj juntl tal ja mas chʼin. Ikju, bʼant nim chʼixpubʼil quʼne tej qxiʼye anqʼil toj tnam La Victoria.

Ax ikx ul mas chʼixpubʼil toj qanqʼibʼile. Kubʼ mojeʼ Gabriel, atzunte Samira xiʼ anqʼil toj juntl ja. Ex toj 2007, tzaj qʼoʼn txokbʼil qiʼje tukʼil Sylvia tuʼn qajbʼene toj Betel ex kukx atoʼye tzalu toj ambʼil jaʼlo. In najbʼen Mike, aju tnejel qkʼwale te ansyan ex te precursor junx tukʼil Mónica, aju t-xuʼjil. Ax ikx te Gabriel in najbʼen te ansyan ex atz in che ajbʼen te Jehová toj tnam Italia junx tukʼil Ambra, aju t-xuʼjil. Atzunte Samira in najbʼen te precursora ex in nonin kyiʼj aqʼuntl in che bʼant toj Betel atz tja.

Nim maj kubʼ nximane tiʼ tuʼn tbʼant wuʼne, pero mintiʼ in tzaj nbʼise tiʼjju o bʼant wuʼne. Noqwit tzaj qʼoʼn ambʼil weye juntl maj tuʼn tkubʼ nximane tiʼ tuʼn tbʼant wuʼne, aʼyex tiʼchaq jaku che jaw njyoʼne. In xi nqʼoʼne nim chjonte tiʼjju o bʼant wuʼne toj wajbʼebʼile te Jehová. Kyoj qe abʼqʼi o che ikʼ, o tzʼok nkeʼyine qa nim toklen tuʼn tten jun tbʼanel qamiwbʼil tukʼil. Aj tkubʼ qximen tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn, qa nim toklen moqa miʼn, jaku tzaj tqʼoʼn Jehová onbʼil qe aju mlay tzaj tqʼoʼn jun xjal (Filip. 4:6, 7). In qo tzalaje tiʼj qajbʼebʼile toj Betel tukʼil Sylvia ex in kubʼ qximane qa tbʼanel o tzʼela tkyaqilju o bʼant quʼne noq tuʼnju o txi qqanine onbʼil te Jehová.