Naʼmxtoq t-xi nqʼamaʼne tiʼ bʼaj te mankbʼil, tnejel kxel nqʼamaʼne tiquʼn kubʼ nximane tuʼn wajbʼene te Jehová toj tkyaqil ambʼil.

In nul itzʼje toj 1942, toj jun isla Curazao tbʼi. Atz ul itzʼj nmane toj tnam Surinam, pero xiʼ aqʼunal atz Curazao. Bautisarin tej atxtoq junjun abʼqʼi tuʼn wul itzʼje. Atzun jun kyxol qeju tnejel testigo de Jehová e ten toj tnam Curazao. a Tkyaqil seman xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios wukʼile ex kyukʼil kyaje wermane, noqtzun tuʼnj, at maj nyatoq qaje tuʼn qxnaqʼtzane. Tej qʼiʼntoq 14 abʼqʼi wuʼne, kubʼ t-ximen nmane tuʼn qmeltzʼaje anqʼil toj tnam Surinam tuʼntzun qxqʼuqine tiʼj nyaʼye otoq tijen.

Tej qanqʼine toj tnam Surinam, ok wamiwen wibʼe kyukʼil kuʼxun in che ajbʼen te Jehová tukʼil tzalajbʼil. Nyatoq nim abʼqʼi qxole ex in che ajbʼentoq te precursor regular. In che tzalajtoq aj kyyolin tiʼjju otoq bʼaj kyiʼj toj pakbʼabʼil. Ajtoq kybʼaj chmabʼil, qgantoqe tuʼn qyoline kyiʼj xnaqʼtzbʼil toj Tyol Dios, axpe ikx bʼant jlu quʼne toj junjun qonikʼen. E onin wamiwe lu wiʼje tuʼn tel nnikʼe tiʼj qa wajtoqe tuʼn waqʼunane te Jehová. Tuʼntzunju, in bautisarine tej qʼiʼntoq 16 abʼqʼi wuʼne ex xi tzyet tuʼn wajbʼene te precursor regular tej qʼiʼntoq 18 abʼqʼi wuʼne.

Tej wajbʼene te precursor, el nnikʼe kyiʼj junjun xnaqʼtzbʼil e onin wiʼje toj wajbʼebʼile te Jehová toj tkyaqil ambʼil. El nnikʼe tiʼj qa nim toklen tuʼn t-xi qqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye erman. Tej woke te precursor, onin jun misionero wiʼje aju Willem van Seijl tbʼi. b Tzaj  tyekʼin weye alkye tten tuʼn kybʼant junjun oklenj toj congregación. Mintiʼ kubʼ nximane qa kʼoniltoq xnaqʼtzbʼil lu wiʼje. Tej tikʼ jun abʼqʼi, tzaj qʼoʼn woklene te precursor especial. Yajxitl, in xqʼuqine kyiʼj junjun grupo najchaq ateʼ toj selva te Surinam. ¡In xi nqʼoʼne nimxix chjonte tuʼnju tzaj kyqʼoʼn erman xnaqʼtzbʼil weye! Atxix toj ambʼil aju, o tzʼok tilil wuʼne tuʼn t-xi nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil kye txqantl.

Ax ikx, el nnikʼe tiʼj qa il tuʼn tkubʼ qximen tzeʼn kʼajbʼel pwaq quʼn ex alkyeqe tiʼchaq ktzajel qlaqʼoʼn maske nya nim qpwaq at. Tej t-xi tzyet xjaw, kubʼ qximane tukʼil juntl precursor especial tiʼ kʼajbʼel quʼne kyoj junjuntl seman. Yajxitl, xiʼ jun qeye laqʼol qe tiʼchaq toj capital. Iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ qximane tzeʼn kʼajbʼel chʼin pwaq tzaj qʼoʼn qeye ex iltoq tiʼj tuʼn tok qxqʼuqine qwaye tuʼntzun tkanin aj tex xjaw. Qa ma kubʼaj jun tiʼ qeye, kwesttoq tuʼn tkanet quʼne toj selva. Tuʼnju atxix tej kuʼxun qine el nnikʼe tiʼj tzeʼn tuʼn tajbʼen pwaq wuʼne toj tumel ex tuʼn wanqʼine kyukʼil nya nim tiʼchaq, o tzʼonin wiʼje tuʼn tok nqʼoʼne nwiʼye tiʼj wajbʼebʼile te Jehová.

Nya oʼkxju, ax ikx el nnikʼe tiʼj qa mas tbʼanel qa ma txi qyekʼin axix tok kye xjal toj kyyol. Tej in jaw chʼiye, in yoline toj holandés, inglés, papiamento ex surinamés moqa sranan, jun kyyol xjal te Surinam. Pero tej wanqʼine toj selva, el nnikʼe tiʼj qa mas in nok kyqʼoʼn xjal kywiʼ tiʼj tbʼanel tqanil qa ma qo pakbʼan kye toj kyyol. At maj, kwest ela toj nwitze tuʼn nyoline kyoj junjun yol ik tzeʼn saramacano tuʼnju at maj il tiʼj tuʼn tajbʼen nim tqʼajqʼajel qwiʼ ex at maj nya il tiʼj. Pero tuʼnju o tzʼok tilil wuʼne, o chin onine kyiʼj nim xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj axix tok.

Tej nxnaqʼtzane kyiʼj yol, nim maj in nel tzpete ex kubʼ nchʼixwiye. Jun maj, wajtoqe tuʼn t-xi nqanine te jun xuʼj in xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios tzeʼntoq taʼ tuʼnju otoq tzaj choʼn tkʼuʼj. Pero xi nqanine te qa otoq tzʼok ten tal. Ex nya bʼaʼn ela jlu toj twitz tej t-xi nqanine te. Maske in nel tzpete, kukx ok tilil wuʼne tuʼn nyoline toj kyyol xjal.

Toj 1970, tzaj qʼoʼn woklene te superintendente te circuito. Toj abʼqʼi aju, in xiʼye visitaril kye grupo najchaq ateʼ toj selva tuʼn tex nqʼoʼne chikʼbʼabʼil tok tbʼi «Visitando la central mundial de los testigos de Jehová». Ax ikx, qʼiʼntoq junjun tilbʼilal tuʼn chikʼbʼabʼil lu. Tuʼn qpone kyoj lugar lu, o bʼete toj canoa kyoj río kyukʼil junjuntl erman. Xi qiʼne jun planta te luz, gasolina, qe lámpara de queroseno ex qe tiʼchaq e ajbʼen qeye tuʼn tok qqʼoʼne qe tilbʼilal. Tej qpone, xi qiqane qe tiʼchaq lu jatumel ex nqʼoʼne chikʼbʼabʼil. Kukx in tzaj nnaʼne aju tzalajbʼil kubʼ kynaʼn xjal tej tok kybʼiʼn chikʼbʼabʼil. Kubʼ nnaʼne tzalajbʼil tej wonine kyiʼj xjal tuʼn tel kynikʼ tiʼj Jehová ex tiʼj ttnam tzalu twitz Txʼotxʼ. Mas nim kʼiwlabʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová qe twitz aqʼuntl in bʼant quʼn toj qajbʼebʼil te.

Ojtzqiʼntoq wuʼne qa tbʼanel tuʼn qajbʼen qjunalx toj circuito, pero wajtoqe tuʼn nkubʼ mojeʼye. Tuʼntzunju, xi nqanine te Jehová tuʼn tonin wiʼje tuʼn tkanet jun nxuʼjile jakutoq tzalaj tuʼn tajbʼen junx wukʼile toj selva. Tej tikʼ jun abʼqʼi, xi tzyet tuʼn tok qojtzqiʼn qibʼe tukʼil Ethel, jun precursora especial ok tilil tuʼn toj tajbʼebʼil te Jehová. Atxix tej tal txin Ethel, tajtoq tuʼn tok ik tzeʼn te apóstol Pablo ex tuʼn taqʼunan kyuw toj pakbʼabʼil. O kubʼ mojeʼye toj septiembre te 1971 ex kukx o ajbʼene toj circuito.

Nyatoq qʼinun qe toj tja Ethel tej tjaw chʼiy, tuʼntzunju, nya kwest ela toj twitz tuʼn tnaqʼet toj circuito toj selva. Jun techel, tej qxiʼye visitaril qe congregación najchaq ateʼ, mintiʼtoq in xi qiʼne nim tiʼchaq. O xiʼye txʼajol qxbʼalune toj río ex bʼiʼx o bañarine. O naqʼete tuʼn t-xi qwaʼne alkyexku wabʼj tzaj kyqʼoʼn erman qeye ik tzeʼn qe iguana, qe piraña moqa alkyexku juntl tiʼ otoq kanet kyuʼn. At maj, o waʼne twitz t-xaq plátano ex tukʼil qqʼabʼe. In kubʼ qximane tukʼil Ethel qa tej kybʼant tiʼchaq lu quʼne toj qajbʼebʼile te Jehová, o tzʼonin tuʼn qoke ik tzeʼn jun aqwil moqa las te oxe twitz (Ecl. 4:12). ¡Mlayx kubʼ qchʼexpuʼne aju o bʼaj qiʼje tukʼil juntl tiʼ!

Aju ma txi nqʼamaʼne tej saj tzyet tuʼn nyoline atz bʼaj toj jun lugar najchaq tej tzmatoq in qo meltzʼaje toj jun visita. Tej qbʼete toj aʼ, chʼixmi xi mulqʼaj canoa toj. Tbʼanel tuʼnju toktoq chaleco salvavidas qiʼje ex mintiʼ o kux tzʼaqe. Pero okx noj toj canoa tuʼn aʼ. Tuʼntzunju, kux qxoʼne qwaye toj aʼ tuʼntzun tjatz qiʼne aʼ toj canoa kyuʼn tkubʼel qwaye.

Tuʼnju mintiʼ qwaye kyaj, qajtoqe tuʼn ttzyet jun pescad quʼne akux in qo bʼete toj aʼ, pero mintiʼ jun tzyet quʼne. Tuʼntzunju, o naʼne Dios te Jehová ex xi qqanine tuʼn  ttzaj tqʼoʼn qwaye te qʼij aju. Tej qbʼaj naʼne Dios, tzyet jun pescad tuʼn jun ermano, jweʼ qbʼete o waʼne tiʼj te qale ex o noje.

Qʼiʼntoq jweʼ abʼqʼi quʼne toj circuito tej tok qbʼiʼne qa qo okele te mambʼaj. In jaw tzalaje tej tok nbʼiʼne jlu, pero mintiʼtoq ojtzqiʼn quʼne tiʼtoq kbʼajel qiʼje. Qajtoqe tukʼil Ethel tuʼn kukx qajbʼene te Jehová toj tkyaqil ambʼil qa jakutoq bʼant. Toj 1976, ul itzʼj tnejel qkʼwale Ethniël ex tej tikʼ kabʼe abʼqʼi tukʼil mij, ul itzʼj Giovanni.

Tuʼnju nyatoq nim erman in che onin toj tnam Surinam, tzaj kyqʼamaʼn erman te sucursal weye tuʼn kukx wajbʼene toj circuito. Tej naʼmxtoq kychʼiy kʼwal, tzaj qʼoʼn ambʼil weye tuʼn nxiʼye visitaril kye circuito nya nim congregación at kyoj. Tzaj tqʼoʼn jlu ambʼil weye tuʼn nxiʼye visitaril kabʼe congregación toj kabʼe seman ex tuʼn ntene te precursor toj weye ncongregación toj juntl kabʼe seman. In qoʼxtoqe qkyaqile aj nxiʼye visitaril qe congregación ateʼ nqayin tiʼj qjaye. Pero njunalxe in xiʼye toj selva ex tej kyok asamblea.

Iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ nximane tiʼ tuʼn tkubʼ nbʼinchaʼne tuʼntzun tjapun tkyaqil woklene. Kukx ok tilil wuʼne tuʼn qxnaqʼtzane tkyaqil seman kyukʼil toj njaye. Pero tej wexe visitaril kye congregación toj selva, a Ethel xi bʼinchante jlu. Ok tilil quʼne tuʼn tel qpaʼne ambʼil tuʼn qtene kyukʼil qkʼwale ik tzeʼn tuʼn qsaqchane jun rat moqa tuʼn qpasialine kyoj tbʼanel lugar nqayin tiʼj qjaye. Chʼixme tkyaqil maj, yaj in xiʼye jtal tuʼnju bʼaj nbʼinchane ntene kyiʼj woklene. O tzʼok Ethel te jun tbʼanel xuʼjilbʼaj ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Proverbios 31:15. Prim jaw weʼ tuʼn tbʼaj tbʼinchaʼn qwaye ex tuʼn tjaw quʼjine texto te qʼij naʼmxtoq kyxiʼ kʼwal toj escuela. In kubʼ nnaʼne nimxix tzalajbʼil tuʼnju o tzʼonin nxuʼjile wiʼje tuʼn kukx kyjapun woklene.

O tzʼok tilil quʼne tukʼil Ethel tuʼn t-xi qyekʼine kye qkʼwale tuʼn tok kykʼujlaʼn Jehová ex pakbʼabʼil. Qajtoqe tuʼn kyajbʼen toj tkyaqil ambʼil, pero nya tuʼnju xi qqʼamaʼne kye, sino tuʼnju aʼyex tuʼn tkubʼ ximente. In xitoq qqʼamaʼne kye qa nim in qo tzalaj aj qajbʼen te Jehová toj tkyaqil ambʼil. Ax ikx, in xitoq  qqʼamaʼne kye alkyeqe nya bʼaʼn in qo ok weʼye twitz, pero mas o yoline kyiʼj kʼiwlabʼil ex tiʼj onbʼil in tzaj tqʼoʼn Jehová. Ex ok tilil quʼne tuʼn kyten qkʼwale kyukʼil erman kubʼ kyqʼoʼn kyajbʼebʼil te Jehová tnejel toj kyanqʼibʼil.

Chjonte te Jehová, kukx e ten tiʼchaq at tajbʼen qeye. Kukx ok tilil wuʼne tuʼn kykʼaʼchit toj njaye. Aju el nnikʼe tiʼj tej wajbʼene te precursor especial toj selva, onin wiʼje tuʼn tajbʼen pwaq wuʼne toj tumel. Maske ikju, at maj mintiʼ e ten junjun tiʼchaq at tajbʼen qeye. Qʼuqli nkʼuʼje tiʼj qa onin Jehová qiʼje kyoj ambʼil aju. Jun techel, kyoj abʼqʼi 1986 a 1992 ok qʼoj toj tnam Surinam. Toj ambʼil lu, at maj kwest e kanet qe tiʼchaq at tajbʼen qeye. Pero kukx xqʼuqin Jehová qiʼje (Mat. 6:32).

Mintiʼ o qo kyaj koline tuʼn Jehová ex o qo tzalaje toj qanqʼibʼile. In qo tzalaje kyiʼj qkʼwale ex tiʼj oklenj o tzaj qʼoʼn qeye tuʼn qonine kyiʼj tuʼn tok kykʼujlaʼn Jehová. Ax ikx tuʼnju kubʼ kyximen tuʼn kyajbʼen te Jehová toj tkyaqil ambʼil. O tzaj tkʼamoʼn Ethniël ex Giovanni junjun xnaqʼtzbʼil tuʼn ttnam Jehová ex in che ajbʼen toj sucursal te Surinam tukʼil kyxuʼjil.

Ya o qo tijene tukʼil Ethel, pero o tzaj qʼoʼn qoklene te precursor especial. At nim aqʼuntl tuʼn tbʼant quʼne ex naʼmx tel npaʼne ambʼil tuʼn tbʼant nnadarine. Pero mintiʼ in tzaj nbʼise tiʼj tkyaqilju o bʼant wuʼne. Aj nximane tiʼj wanqʼibʼile, mintiʼ in tzaj nbʼise tuʼnju kubʼ nximane tuʼn waqʼunane te Jehová toj tkyaqil ambʼil atxix tej kuʼxun qine.