Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

XNAQʼTZBʼIL 38

«Kytzaje wukʼile [...], oktzun che ojlale wuʼne»

«Kytzaje wukʼile [...], oktzun che ojlale wuʼne»

«Kytzaje wukʼile kykyaqile aqeye ma che sikte tuʼn aqʼuntl ex ma che sikte tjaqʼ iqtz, oktzun che ojlale wuʼne» (MAT. 11:28).

BʼITZ 17 «Ok, waje»

AJU KʼELEL QNIKʼ TIʼJ *

1. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Mateo 11:28 a 30, ¿tiʼ tziybʼil kyaj tqʼamaʼn Jesús?

KYAJ ttziyen Jesús aju tbʼanel yol lu kywitz nim xjal: «Kytzaje wukʼile [...], oktzun che ojlale wuʼne» (kjawil uʼjit Mateo 11:28-30). Ax tok aju tziybʼil lu. Qo ximen tiʼj tiʼ bʼant tuʼn Jesús tuʼn tonin tiʼj jun xuʼj moqa qya tej ttzaj nimxix yabʼil tiʼj.

2. ¿Alkye tten onin Jesús tiʼj jun xuʼj yabʼ?

2 Tajxixtoq xuʼj lu onbʼil ex iltoq tiʼj tuʼn t-xi qʼet naj te. Otoq jyon onbʼil kyukʼil nim aj qʼanil, pero tej tikʼ 12 abʼqʼi, kukx yabʼtoq. Ax ikx, in tzajtoq tqʼamaʼn Ley qa tzʼiltoq (Lev. 15:25). Tejtzun tok tbʼiʼn qa in che bʼant xjal tuʼn Jesús, xiʼ jyolte. Tejtzun tkanet tuʼn, ok ttzyuʼn ttxan t-xbʼalun ex jun rat bʼanix. Pero nya oʼkx kubʼ tqʼanin Jesús te, ax ikx ok tqʼoʼn toklen xuʼj. Jun techel, xi yolin te xuʼj tukʼil kʼujlabʼil ex ok tqʼoʼn toklen tej t-xi tqʼamaʼn jlu te: «Nmeʼjel». Jaku txi qqʼamaʼn qa nimxix jaw tzalaj xuʼj juntl maj (Luc. 8:43-48).

3. ¿Alkyeqe xjel kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

3 Bʼaʼn tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qa a xuʼj kubʼ ximente tnejel tuʼn t-xiʼ jyolte Jesús. Axtzun jlu kbʼantel quʼn. Nim toklen tuʼn tok tilil quʼn tuʼn qok laqʼeʼ ttxlaj Jesús. Toj ambʼil jaʼlo, mintiʼ in che bʼant milagr tuʼn Jesús tuʼn kybʼanix qeju in che jyon tiʼj. Pero kukx in tzaj tqʼoʼn txokbʼil lu: «Kytzaje wukʼile [...], oktzun che ojlale wuʼne». Toj xnaqʼtzbʼil lu, kxel qqʼoʼn tzaqʼwebʼil kyiʼj jweʼ xjel: ¿Tzeʼn in qo pon laqʼeʼ ttxlaj Jesús? ¿Tiʼ tajtoq Jesús tuʼn ttzaj tqʼamaʼn kyukʼil yol «kyiqanxe nyuwiye»? ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼj Jesús? ¿Tiquʼn jaku qo tzalaj aj tjapun qoklen o kyaj tqʼamaʼn? Ex, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn kukx qtzalaj tjaqʼ tyuw?

«KYTZAJE WUKʼILE»

4, 5. ¿Alkye junjun tten jaku qo pon laqʼeʼ ttxlaj Jesús?

4 Jun tten tuʼn qpon laqʼeʼ ttxlaj Jesús, aju qa ma qo xnaqʼtzan tiʼj tkyaqilju tqʼama ex tiʼj tkyaqilju bʼant tuʼn (Luc. 1:1-4). Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn qxnaqʼtzan tiʼjju ikʼ toj tanqʼibʼil. Ex mlay bʼant jlu tuʼn juntl te qxel. Ax ikx, in qo ok laqʼeʼ ttxlaj Jesús aj in kubʼ qximen tuʼn qok te t-xnaqʼtzbʼen ex aj tjaw aʼ qwiʼ.

5 Juntl tumel tuʼn qpon laqʼeʼ ttxlaj Jesús, aju aj qjyon onbʼil kyukʼil ansyan. Jun oyaj qe tuʼn Jesús ex in che ajbʼen tuʼn tuʼn kyxqʼuqin kyiʼj t-ẍneʼl (Juan 21:16; Efes. 4:7, 8, 11; 1 Ped. 5:1-3). Pero mintiʼ tuʼn qayon tuʼn tel kynikʼ ansyan tiʼjju tkuʼx toj qanmi moqa tiʼjju onbʼil qaj, sino il tiʼj tuʼn t-xi qqanin onbʼil kye. Qo ximen tiʼjju tqʼama jun ermano, aju Julian tbʼi: «Kyaj nqʼoʼne Betel tuʼnju tzaj yabʼil wiʼje ex tzaj tqʼamaʼn jun wamiwe tuʼn t-xi nqʼamaʼne kye ansyan tuʼn kypon visitaril weye. Tnejel, kubʼ nximane qa nya il tiʼj. Pero yajxitl xi nqʼamaʼne kye tuʼn kypon ex atzun mas tbʼanel oyaj o tzaj nkʼamoʼne toj wanqʼibʼile». Ateʼ ansyan ik tzeʼn qeju e pon visitarilte Julian ex jaku che onin qiʼj tuʼn tok qojtzqiʼn «tnabʼl Crist», toj juntl yol, tuʼn tel qkanoʼn t-ximbʼetz ex tmod (1 Cor. 2:16; 1 Ped. 2:21). Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa atzun jlu jun kyxol qeju oyaj mas tbʼanel jaku tzaj qʼoʼn qe.

«KYIQANXE NYUWIYE»

6. ¿Tiʼ tajtoq Jesús tuʼn ttzaj tqʼamaʼn kyuʼn yol lu: «Kyiqanxe nyuwiye»?

6 Tej tqʼama Jesús tuʼn t-xi qiqen tyuw, bʼalo tajtoq tuʼn ttzaj tqʼamaʼn tuʼn tok qnimen toklen. Ax ikx, bʼalo tajtoq tuʼn ttzaj tqʼamaʼn tuʼn t-xi qiqen yuw junx tukʼil ex tuʼn qaqʼunan junx tukʼil toj qajbʼebʼil te Jehová. Noq tiʼxku tajtoq tuʼn ttzaj tqʼamaʼn, nim toklen tuʼn qajbʼen te Jehová.

7. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Mateo 28:18 a 20, ¿tiʼ aqʼuntl o kyaj qʼoʼn qe ex tiʼ jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj?

7 Okx qqʼon qibʼ tjaqʼ tyuw Jesús tej t-xi qtziyen te Jehová tuʼn qajbʼen te ex tej tjaw aʼ qwiʼ. Ax ikx, in xi tqʼoʼn Jesús txokbʼil kye kykyaqil xjal. Mlay tzʼel tikʼun jun xjal taj tuʼn tajbʼen te Jehová tuʼn tkyaqil tanmi (Juan 6:37, 38). Kykyaqil t-xnaqʼtzbʼen Jesús in che onin tiʼj tuʼn tbʼant aqʼuntl o txi tqʼoʼn Jehová te. Tuʼn jlu, jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa kukx kʼonil Jesús qiʼj tuʼn tjapun bʼaj qoklen (kjawil uʼjil Mateo 28:18-20).

«KYXNAQʼTZAM KYIBʼE WIʼJE»

Qchewsanx kykʼuʼj txqantl ik tzeʼn bʼant tuʼn Jesús. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 8 a 11). *

8, 9. a) ¿Tiquʼn e tzalaj xjal tukʼil Jesús? b) ¿Alkyeqe xjel bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj?

8 Aqeju xjal kubʼ kyin kyibʼ, e tzalaj tej kyten tukʼil Jesús (Mat. 19:13, 14; Luc. 7:37, 38). ¿Tiquʼn? Tuʼnju junxitl tmod ten kywitz fariseo. Mintiʼ ten kykʼujlabʼil fariseo kyiʼj xjal ex jaw kynimsan kyibʼ (Mat. 12:9-14). Atzunte Jesús, e ok tkʼujlaʼn qe xjal ex kubʼ tin tibʼ. Ax ikx, oʼkx e ximen fariseo kyiʼjx ex jaw kynimsan kyibʼ tuʼnju attoq kyoklen kyxol xjal, atzunte Jesús xi t-xnaqʼtzaʼn kye t-xnaqʼtzbʼen tuʼn miʼn kyximen oʼkx kyiʼjx, tuʼn miʼn tjaw kynimsan kyibʼ ex tuʼn kyajbʼen kye txqantl (Mat. 23:2, 6-11). Ex ajbʼen kyoklen fariseo kyuʼn tuʼn tkubʼ kyyajin xjal ex e ok kyxobʼsaʼn (Juan 9:13, 22). Junxitl tmod Jesús ten kywitz xjal lu, tuʼntzunju e tzalaj xjal tukʼil tej tonin kyiʼj tukʼil kʼujlabʼil.

9 ¿Ope tzʼel qkanoʼn jlu tiʼj Jesús? Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿Ojtzqiʼnpe nwitze kyuʼn txqantl qa mans qine ex qa in kubʼ win wibʼe? ¿In nokpe tilil wuʼne tuʼn t-xi nbʼinchaʼne junjun aqʼuntl nya nim toklen tuʼntzun wajbʼene kye txqantl? ¿In kubʼpe nyekʼine tbʼanel nmode kyukʼil xjal?».

10. ¿Tiʼ jyon Jesús tiʼj?

10 Ok tilil tuʼn Jesús tuʼn kyten t-xnaqʼtzbʼen toj tzalajbʼil ex toj txubʼtxaj, ex tzalaj tej t-xi tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil kye (Luc. 10:1, 19-21). Xi tqʼamaʼn kye t-xnaqʼtzbʼen tuʼn t-xi kyqanin kyxjel te tuʼnju tajtoq tuʼn tel tnikʼ tiʼj kyximbʼetz (Mat. 16:13-16). Aj in che ok awet bʼech toj jun tbʼanel jardín ex qa in che ok xqʼuqit, in nel tbʼanel kybʼechil. Chʼixme ax jlu bʼant tuʼn Jesús kyukʼil t-xnaqʼtzbʼen, onin kyiʼj tuʼn kytzalaj, yajxitl el kykanoʼn techel kyaj tqʼoʼn ex bʼant jun tbʼanel aqʼuntl kyuʼn.

Qbʼinx kyyol txqantl ex qo ok te kyamiw.

Bʼaʼn tuʼn qtzalaj aj qpakbʼan.

Miʼn jaw qnimsan qibʼ ex qo ok te aqʼunal. *

11. ¿Alkyeqe xjel bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj?

11 Qa at jun qoklen, qxjelinku jlu: «¿Tzeʼn nmode in ten toj aqʼuntl ex toj njaye? ¿In chin onine tuʼn tten mujbʼabʼil? ¿In xipe nqʼamaʼne kye txqantl tuʼn ttzaj kyqanin kyxjel weye? Ex, ¿in nokpe tilil wuʼne tuʼn tel nnikʼe tiʼj kyximbʼetz?». Miʼn qo ok ik tzeʼn qe fariseo, tuʼnju tzaj kyqʼoj tej t-xi kyqanin xjal xjel kye, ex i el kyikʼun qeju junxitl kyximbʼetz ik tzeʼn kye (Mar. 3:1-6; Juan 9:29-34).

«KNETEL JUN OJLABʼL KYUʼNE»

12-14. ¿Tiquʼn in chewix qanmi aj qaqʼunan tiʼj aqʼuntl kyaj tqʼamaʼn Jesús?

12 ¿Tiquʼn in kanet ojlabʼil quʼn moqa tiquʼn in chewix qanmi aj t-xi qbʼinchaʼn aqʼuntl kyaj tqʼamaʼn Jesús? Qo xnaqʼtzan kyiʼj junjun techel.

13 Ateʼ mas tbʼanel nejenel qxol. Maske a Jehová aju mas tbʼanel nejenel ex mas nim toklen, bʼaʼn qʼon chjonte ex at tbʼanel tmod. Ax ikx, in nok tqʼoʼn toklen aqʼuntl in bʼant quʼn (Heb. 6:10). Ex in tzaj tqʼoʼn qipumal tuʼntzun t-xi qiqen qiqetz (2 Cor. 4:7; Gál. 6:5). In kubʼ tqʼoʼn Jesús tbʼanel techel qwitz tiʼj tzeʼn qmod tuʼn tten kyukʼil txqantl (Juan 13:15). Atzun qe ansyan in che xqʼuqin qiʼj, in nok tilil kyuʼn tuʼn tel kykanoʼn tiʼj Jesús, aju mas tbʼanel «Pastor kyiʼj ẍneʼl» (Heb. 13:20; 1 Ped. 5:2). Ax ikx in nok tilil kyuʼn ansyan tuʼn ttzaj kyqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj, at tbʼanel kymod, in ten kyipumal aj ttzaj kyqʼoʼn xnaqʼtzbʼil qe ex aj kyxqʼuqin qiʼj.

14 Ateʼ qeju mas tbʼanel qukʼil toj aqʼuntl. Mintiʼ in che tzalaj xjal tiʼjju in bʼant kyuʼn ik tzeʼn qe ex mintiʼ in ten kykʼujlabʼil kyiʼj kyamiw. Qo ximen tiʼj jlu: at jun tbʼanel qoklen tuʼnju in qo aqʼunan junx kyukʼil xjal in che ok lepeʼ kyiʼj mas tbʼanel nabʼil ex kawbʼil, pero mintiʼ in kubʼ kyximen qa mas nim kyoklen. Ax ikx in bʼant tbʼanel tiʼchaq kyuʼn, pero in nel kynikʼ tiʼj qa mlay bʼant tkyaqil kyuʼn ex in nok kyqʼoʼn kyoklen txqantl. Aj qaqʼunan kyukʼil, in qo ok te kyamiw, kʼujlaʼn qoʼ kyuʼn, axpe ikx jaku che kyim te qxel.

15. ¿Tiʼ qximbʼetz ktel tiʼj aqʼuntl in bʼant quʼn?

15 In qo aqʼunan tiʼjju mas tbʼanel aqʼuntl. In xi qxnaqʼtzaʼn axix tok tiʼj Jehová kye xjal ex in xi qyekʼin kye qa nya ax tok tyol Satanás (Juan 8:44). In kubʼ tqʼoʼn Satanás nim iqtz kyibʼaj xjal ex kwest tuʼn t-xi kyiqen. Jun techel, taj tuʼn tkubʼ qximen qa mintiʼ in kubʼ tnajsaʼn Jehová qil ex qa mintiʼ qoklen tuʼn qok tkʼujlaʼn. Pero nya ax tok jlu, tuʼnju aj qok laqʼeʼ ttxlaj Jesús, in che kubʼ najsaʼn qil. Ex at nim tkʼujlabʼil Jehová qiʼj (Rom. 8:32, 38, 39). In qo tzalajxix aj t-xi qxnaqʼtzaʼn kye txqantl tuʼn tok qeʼ kykʼuʼj tiʼj Jehová ex in qo tzalaj aj tok qkeʼyin tzeʼn in nonin axix tok kyiʼj.

KUKX QO TZALAJ TJAQʼ TYUW JESÚS

16. ¿Tiquʼn junxitl iqtz in tzaj tqʼamaʼn Jesús qe tuʼn t-xi qiʼn kywitz txqantl iqtz?

16 Junxitl iqtz in tzaj tqʼamaʼn Jesús qe tuʼn t-xi qiʼn kywitz txqantl iqtz. Jun techel, at maj in qo sikt tiʼj jun aqʼuntl ex mintiʼ in qo tzalaj tiʼj. Pero aj qajbʼen te Jehová ex te Jesucristo, nim in qo tzalaj. Bʼalo otoq qo sikt aj qbʼaj aqʼunan, pero in nok tilil quʼn tuʼn qxiʼ toj chmabʼil. Noqtzun tuʼnj, in qo tzalaj aj qmeltzʼaj ex in ten qipumal. Axju in bʼaj qiʼj aj tok tilil quʼn tuʼn qex pakbʼal ex aj qxnaqʼtzan qjunalx. In nel qnikʼ tiʼj qa in qo tzalaj tuʼn ex in ten juntl maj qjwers.

17. ¿Tiʼ il tiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj ex tiquʼn nim toklen tuʼn qximen tiʼj?

17 Nim toklen tuʼn tel qnikʼ tiʼj qa mlay ten qipumal tuʼn tbʼant tkyaqil quʼn. Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn qximen tiʼj alqiʼj in xi qnajsaʼn qipumal. Jun techel, jakulo txi qnajsaʼn qipumal tuʼn tchmet nim qqʼinumabʼil. Qo xnaqʼtzan tiʼj tiʼ xi ttzaqʼweʼn Jesús te jun kuʼxun qʼinun tej t-xi tqanin te tiʼ tuʼn tbʼant tuʼn tuʼn tten tchwinqlal te jumajx. Ok tqʼoʼn kuʼxun toklen Ley ex jaku txi qqʼamaʼn qa ok te jun tbʼanel xjal tuʼnju in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Marcos qa ten tkʼujlabʼil Jesús tiʼj. Tuʼntzunju, xi tqʼamaʼn Jesús jlu te: «Txiʼya, kʼayinxa tkyaqilju at teya, [...] ex lpeʼka wiʼje». Kwest ela jlu toj twitz kuʼxun ex mintiʼ kyaj tkolin qe tiʼchaq attoq te tuʼnju naʼmxtoq tchʼiy tkʼujlabʼil tiʼj Jesús (Mar. 10:17-22). Aju tzaj tuʼn jlu, mintiʼ ok lepeʼ tiʼj Jesús ex kukx ten te majen tjaqʼ «qʼinumabʼl» (Mat. 6:24). ¿Tiʼwtlo qe bʼant quʼn?

18. ¿Tiʼ nim toklen tuʼn tbʼant quʼn junjun maj ex tiquʼn?

18 At maj nim toklen tuʼn qximen tiʼj alkye mas nim toklen toj qwitz. ¿Tiquʼn? Tuʼntzun tel qnikʼ tiʼj qa in najbʼen qipumal toj tumel. Qo xnaqʼtzan tiʼjju bʼaj tiʼj jun kuʼxun Mark tbʼi. Tqʼama jlu: «Toj nim abʼqʼi kubʼ nximane qa in chin anqʼine kyukʼil nya nim tiʼchaq. Maske in chin ajbʼentoqe te precursor, kukx in chin ximentoqe tiʼj pwaq ex kubʼ nximane tzeʼn tuʼn tten jun tbʼanel wanqʼibʼile. Kubʼ nximane tiquʼn kwest otoq tzʼok wanqʼibʼile. Pero el nnikʼe tiʼj qa tnejel kubʼ nbʼinchaʼne aju wajbʼile, ex qa attoq chʼin ambʼil wiʼje ex chʼin wipune, atzunju in xitoq nqʼoʼne te Jehová». Bʼaj tchʼexpun Mark tanqʼibʼil ex t-ximbʼetz tuʼntzun tajbʼen mas te Jehová. Tqʼamatl jlu: «At maj in tzaj bʼaj nkʼuʼje. Pero tuʼn tonbʼil Jehová ex Jesús, kukx in nok nqʼoʼne nwiʼye tiʼjju mas nim toklen».

19. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tten qximbʼetz toj tumel tiʼjju in nikʼ qiʼj?

19 Kukx qo tzalajel tjaqʼ tyuw Jesús qa ma bʼant oxe tiʼ quʼn. Tnejel, tuʼn tten qximbʼetz toj tumel tiʼjju in nikʼ qiʼj. In bʼant taqʼun Jehová quʼn, tuʼntzunju nim toklen tuʼn tbʼant quʼn ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn. A Jehová tajaw aqʼuntl, atzun qe in qo aqʼunan tukʼil (Luc. 17:10). Qa ma kubʼ qbʼinchaʼn tajbʼil Jehová ik tzeʼn qaj, tzul nya bʼaʼn qiʼj tuʼn tyuw. Ik tzeʼn jun tor at nimxix tjwers, jaku tzʼok tkʼixbʼisan tibʼ tuʼn yuw qa ma txi toj juntl bʼe ex mintiʼ in nok lepeʼ tiʼj tajaw, ex tuʼn jlu ksiktel. Tuʼntzunju, qa ma txi qbʼiʼn aju in tzaj tqʼamaʼn Jehová, che bʼantel tbʼanelxix tiʼchaq quʼn ex kbʼel tiʼj alkyexku nya bʼaʼn quʼn. Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa mintiʼ jun tiʼ jaku kubʼ weʼ twitz Jehová tuʼn tbʼant tajbʼil (Rom. 8:31; 1 Juan 4:4).

20. ¿Alkye qmod ktel aj t-xi qiʼn tyuw Jesús?

20 Tkabʼin, bʼaʼn tuʼn qaqʼunan tukʼil kʼujlabʼil. Aju mas nim toklen toj qwitz, aju tuʼn tjaw qnimsaʼn Jehová. Toj tnejel syent abʼqʼi, ateʼ junjun xjal kubʼ kybʼinchaʼn qe tiʼchaq, pero oʼkx e ximen kyiʼjx. Tuʼn jlu mintiʼ e tzalaj ex kyaj kykolin tyuw Jesús (Juan 6:25-27, 51, 60, 66; Filip. 3:18, 19). Pero ax ikx e ten junjun xjal kubʼ kybʼinchaʼn qe tiʼchaq tuʼnju ten kykʼujlabʼil tiʼj Dios ex kyiʼj xjal. E tzalaj xjal lu tej t-xi kyiʼn tyuw Jesús tej kyanqʼin tzalu twitz txʼotxʼ ex ten qʼuqbʼil kykʼuʼj tuʼn kyajbʼen tukʼil Jesús toj kyaʼj. Ax ikx qe jaku qo tzalaj qa ma txi qiʼn tyuw Jesús tukʼil kʼujlabʼil.

21. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Mateo 6:31 a 33, ¿tiʼ jaku qo ayon tiʼj tuʼn tbʼant tuʼn Jehová?

21 Toxin, tuʼn qayon tiʼj onbʼil tzul tqʼoʼn Jehová qe. Maske qo okel weʼ twitz nya bʼaʼn, o kubʼ qximen tuʼn qajbʼen te Jehová. Kyaj tqʼamaʼn Jesús qa tuʼn qel ikʼun. Pero jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa tzul tqʼoʼn Jehová qipumal tuʼn qex twitz alkyexku nya bʼaʼn. Qa mas ma tzikʼx quʼn, mas ktel qipumal (Sant. 1:2-4). Ax ikx, jaku qo ayon tuʼn ttzaj tqʼoʼn Jehová aju at tajbʼen qe, tuʼn t-xqʼuqin Jesús qiʼj ex tuʼn ttzaj qʼuqbʼaʼn qkʼuʼj kyuʼn erman (kjawil uʼjit Mateo 6:31-33; Juan 10:14; 1 Tes. 5:11). Mintiʼ juntl tiʼ mas nim toklen ik tzeʼn jlu.

22. ¿Alqiʼj jaku qo tzalaj?

22 Tzalaj moqa chewix tanmi xuʼj kubʼ tqʼanin Jesús tojxju qʼij tej tbʼant. Noqtzun tuʼnj, oʼkx jakutoq tzalaj te jumajx qa kukx ma tzʼok lepeʼ tiʼj Jesús. ¿Tiʼtzulo bʼant tuʼn? Qa kubʼ t-ximen tuʼn t-xi tiʼn tyuw Jesús, tzaj tkʼamoʼn jun tbʼanel oklenj: tuʼn tajbʼen tukʼil Jesús toj kyaʼj. Noq tiʼxku kyaj ttzaqpiʼn xuʼj tuʼn tok lepeʼ tiʼj Jesús, mlay tzʼok mojbʼet tukʼilju oklenj xi qʼoʼn te. Qa atz qo anqʼil toj kyaʼj moqa tzalu twitz Txʼotxʼ, jaku qo tzalaj tuʼnju o tzaj qkʼamoʼn txokbʼil lu aju kyaj tqʼamaʼn Jesús: «Kytzaje wukʼile».

BʼITZ 13 A Jesús techel qwitz

^ taqik' 5 In tzaj tqʼoʼn Jesús txokbʼil qiʼj tuʼn qpon laqʼeʼ ttxlaj. ¿Tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn tuʼn ttzaj qkʼamoʼn txokbʼil lu? Kxel qtzaqʼweʼn xjel lu toj xnaqʼtzbʼil lu ex tzul tnaʼn qe alkye tten in qo tzalaj aj qaqʼunan junx tukʼil Jesús.

^ taqik' 60 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: Xi tqʼuqbʼaʼn Jesús kykʼuʼj xjal toj junxichaq tten.

^ taqik' 66 TQANIL TIʼJ TILBʼILAL: In nok tilil tuʼn jun erman tuʼn tel tkanoʼn tiʼj Jesús.