In nul itzʼje toj abʼqʼi 1934. Te Suiza qe nmane, noqtzun tuʼnj, i eʼx anqʼil toj ttnam Timmins atz Ontario te Canadá. Toj abʼqʼi 1939, xi tzyet tuʼn tjaw tuʼjin ntxuʼye uʼj Aju Xqʼuqil, ax ikx xiʼ kyoj kychmabʼil testigos de Jehová, in xi qʼiʼne tuʼn ntxuʼye junx kyukʼil seis wermane kyoj chmabʼil ex nya nim ambʼil ikʼ tuʼn tbautisarin.

Nya bʼaʼn ela toj twitz nmane aju otoq kubʼ t-ximen ntxuʼye, atzunte ntxuʼye tajtoq tuʼn kukx tbʼant jlu tuʼn. Kukx ajbʼen te Jehová ex ten tzʼaqli, axpe ikx tej tel qʼiʼn ambʼil kye testigos de Jehová toj tnam Canadá tej kytzaj tzyet abʼqʼi 1940. Kukx nimen ntxuʼye te nmane, maske xi tqʼamaʼn nya bʼaʼn yol te. Onin tbʼanel techel kubʼ tqʼoʼn qwitze kyukʼil wermane tuʼn qoke te testigo de Jehová. Tbʼanelxix tuʼnju chʼexpaj tmod qmane tej tikʼ ambʼil ex kubʼ tyekʼin mas tkʼujlabʼil qiʼje.

Toj tmij abʼqʼi 1950, in xiʼye Nueva York toj asamblea tok tbʼi «Aumento de la Teocracia». Atz e ok wojtzqiʼne nim erman te nimku tnam, ex ok nbʼiʼne junjun tbʼanel ky-experiencia erman aqeju otoq che etz toj Xnaqʼtzbʼil te Galaad. Onin jlu wiʼje tuʼn wajbʼene mas te Jehová. Ya otoq kubʼ nximane tuʼn wajbʼene toj tkyaqil ambʼil, pero tej tok nbʼine ky-experiencia, mas tzaj ngane tuʼn tbʼant jlu wuʼne. Tej npone njaye, jun rat naj kux nnojsaʼne solicitud tuʼn woke te precursor regular. Tzaj ttzaqʼweʼn sucursal te Canadá qa maslo bʼaʼn qa ma chin bautisarine nej. Tuʼntzunju, in bautisarine toj 1 te octubre te 1950. Ex tej tikʼ jun xjaw, in noke te precursor regular ex in xi samaʼne toj Kapuskasing, jun tal tnam najchaq tok tiʼj njaye.

 Toj 1951 tzaj tqanin sucursal kye erman ojtzqiʼntoq yol francés kyuʼn qa jaku bʼant tuʼn kyxiʼ ajbʼel atz Quebec jatumel mintiʼxix testigo de Jehová. Ojtzqiʼntoq francés ex inglés wuʼne, tuʼntzunju xi nqʼamaʼne qa jakutoq chinxe ajbʼel ex in xi samaʼne atz Rouyn. Ik tzeʼn xi nqʼamaʼne tnejel, mi aʼltoq jun ojtzqiʼn wuʼne, oʼkx aju dirección tzaj qʼoʼn weʼye. Noqtzun tuʼnj tbʼanel ok ambʼil lu, ok qamiwen qibʼe tukʼil Marcel ex in najbʼene junlo kyaje abʼqʼi atz Quebec, jatumel tzaj qʼoʼn woklene te precursor especial tej tbʼet ambʼil.

Atztoq atine Quebec tej ttzaj qʼoʼn txokbʼil weʼye tuʼn nxiʼye toj clase 26 te Xnaqʼtzbʼil te Galaad atz South Lansing te Nueva York. ¡Kubʼ nnaʼne nimxix tzalajbʼil tuʼn jlu! In graduarine toj 12 te febrero toj 1956 ex in xi samaʼne atz Ghana, b toj África Occidental. Pero tnejel in meltzʼaje atz Canadá tuʼntzun kyetz bʼinchet wuʼje tuʼntzun nviajarine. Kubʼ nximane qa noq junjun seman chin ayole.

Pero mintiʼ bʼaj aju kubʼ nximane, sino in nayone 7 meses atz Toronto tja jun mejebʼleʼn Cripps ky-apellido. Attoq jun kymeʼjel Sheila tbʼi ex qgantoq qibʼe tukʼil. Kubʼ nximane tuʼn t-xi nqʼamaʼne te Sheila ex kye tman qa wajtoqe tuʼn nkubʼ mojeʼye tukʼil, noqtzun tuʼnj, ul nvisaye toj ambʼil aju. O naʼne Dios tukʼil Sheila ex kubʼ qximane qa iltoq tiʼj tuʼn nxiʼye ajbʼel atz Ghana, pero qa kukxtoq qo yolile kyoj carta tuʼntzun tel qnikʼe tiʼj qa jaku qo kubʼ mojeʼye yajxitl. Maske kwest ela toj qwitze tuʼn tkubʼ qbʼinchaʼne aju kubʼ qximane, el qnikʼe tiʼj qa tbʼanel aju bʼant quʼne.

Xi tiʼn jun xjaw tuʼn npone toj tnam Accra, aju capital te Ghana, ex in bʼete toj tren, toj barco ex toj avión tuʼn npone. Tzaj qʼoʼn woklene te superintendente te distrito ex iltoq tiʼj tuʼn tbʼaj nbʼetine tkyaqil tnam Ghana, Costa de Marfil ex Togolandia, aju tok tbʼi te Togo jaʼlo. Tzaj tqʼoʼn sucursal jun kar weʼye aju jakutoq chin bʼete tuʼn jaxku tumel. Chʼixme tkyaqil  maj njunalxe in chinxe visitaril. Maske ikju, ¡tbʼanel i ela qe visita lu toj nwitze!

Ajtoq tkubʼaj seman, attoq woklene kyoj asamblea te circuito. Mintiʼtoq jun Ja te Nimaq Chmabʼil toj tnam lu, tuʼntzunju, in che oktoq ten erman bʼinchal jun ja tukʼil bambú ex in jaxtoq kyqʼoʼn t-xaq palma toj twiʼ tuʼntzun miʼn qtzʼeʼye tuʼn qʼij. Ex tuʼnju mintiʼtoq jun refri jatumel tuʼn tokx kykʼuʼn erman wabʼj, in pon kyiʼn erman alumaj itzʼqe tuʼntzun tkubʼ kybʼyoʼn te kychiʼ erman in che pon toj asamblea.

At maj in bʼajtoq junjun tiʼ toj asamblea aju in qo jaw tzeʼn tuʼn. Jun maj, tej tzmatoq in nex tqʼoʼn ermano Herb Jennings, c jun misionero, jun tchikʼbʼabʼil, ikʼx rinin jun wakẍ twitz. Otoq tzʼel tzpet wakẍ, atzunte ermano Herb bʼiʼx el naj tyol toj twiʼ. Yajxitl, tzyet wakẍ kyuʼn kyaje erman at kyipun ex xi kyiʼn jatumel otoq tzʼel tzoqpaj. Tej tbʼaj jlu, e jaw aplaudirin qe erman.

Txolekxi seman in xitoq nyekʼine película La Sociedad del Nuevo Mundo en acción kye xjal kyoj tal kojbʼil nqayin ateʼ. Kyxol kabʼe tzeʼ jaw nyobʼine jun sábana tuʼntzun tok kykeʼyin xjal película. ¡Tbʼanel ela película toj kywitz! Ateʼ nim kye bʼajxtoq tzʼok kykeʼyin jun película. Nimtoq in che tzalaj ex in che aplaudirintoq aj tok kykeʼyin junjun xjal in che bautisarin. Onin película lu kyiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa ateʼ qerman twitz tkyaqil Txʼotxʼ.

Tej otoq tzikʼ kabʼe abʼqʼi in chin ajbʼene atz África, tzaj qʼoʼn txokbʼil weʼye tuʼn nxiʼye toj asamblea internacional toj abʼqʼi 1958 aju ok Nueva York. Nimxix kubʼ nnaʼne tzalajbʼil tuʼnju ok qkeʼyin juntl maj qibʼe tukʼil Sheila. In najbʼentoq te precursora especial atz Quebec ex pon toj asamblea. Kukxtoq in qo yoline toj carta, pero toj ambʼil aju o tene junx juntl maj ex xi nqanine te Sheila qa tajtoq tuʼn tkubʼ mojeʼ wukʼile, ex tzaj ttzaqʼweʼn Sheila qa tajtoq. Xi ntzʼibʼine te ermano Knorr d tuʼn t-xi nqanine te qa jakutoq txiʼ Sheila toj Xnaqʼtzbʼil te Galaad ex tuʼn t-xi samaʼn atz África, ex tzaj ttzaqʼweʼn erman qa jaku. Tej tpon Sheila atz Ghana, o kubʼ mojeʼye toj 3 te octubre te 1959 atz Accra. El qnikʼe tiʼj qa o tzaj kʼiwlaʼne tuʼn Jehová tuʼnju kubʼ qqʼoʼne tnejel toj qanqʼibʼile.

Toj 1961 o xi samaʼne atz Camerún. Toj ambʼil aju tzaj qʼamaʼn weʼye tuʼn wonine tuʼn tten jun akʼaj Sucursal ex tuʼn woke te nejenel toj ninja qʼil twitz aqʼuntl. Tuʼntzunju, attoq nim tiʼchaq tuʼn tbʼant wuʼne ex tuʼn tok wojtzqiʼne. Pero toj 1965 ok qbʼiʼne qa qo okele te mambʼaj. Kwest ela toj qwitze ex xi tiʼn ambʼil tuʼn txi qnimane qa qo okeltoqe te mambʼaj. Pero tej tkubʼ toj qwitze tuʼn qoke te mambʼaj ex tej tkubʼ qximane tuʼn qmeltzʼaje Canadá, tzaj jun nya bʼaʼn.

El tal Sheila. Tzaj tqʼamaʼn doctor qeye qa tal qʼatoq qneʼye tuʼn tul itzʼj. Kukx in tzaj qnaʼne jlu maske ya o tzikʼ 50 abʼqʼi. Kubʼ qnaʼne nim bʼis toj ambʼil aju, pero kubʼ qximane tuʼn kukx qkyaj tene ajbʼel tuʼnju nimtoq toklen qajbʼebʼile toj qwitze.

Kukxtoq in che el ikʼun erman te Camerún tuʼnju mintiʼ in nokx kyqʼon kyibʼ kyxol aj kawil ex mastoq in xiʼ ikʼbʼil toj il aj tok votación. Bʼaj jun tiʼ tzaj bʼaj qkʼuʼje tuʼn, toj 13 te mayo te 1970 el qʼin ambʼil kye testigos de Jehová tuʼn gobierno. Tbʼaneltoq keʼyin sucursal, pero el qʼiʼn kyuʼn aj kawil ex oʼkx jweʼ xjaw ajbʼen quʼne. Toj juntl seman, kykyaqil misionero, axpe ikx qeye, o ex lajoʼne toj tnam Camerún. Kwest ela toj qwitze tuʼn kykyaj qtzaqpiʼne qe erman. Kʼujlaʼnxix qetoq quʼne ex tzaj bʼajxix qkʼuʼje tiʼjju jakutoq tzʼok bʼinchaʼn kyiʼj.

O tene qaq xjaw toj sucursal te Francia ex toj ambʼil aju, ok tilil wuʼne tuʼn kukx wonine tuʼn t-xi qʼet aju at tajbʼen kye erman te Camerún. Toj diciembre te abʼqʼi aju, o xi samaʼne toj sucursal te Nigeria ex xi tzyet tuʼn tok tqʼoʼn twitz tiʼj aqʼuntl in bʼant atz Camerún. Kubʼ kyyekʼin erman te Nigeria nim kykʼujlabʼil qiʼje tej qpone ex kukx o tzalaje kyoj abʼqʼi tej qtene toj tnam lu.

Toj 1973 kwest ela toj qwitze tuʼn tkubʼ qximane tiʼtoq kbʼantel quʼne tuʼnju otoq tzikʼ chʼin ambʼil yabʼtoq taʼ Sheila. Otoq qo pone toj asamblea atz Nueva York tej tok ten Sheila oqʼil ex tzaj tqʼamaʼn jlu weʼye: «Ya mlay tzikʼx wuʼne, ma chin sikte, tkyaqil qʼij yabʼ qiʼne». Otoq tzikʼ mas te 14 abʼqʼi in najbʼen wukʼile toj ttnam África. Nimxixtoq in chin tzalaje tiʼj, pero iltoq tiʼj tuʼn tbʼant junjun chʼixpubʼil quʼne. O yoline tiʼjju tiʼtoq kbʼantel quʼne, o naʼne Dios nim ambʼil te Jehová ex xi qqʼamaʼne te aju kubʼ qnaʼne. Yajxitl, kubʼ qximane tuʼn qmeltzʼaje Canadá jatumel jakutoq tzʼok qʼanet Sheila. Kwest ela toj qwitze tuʼn tkyaj qtzaqpiʼne aju qoklene tuʼn qajbʼene toj tkyaqil ambʼil. Tzaj nimxix bʼis toj qanmiye tuʼn jlu.

Tej otoqxi qo pone Canadá, kanet jun waqʼune tukʼil jun wamiwe otoq tzʼok wojtzqiʼne ojtxe. In kʼayintoq wamiwe lu kyiʼj kar toj jun ttnam te Toronto. Tuʼn qanqʼine, tzaj qmajenaʼne jun ja ex e tzaj qlaqʼoʼne junjun mueble usado. Iktzun tten mintiʼ o kyaje tjaqʼ kʼas. Qajtoqe tuʼn qanqʼine kyukʼil nya nim tiʼchaq tuʼnju kubʼ qximane qa bʼalo jaku qo ajbʼene juntl maj toj tkyaqil ambʼil. Kubʼ qximane  qa bʼalo qo ayole nim ambʼil tuʼn tbʼaj jlu, pero mintiʼ bʼaj ikju.

Xi tzyet tuʼn wonine kyoj qʼij sábado tuʼn tjaw bʼinchet jun Ja te Nimaq Chmabʼil atz Norval te tnam Ontario. Tej tikʼ ambʼil, tzaj qʼamaʼn weye tuʼn wajbʼene te Ansyan qʼil twitz aqʼuntl toj Ja te Nimaq Chmabʼil. Ex kubʼ qximane tuʼn ttzaj qkʼamoʼne aju oklenj lu tuʼnju ok qkeʼyine qa chʼixtoq tbʼanix Sheila. Toj junio te 1974, o xiʼye anqʼil toj jun kwart te Ja te Nimaq Chmabʼil. Kubʼ qnaʼne nim tzalajbʼil tuʼnju xi ttzyet tuʼn qajbʼene toj tkyaqil ambʼil te Jehová juntl maj.

Chebʼe chebʼe bʼanix Sheila ex tej tikʼ kabʼe abʼqʼi, tzaj qanin weye qa jaku chin ajbʼena te superintendente de circuito, tzaj qkʼamoʼne oklenj jlu. In qoʼxtoqe visitaril kye erman kyoj congregación toj tal ttnam Manitoba jatumel in kubʼtoq nim ttxa cheʼw. Noqtzun tuʼnj, in kubʼ qnaʼntoqe nim kykʼujlabʼil erman aj qpone visitaril kye ex ok jlu ik tzeʼn qʼaqʼ tuʼn qmeqʼte. El qnikʼe tiʼj qa nya aju lugar mas nim toklen jatumel in qo ajbʼen te Jehová, sino aju qa in qo ajbʼen te tuʼn tkyaqil qanmi.

Otoq tzikʼ junjun abʼqʼi in qo ajbʼene te superintendente te circuito, noqtzun tuʼnj toj 1978 tzaj qʼoʼn txokbʼil qiʼje tuʼn qxiʼye ajbʼel toj Betel te Canadá. Tej tikʼ chʼin ambʼil, el nnikʼe tiʼj jun tiʼ nim toklen ex kubʼ nnaʼne bʼis tuʼn. Tzaj qʼamaʼn weʼye tuʼn tex nqʼoʼne jun chikʼbʼabʼil te jun hora y media toj jun chmabʼil nim toklen toj yol Francés atz Montreal. Bʼisbʼajilxix tuʼnju nyaxix tbʼanel el chikʼbʼabʼil toj kywitz erman ex tuʼn jlu yolin jun erman te Kʼloj Onil tiʼj Pakbʼabʼil wukʼile, ex tzmaxi toj ambʼil aju el nnikʼe tiʼj qa nya tbʼanel chin qʼoʼne chikʼbʼabʼil. Noqtzun tuʼnj, kubʼ nnaʼne qʼoj tej ttzaj tqʼamaʼn erman junjun consej weʼye. Kubʼ nnaʼne qa mintiʼtoq in mojeʼ nchkʼele tukʼil ermano ex kubʼ nximane qa nya ax tok aju tzaj tqʼamaʼn. Ex kubʼ nnaʼne qa mintiʼx jun tbʼanel yol tzaj tqʼamaʼn weʼye tiʼj nchikʼbʼabʼile. Kubʼ nximane tuʼn miʼn kyxi nbʼiʼne qe consej, tuʼnju a tzaj qʼonte ex nya toj tumel tzaj tqʼamaʼn weʼye.

Tej tikʼ junjun qʼij, tzaj yolin jun erman te Kʼloj ansyan toj Ninja qʼil twitz aqʼuntl wukʼile. Xi nqʼamaʼne qa nya toj tumel aju otoq bʼant wuʼne ex xi nqʼamaʼne te qa otoq tzaj nbʼise tuʼn jlu. In xiʼye qanel najsam te erman ex kubʼ tnajsaʼn wile tuʼn tkyaqil tkʼuʼj. Aju ikʼ onin wiʼje tuʼn miʼn tikʼ tnaʼl wuʼne qa il tiʼj tuʼn tkubʼ win wibʼe (Prov. 16:18). Kukx in chin naʼne Dios te Jehová tiʼjju nya bʼaʼn bʼant wuʼne ex nya waje tuʼn tbʼant juntl maj jlu wuʼne aj ttzaj qʼoʼn jun consej weʼye.

Ma tzikʼ mas te 40 abʼqʼi in chin ajbʼene toj Betel te Canadá ex atxix toj 1985, o tzaj qʼoʼn woklene tuʼn wajbʼene toj Comité te Sucursal. Toj febrero te 2021 kyim Sheila, kukx in tzaj nnaʼne ex in chin bʼisune tiʼj. Nya oʼkxju, ax ikx mas ma tzʼok yabʼil wiʼje. Noqtzun tuʼnj, kukx in chin aqʼunane ex in chin ajbʼene te Jehová tukʼil tzalajbʼil ex in kubʼ nnaʼne qa jun rat in nex ambʼil (Ecl. 5:20). Ax tok o chin ok weʼye twitz junjun ambʼil kwest, pero o kubʼ nnaʼne nim tzalajbʼil. O kubʼ nqʼoʼne Jehová tnejel toj wanqʼibʼile ex o chin tzalaje tuʼn wajbʼene 70 abʼqʼi te toj tkyaqil ambʼil. In xi nqanine te Jehová tuʼn tonin kyiʼj kuʼxun tuʼn tok kyqʼoʼn kywiʼ tiʼj kyajbʼebʼil te tuʼnju qʼuqli nkʼuʼje tiʼj qa jaku che tzalaj toj tkyaqil kyanqʼibʼil qa ma bʼant jlu kyuʼn.