Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Ateʼtoq tbʼanel edificio ex monumento toj tnam Nínive.

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Tiʼ bʼaj tiʼj tnam Nínive tibʼajxi ambʼil tej tanqʼin Jonás?

NQAYIN tiʼj abʼqʼi 670 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, otoq tzʼok tipumal tkawbʼil Asiria ex atzun kawbʼil mas nim toklen twitz tkyaqil Txʼotxʼ toj ambʼil aju. Ik tzeʼn in tzaj yekʼin toj Museo Británico, «otoq txi tzyet tuʼn tkawin toj oeste te Chipre ex in pon bʼaj tkawbʼil toj este te Irán, ex kyoj junjun abʼqʼi, pon kanin tkawbʼil toj tnam Egipto». Ok tnam Nínive te capital te tnam Asiria ex atzun mas matij at twitz tkyaqil Txʼotxʼ. In jawtoq tnimsan tibʼ tuʼnju ateʼtoq nim monumento toj, ateʼqe tbʼanel jardín, qe tbʼanel palacio ex qe matij biblioteca. Toj ojtxe tnam Nínive, o che kanet junjun txol yol twitz pared jatumel in tzaj tyekʼin qa ok tqʼoʼn aj kawil Asurbanipal ex junjuntl aj kawil te Asiria kybʼi te «aj kawil twitz tkyaqil Txʼotxʼ». Toj ambʼil aju, mintiʼtoq in kubʼ kyximen xjal qa jaku kubʼ tiʼj tnam Asiria ex Nínive.

Aju tkawbʼil tnam Asiria, atzunju mas nim toklen toj ambʼil aju.

Noqtzun tuʼnj, tej tok tipumal tnam Asiria, tqʼama profeta Sofonías tiʼtoq tuʼn tbʼant tuʼn Jehová tiʼj. Kyaj tqʼamaʼn jlu: «Knajel txʼotxʼ Asiria tuʼn, [...] mintiʼ xjal kyjel tqʼoʼn tuj tnam Nínive ex kʼokel tuʼn ik tzaʼn tzqij txʼotxʼ». Ax ikx tqʼama juntl profeta jlu, aju Nahúm tbʼi: «Kyelqʼanxe saq pwaq. Kyelqʼanxe qʼan pwaq. [...] Ma kubʼ xitj tnam Nínive, ma txi qʼiʼn tkyaqilju at tuj, mintiʼ xjal ma kyaj ten tuj. [...] Kykyaqil qeju che okel keʼyinte teya che elel oq tiʼja ex ok kymaʼ kyjaʼ: Ma kubʼ xitj tnam Nínive» (Sof. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7). Tej tok kybʼiʼn xjal profecía lu, bʼalo kubʼ kyxjelin: «¿Axpe tok kbʼajel jlu? ¿Jakupe kubʼ tiʼj tnam Asiria tuʼn jun xjal?». Mintiʼlo xi kynimen jlu.

Kyaj tzaqpiʼn tnam Nínive ex ok ik tzeʼn jun desierto.

Pero atzun jlu bʼaj. Nqayin tiʼj abʼqʼi 600 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, kubʼ tiʼj tnam Asiria kyuʼn xjal te Babilonia ex te Media. Tej tbʼet ambʼil, kyaj tzaqpiʼn tnam Nínive ex ikʼ tnaʼl kyuʼn xjal. In tzaj tqʼamaʼn jun tqanil etz tuʼn Museo de Arte Metropolitano te Nueva York jlu: «Tej otoq tzikʼ chʼin ambʼil tibʼaj abʼqʼi 600 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo, ya mintiʼtoq jun xjal in nanqʼin toj tnam Nínive ex otoq kyaj naj tjaqʼ txʼotxʼ. Ex oʼkx tzaj naʼn tnam Nínive tuʼnju in yolin Tyol Dios tiʼj». In tzaj tqʼamaʼn Biblical Archaeology Society Online Archive qa tej t-xi tzyet abʼqʼi 1800, «ni jun xjal ojtzqiʼntoq tuʼn qa otoq ten ttnam Nínive, aju tcapital Asiria». Pero toj abʼqʼi 1845, ok ten arqueólogo Austen Henry Layard lukul txʼotxʼ ex kanet tnam Nínive tuʼn. Kyuʼn qe tiʼchaq e kanet, in nel nikʼbʼaj tiʼj qa matij tnam Nínive.

In chʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj kyuʼn profecía o japun kywiʼ tiʼj tnam Nínive, tuʼnju in tzaj tyekʼin jlu qa ax ikx kjapunel kywi profecía in yolin kyiʼj nimaq kawbʼil at toj ambʼil jaʼlo (Dan. 2:44; Apoc. 19:15, 19-21).