Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿O tzʼok tbʼiʼna?

¿Axpe tok anqʼin Mardoqueo?

A MARDOQUEO jun kyxol qe xjal mas in yolin uʼj te Ester tiʼj. Te tnam Israel Mardoqueo ex aqʼunan toj palacio te Persia tej t-xi tzyet tjweʼyin syent abʼqʼi tjaqʼ ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo «tuj tqʼijlalil rey Asuero». In kubʼ kyximen nim xjal qa a rey Asuero in nok te Jerjes I. Onin Mardoqueo tiʼj rey tuʼn miʼn tkubʼ bʼyoʼn kyuʼn junjun xjal. Tuʼntzunju, xi tqʼamaʼn rey kye xjal tuʼn tok qʼoʼn toklen. Ex tej tkubʼ bʼyoʼn Hamán, jun aj qʼoj tiʼj Mardoqueo ex qe judiy, ok qʼoʼn toklen Mardoqueo te tnejel ministro tuʼn rey. Onin oklenj lu tiʼj Mardoqueo tuʼn tetz tqʼoʼn jun ley jakutoq tzʼonin kyiʼj judiy e anqʼin toj tnam Persia tuʼn miʼn kykubʼ bʼyoʼn (Est. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16).

Tej kyxi tzyet abʼqʼi 1920, tzaj kyqʼamaʼn junjun xjal in che xnaqʼtzan tiʼj ambʼil ojtxe qa noq jun txʼolbʼabʼil tkuʼx toj uʼj te Ester ex qa mintiʼ anqʼin Mardoqueo. Pero toj abʼqʼi 1941, kanet jun tiʼ kyuʼn arqueólogo ex in tzaj tyekʼin qa ax tok aju in tzaj tqʼamaʼn Biblia tiʼj Mardoqueo. ¿Tiʼtzun kanet kyuʼn?

Kanet jun tqanil kyuʼn kubʼ tzʼibʼin toj kyyol xjal te Persia ex in yolin tiʼj jun xjal Marduka tbʼi moqa Mardoqueo toj kastiy. Aqʼunan toj tnam Susa ex bʼalo aqʼunan tuʼn tajlet pwaq. In xnaqʼtzan Arthur Ungnad tiʼjju bʼaj kyoj lugar aju ex tqʼama qa «oʼkx tqanil lu in yolin tiʼj Mardoqueo ex mintiʼ toklen tukʼil Biblia».

Atxix tej tqʼama Arthur Ungnad qe yol lu, o che kubʼ traducirit nim mil tqanil e kubʼ tzʼibʼin toj kyyol xjal te Persia. Kyxol qe jlu, ateʼ tqanil te Persépolis aqeju e kanet toj tbʼuchil tesorería nqayin kyiʼj tmuro tnam. E kubʼ tzʼibʼin tqanil lu toj ambʼil tej tkawin rey Jerjes I. E kubʼ tzʼibʼin toj yol elamita ex in kanet nim bʼibʼaj kyoj aqeju in yolin uʼj te Ester tiʼj. a

Aju bʼibʼaj Mardoqueo moqa Marduka tzʼibʼin toj jun tqanil toj kyyol xjal te Persia.

In che yolin tqanil te Persépolis tiʼj jun xjal Marduka tbʼi ex in tzaj tqʼamaʼn qa aqʼunan te aj tzʼibʼil toj palacio te Susa tej tkawin Jerjes I. Jun kyxol qe tqanil lu tzaj tqʼamaʼn qa aqʼunan te traductor. At toklen tqanil lu tukʼilju in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tiʼj Mardoqueo. Aqʼunan te rey Asuero moqa Jerjes I ex bʼalo in yolintoq toj kabʼe yol, axpe ikx, kukx kubʼ qeʼ ttzi tpwertil tpalacio rey toj tnam Susa (Est. 2:19, 21; 3:3). Aj ttzaj qʼamaʼn yol pwert tzalu, atz in yolin tiʼj jun matij ja jatumel e aqʼunan qe xjal e onin tiʼj rey.

Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, chʼixme aʼyex tiʼchaq bʼant tuʼn Marduka in che yolin tqanil tiʼj tukʼilju bʼant tuʼn Mardoqueo tukʼilju in yolin uʼj te Ester tiʼj. E anqʼin toj ax ambʼil, toj ax lugar ex ax aqʼuntl bʼant kyuʼn. Tuʼn jlu, in nel qnikʼ tiʼj qa axlo Marduka in nok te Mardoqueo.

a Toj 1992, kubʼ ttzʼibʼin profesor Edwin Yamauchi jun tqanil jatumel yolin kyiʼj 10 bʼibʼaj in che kanet toj tqanil te Persépolis ex in che kanet toj uʼj te Ester.