Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Kyxjel qeju in che uʼjin

Kyxjel qeju in che uʼjin

¿Oʼkxpe maná ex qe codorniz xi kywaʼn israelita tej kyten toj desierto?

Tej kyten israelita 40 abʼqʼi toj desierto, mas e waʼn tiʼj maná (Éx. 16:35). Ex toj kabʼe maj, xi tqʼoʼn Jehová qe codorniz te kychiʼ (Éx. 16:12, 13; Núm. 11:31). Pero ax ikx e ten junjuntl tiʼ tuʼn t-xi kywaʼn maske nya nim.

Jun techel, onin Jehová kyiʼj tuʼn tkanet «jun lugar [kyuʼn] jatum tuʼn kyojlan». Kyoj lugar lu, kanet aʼ kyuʼn ex junjuntl tiʼchaq tuʼn t-xi kywaʼn (Núm. 10:33). Jun kyxol lugar lu, ten aʼ te Elim «jatum attoq kabʼlaj twi aʼ ex 70 tqan palm», bʼalo atz in yolin kyiʼj palmera datilera (Éx. 15:27). In tzaj tchikʼbʼaʼn jun libro qa in che jaw chʼiy palma datilera «toj nimku lugar, [...] ex in najbʼen te kywa xjal toj desierto; ax ikx jaku che waʼn nim millón xjal tiʼj tuʼnju in tzaj tqʼoʼn aseyt ex jun lugar jatumel tuʼn kyojlan xjal tjaqʼ» (Plants of the Bible).

Bʼalo ax ikx e ojlan israelita tej tkanet chʼin aʼ kyuʼn toj jun lugar Farán tbʼi toj ambʼil jaʼlo ex atztoq taʼ toj chqʼajlaj moqa valle te Farán. a In tzaj tqʼamaʼn jun libro qa atzun qeju tmedida chqʼajlaj te Farán jlu: «At 130 kilómetro tqan ex at kyxol qe chqʼajlaj mas matij, mas tbʼanel ex mas ojtzqiʼn toj Sinaí» (Discovering the World of the Bible). In tzaj tqʼamaʼntl libro jlu: «Qa ma txi tzyet tuʼn tbʼet jun xjal jatumel in nok tmojbʼan tibʼ río tukʼil mar ex qa ma bʼet 45 kilómetro, jaku pon jatumel taʼ chqʼajlaj te Farán. At junlo 4,5 kilómetro tqan chqʼajlaj lu ex tjaw junlo 610 metro tibʼaj tnivel mar. Toj lugar lu, ateʼ nim palmera ex tuʼnju tbʼanel keʼyin o tzʼok mojbʼaʼn tukʼil jardín te Edén. Atxix toj ambʼil ojtxe, o che pon xjal toj lugar lu tuʼnju ateʼ nim palmera datilera toj».

Qe matij palmera datilera toj chqʼajlaj te Farán

Tej kyetz xjal te Israel toj Egipto, etz kyiʼn qe laq ex qʼotj bʼinchaʼn maj tuʼn arin. Ax ikx, bʼalo etz kyiʼn twitz awal ex aseyt. Pero nya nim ambʼil e ten tiʼchaq lu. Ex etz kyiʼn «nim ẍneʼl ex nimxix wakẍ» (Éx. 12:34-39). Tuʼnju kwest tuʼn qanqʼin toj desierto, bʼalo e kyim nim alumaj lu. Ex bʼalo xi kychyoʼn israelita junjun alumaj ex xi kyqʼoʼn junjuntl te chojbʼil, axpe ikx kywitz dios nya axix tok (Hech. 7:39-43). b Maske ikju, e ten kyẍneʼl ex qe kywakẍ. ¿Tiquʼn in xi qqʼamaʼn jlu? Tuʼnju xi tqʼamaʼn Jehová jlu kye tej mintiʼ e nimen te: «Qe kykʼwaʼle ax che pastoril kyalun 40 abʼqʼi tuj tzqij txʼotxʼ» (Núm. 14:33). Tuʼn jlu, jaku tzʼel qnikʼ tiʼj qa bʼalo ten lech ex chibʼj tuʼn t-xi kywaʼn, pero nya nim ex mintiʼ kanun te kywa oxe millón xjal toj 40 abʼqʼi. c

¿Jatumel tzaj kyiʼn aʼ ex kywa alumaj? d Toj ambʼil ojtxe, bʼalo mas kubʼ jbʼal toj desierto, tuʼntzunju, ten mas kʼul. Toj libro Perspicacia para comprender las Escrituras tjaqʼ xnaqʼtzbʼil «Arabia», in tzaj qʼamaʼn qa ma bʼaj 3,500 abʼqʼi «mastoq nim aʼ toj Arabia twitzju toj ambʼil jaʼlo». Ex in tzaj tqʼamaʼntl jlu: «Tuʼnju ateʼ nim xaq jatumel e ikʼ río, in nel qnikʼ tiʼj qa toj ambʼil ojtxe ten nim aʼ». Maske ikju, tzqij txʼotxʼ at toj desierto ex xobʼajil (Deut. 8:14-16). Noqwit mintiʼ bʼant jun milagro tuʼn Jehová tuʼn ttzaj tqʼoʼn aʼ kye xjal te Israel, olo che kyim junx kyukʼil kyalun (Éx. 15:22-25; 17:1-6; Núm. 20:2, 11).

Xi tqʼamaʼn Moisés kye Israel qa a Jehová xi qʼonte maná te kywa tuʼntzun tel kynikʼ tiʼj «qa mya oʼkx tuʼn wabʼj jaku tzʼanqʼin xjal, ax ikx jaku tzʼanqʼin tuʼn tkyaqil yol in tmaʼn Qman» (Deut. 8:3).

a Qʼonka twitza tiʼj La Atalaya te 1 te mayo te 1992, pág. 24 ex 25.

b In tzaj qʼamaʼn kabʼe maj toj Biblia qa xi kyqʼoʼn xjal Israel qe alumaj te oyaj te Jehová toj desierto. Tnejel, tej t-xi qʼoʼn kyoklen pal ex tkabʼin tej tkubʼ kyikʼsaʼn Pascua. Xi kyqʼoʼn xjal te Israel kabʼe chojbʼil lu toj abʼqʼi 1512 tjaqʼxi ambʼil qʼiʼn quʼn jaʼlo tej otoq tzikʼ jun abʼqʼi kyetzlen toj Egipto (Lev. 8:14–9:24; Núm. 9:1-5).

c Tej chʼixtoq kykubʼaj 40 abʼqʼi tuʼn kyten israelita toj desierto, xi kyiʼn nim mil alumaj otoq tzʼel kyiʼn kyiʼj aj qʼoj (Núm. 31:32-34). Maske ikju, kukx e waʼn tiʼj maná tzmaxi tej kyokx toj Txʼotxʼ Tziyen maj (Jos. 5:10-12).

d Mintiʼ in tzaj qʼamaʼn qa xi kywaʼn alumaj maná tuʼnju xi tqʼamaʼn Jehová kye Israel tuʼn oʼkx tjaw kychmoʼn maná jakutoq bʼaj tuʼn teyele junjun xjal (Éx. 16:15, 16).