Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Kukx qyekʼinx kʼujlabʼil in qo chʼiy tuʼn

Kukx qyekʼinx kʼujlabʼil in qo chʼiy tuʼn

«Atzunju kʼujlalil in qo chʼiy tuʼn» (1 COR. 8:1).

BʼITZ: 109 EX 121

1. ¿Tiʼ yolin Jesús tiʼj kyukʼil t-xnaqʼtzbʼen toj makbʼil qonikʼan tej tten kyukʼil?

TOJ makbʼil qonikʼan tej tten Jesús kyukʼil t-xnaqʼtzbʼen, yolin chʼixme 30 maj tiʼj kʼujlabʼil. Xi tqʼamaʼn kye qa iltoq tiʼj tuʼn tok kykʼujlan kyibʼ kyxolx (Juan 15:12, 17). Tuʼn kʼujlabʼil lu kʼelel nikʼbʼaj kyiʼj qa t-xnaqʼtzbʼen Jesús qe (Juan 13:34, 35). Aju kʼujlabʼil yolin Jesús tiʼj, nya oʼkx yolin tiʼjju in tnaʼn jun xjal, sino tiʼjju tbʼanel mod at tipumal ex mintiʼ in nayon tuʼn taj qʼet t-xel. Tqʼama jlu: «Qa at jun xjal ma txi tqʼon tibʼ tuʼn tkyim tuʼn kyklet qe tamiw, mas maʼ tkʼujlalil, mlay pon tkʼujlalil juntl ik tzaʼn jlu. Aqeye che okele te wamiwoye qa ma kybʼinchaye aju kxel nmaʼne kyeye» (Juan 15:13, 14).

2. a) ¿Tzeʼn in nel nikʼbʼaj kyiʼj tmajen Dios toj ambʼil jaʼlo? b) ¿Alkyeqe xjel che tzaqʼwetil quʼn toj xnaqʼtzbʼil lu?

2 Toj ambʼil jaʼlo, in nel nikʼbʼaj kyiʼj tmajen Jehová tuʼn kʼujlabʼil axix tok tuʼnju mintiʼ in che ayon tuʼn taj qʼet t-xel ex at mujbʼabʼil kyxol (1 Juan 3:10, 11). In nok tilil quʼn tuʼn tten qkʼujlabʼil ik tzeʼn jlu ex noq alkyexku qtnam, qyajil, qyol ex jaxku tumel o qo jaw chʼiy. Pero jakulo kubʼ qxjelin jlu: «¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tten qkʼujlabʼil jaʼlo? ¿Tzeʼn in tzaj tqʼuqbʼaʼn Jehová ex Jesús qkʼuʼj? Ex ¿tzeʼn jaku tzʼel qkanoʼn tiʼj Jesús tuʼntzun tkubʼ qyekʼin kʼujlabʼil in qo «chʼiy» tuʼn?» (1 Cor. 8:1).

NIM TOKLEN TUʼN TTEN QKʼUJLABʼIL JAʼLO

3. ¿Tiʼ in tzaj kyiʼj xjal tuʼnju in qo anqʼin toj «nim yajbʼil»?

3 At nim xjal in kubʼ kynaʼn «bʼis ex siktleʼn» toj kyanqʼibʼil tuʼnju at «nim yajbʼil» (Sal. 90:10; 2 Tim. 3:1-5). Nim xjal in naj kyajbʼil tuʼn kyanqʼin. In kubʼ ximet qa toj jun abʼqʼi in kubʼ kybʼyon kyibʼ mas te 800,000 xjal, toj juntl yol, in kubʼ tbʼyon tibʼ jun xjal aj tikʼ 40 segundos. Bʼisbʼajil tuʼnju ateʼ junjun erman o kubʼ kynaʼn jlu ex o kubʼ kybʼyon kyibʼ.

4. ¿Alkyeqe tmajen Jehová kyqʼama qa kyaj tuʼn kykyim?

4 Toj ambʼil ojtxe, ateʼ junjun tmajen Dios tzaj nimxix kybʼis ex kyajtoq tuʼn kykyim. Jun techel, tqʼama Job qa tajtoq tuʼn tkyim tuʼnju otoq tzaj bʼaj tkʼuʼj tuʼn bʼis (Job 7:16; 14:13). Ax ikx te Jonás tzaj bʼaj tkʼuʼj tuʼnju nya bʼaʼn i ela qe tiʼchaq toj tajbʼebʼil te Jehová ex tqʼama jlu: «Kyjaʼtzun Nman, in chin kubʼsane twitza tuʼn nkyime tuʼna. Mas bʼaʼn te weye tuʼn nkyime twitzju tuʼn wanqʼine» (Jon. 4:3). Atzunte aj sanjel Elías kubʼ tnaʼn nya bʼaʼn ex xi tqanin te Jehová tuʼn tkyim, tej tqʼama jlu: «Akuxtzun jaʼlo Nman, chin tbʼyonkuya, porke mya mas bʼaʼn qine twitz qtzan nmane, tuʼn wanqʼintle twitz txʼotxʼ» (1 Rey. 19:4). Noqtzun tuʼnj, ok tqʼoʼn Jehová kyoklen tmajen lu ex tajtoq tuʼn kukx kyanqʼin. Mintiʼ kubʼ tqʼoʼn kykastiw tuʼnju kubʼ kyximen, sino xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tukʼil kʼujlabʼil ex onin kyiʼj tuʼn tten kyajbʼil tuʼn kyanqʼin, ex tuʼn kukx kyajbʼen te.

5. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn kyok qkʼujlaʼn erman toj ambʼil jaʼlo?

5 Nim erman mintiʼ in xi kyqʼoʼn ambʼil tuʼn kykubʼ numj, noqtzun tuʼnj, in che ok weʼ twitz nim nya bʼaʼn ex kyaj tuʼn tkubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil kyiʼj, ex tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj. Ateʼ junjun in che el ikʼun ex in che xmayin xjal kyiʼj. Atzun junjuntl in nikʼx nya bʼaʼn kyuʼn toj aqʼuntl aj kyok ten txqantl yolil nya bʼaʼn kyiʼj. Bʼalo ax ikx in che sikt tuʼnju in che aqʼunan mas or ex qa tuʼnju at nim kyaqʼun. Atzun junjuntl in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn toj kyja, bʼalo tuʼnju mintiʼ in najbʼen kyukʼil te Jehová ex noq in yolin kyiʼj. Aju in tzaj kyuʼn nya bʼaʼn lu ex junjuntl, at nim erman in che sikt ex in bʼaj kykʼuʼj. ¿Tiʼ jaku tzʼonin kyiʼj tuʼn kukx kyajbʼen te Jehová?

IN TZAJ QʼUQBʼAʼN QKʼUʼJ TUʼN TKʼUJLABʼIL JEHOVÁ

6. ¿Tzeʼn in xi tqʼuqbʼaʼn Jehová kykʼuʼj tmajen?

6 ¿Tzeʼn in xi tqʼuqbʼaʼn Jehová kykʼuʼj tmajen? Jun tten in bʼant jlu tuʼn, in xi tqʼamaʼn kye qa kukx in che ok tkʼujlaʼn. Oklo qʼuqbʼaʼn kykʼuʼj aj Israel tej t-xi tqʼamaʼn Jehová jlu kye: «Porke nimxix nkʼuʼje kyiʼje, maʼ kyoklene tuj nwitze ex kʼujlaʼn qeye wuʼne». Ex xi tqʼamaʼntl: «Miʼn che xobʼe porke lu qine atine kyukʼile» (Is. 43:4, 5). Jaku tzʼok qeʼ tkʼuʼja tiʼj qa kʼujlaʼna tuʼn Jehová ex qa nim toklena toj twitz. * Toj Xjan Uʼj in tzaj qʼamaʼn qe yol lu ex bʼaʼn tuʼn qximen kyiʼj: «At nimxix tipumal, ex che kletele tuʼn. Ktzalajel Qman kyiʼje» (Sof. 3:16, 17).

7. ¿Tiquʼn chʼixme junx taʼ tkʼujlabʼil Jehová at kyiʼj tmajen tukʼilju tkʼujlabʼil jun txubʼaj at tiʼj tal? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

7 Noq alkyexku nya bʼaʼn in che ok weʼ tmajen Jehová twitz, in tzaj ttziyen qa kʼonil kyiʼj ex qa tzul tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj. Atzun jlu in tzaj tqʼamaʼn uʼj te Isaías qa a Jehová in kʼaʼchin kye tmajen, ax ikx in tzaj tqʼamaʼn jlu: «Che jawil chleʼne tuʼn tuj tqʼabʼ ex che okel xmoxine tuʼn qʼuql qeye twi tqan. Ik tzaʼn jun txubʼaj in xi tqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj tal, kyjaʼxtzun weye kxel nqʼuqbʼaʼne kykʼuʼje» (Is. 66:12, 13). In tzaj kyyekʼin yol lu nim kʼujlabʼil: aju tkʼujlabʼil jun txubʼaj at tiʼj tal aj tjaw tchleʼn ex in tzalaj tiʼj. Ajbʼen techel lu tuʼn Jehová tuʼn ttzaj tyekʼin jniʼ tkʼujlabʼil at kyiʼj tmajen. Tuʼntzunju, miʼn tzikʼ tnaʼl quʼn qa nim qoklen toj twitz Jehová (Jer. 31:3).

8, 9. ¿Tzeʼn in ten qipumal tuʼn tkʼujlabʼil Jesús?

8 At juntl tiquʼn qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa kʼujlaʼn qoʼ tuʼn Jehová. In tzaj tqʼamaʼn Juan 3:16 jlu: «Tuʼnju nimxix tkʼujlalil Dios kyiʼj xjal, kyjaʼtzun ma chin tzaj samaʼne tuʼn, aqine oʼkxku jun Tkʼwaʼl, tuʼntzun miʼn kynaj kykyaqil qeju ma che okslan wiʼje, noq oʼkx tuʼn tten kychwinqlal te jumajx». Kubʼ tyekʼin Jesús nim tkʼujlabʼil qiʼj tej t-xi tqʼoʼn tchwinqlal qiʼj. In tzaj ttziyen Tyol Dios qa mintiʼ jun tiʼ jaku qo el tpaʼn tiʼj «tiʼj tkʼujlalil Crist» (Rom. 8:35, 38, 39). In nonin kʼujlabʼil lu qiʼj tuʼn kukx tok tilil quʼn.

9 Aj qok weʼ twitz junjun nya bʼaʼn in qo sikt tuʼn moqa in nel kyiʼn tzalajbʼil qe toj qajbʼebʼil te Jehová. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn? Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn tkʼujlabʼil Jesús at qiʼj tuʼntzun tten qipun tuʼn tikʼx quʼn (kjawil uʼjit 2 Corintios 5:14, 15). In nonin kʼujlabʼil lu qiʼj tuʼn kukx qanqʼin ex tuʼn kukx qajbʼen te Jehová. Iktzun tten mlay qo kubʼ numj aj ttzaj jun xitbʼil tuʼnx twitz txʼotxʼ, aj qel ikʼen ex aj ttzaj bʼaj qkʼuʼj.

KYAJ ERMAN TUʼN KYOK QKʼUJLAʼN

Aj qxnaqʼtzan tiʼj techel kyaj tqʼoʼn Jesús, jaku tzʼonin qiʼj tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 10 ex 11).

10, 11. ¿Alkye at toklen tuʼn t-xi tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj qeju in che bʼisun? Chikʼbʼantza.

10 Ax ikx in che ajbʼen erman tuʼn Jehová tuʼn ttzaj tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj. Aj in che ok qkʼujlaʼn erman, in kubʼ qyekʼin qa kʼujlaʼn Jehová quʼn. In nok tilil quʼn tuʼn qonin kyiʼj tuʼntzun tel kynikʼ tiʼj qa kʼujlaʼn qe tuʼn Qtat at toj kyaʼj ex qa in nok tqʼoʼn kyoklen (1 Juan 4:19-21). Xi tqʼamaʼn apóstol Pablo jlu kye okslal: «Kyqʼom kynabʼle kyxolxe ex kykyuwsam kynabʼle kyxolxe, ik tzaʼnx in kybʼinchaʼne jaʼlo» (1 Tes. 5:11). A jlu in tzaj tyekʼin qa nya oʼkx qe ansyan jaku txi kyqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman ex jaku che onin kyiʼj, sino qkyaqilx jaku bʼant quʼn ik tzeʼn in bʼant tuʼn Jehová ex Jesús (kjawil uʼjit Romanos 15:1, 2).

11 At junjun erman at yabʼil tiʼj kyximbʼetz ex il tiʼj tuʼn kyxiʼ tukʼil jun doctor ex tuʼn t-xi qʼet qʼanbʼil kye (Luc. 5:31). In nel kynikʼ ansyan ex junjuntl erman tiʼj qa mintiʼ kyojtzqibʼil tiʼjju yabʼil. Pero ojtzqiʼn kyuʼn qa nim toklen tuʼn t-xi kybʼiʼn kawbʼil lu: «Ex tuʼn t-xi kyqʼuqbʼaʼne kykʼuʼj qeju chʼin kykʼuʼj; ex che onine kyiʼj qeju mintiʼ kyipun, ex tenx kypasense kyiʼj kykyaqil» (1 Tes. 5:14). Qkyaqilx bʼaʼn tuʼn tten qkʼujlabʼil, qpasens ex tuʼn tel qnikʼ kyiʼj qeju in tzaj bʼaj kykʼuʼj, ex bʼaʼn tuʼn qyolin kyukʼil tukʼil kʼujlabʼil tuʼntzun tchewix kykʼuʼj. Qxjelinku jlu: «¿In xipe nqʼuqbʼaʼne kykʼuʼj txqantl ex in xipe nqʼamaʼne tbʼanel yol kye? ¿Tiʼ kʼonil wiʼje tuʼn t-xi nqʼuqbʼaʼne kykʼuʼj erman?».

12. Qʼamantza jun techel tzeʼn onin jun kʼloj okslal tiʼj jun ermana.

12 ¿Tzeʼn jaku tzʼonin qkʼujlabʼil kyiʼj qeju in kubʼ kynaʼn nya bʼaʼn? In tzaj tqʼamaʼn jun ermana te Europa jlu: «At maj in kubʼ nximane tuʼn tkubʼ nbʼyon wibʼe. Pero in tzaj qʼoʼn nim onbʼil weye. O tzʼonin kʼloj okslal wiʼje tuʼn miʼn tkubʼ nbʼyon wibʼe. Ax ikx in tzaj kyqʼuqbʼaʼn nkʼuʼje ex in kubʼ kyyekʼin kykʼujlabʼil wiʼje. Noq junjun kye ojtzqiʼn kyuʼn qa at depresión wiʼje, pero kykyaqil kyaj tuʼn kyonin wiʼje. At jun mejebʼleʼn in xqʼuqin wiʼje ex in che ok ik tzeʼn qe ntate. Kyaj tuʼn kyonin wiʼje toj alkyexku or te qʼij ex qa te qonikʼan». Ax tok, mlaylo bʼant jlu quʼn qkyaqilx, noqtzun tuʼnj, qa ma kubʼ qyekʼin qa ax tok qaj tuʼn qonin, jaku tzʼonin kyiʼj qeju at jun yabʼil tiʼj kyximbʼetz. *

QQʼUQBʼANX KYKʼUʼJ ERMAN TUKʼIL KʼUJLABʼIL

13. ¿Tiʼ il tiʼj tuʼn tbʼant quʼn tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman?

13 Bʼaʼn tuʼn kyok qbʼiʼn (Sant. 1:19). Aj kyok qbʼiʼn ex aj tel qnikʼ tiʼjju in bʼaj kyiʼj txqantl, atzun jun tumel in kubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil kyiʼj. ¿Tzeʼn in xi tqʼuqbʼaʼn jlu kykʼuʼj qeju in che bʼisun? Qo ximen tiʼj tiʼ jaku kubʼ qnaʼn noqwit aqoʼ in bʼaj jlu qiʼj ex qqaninx xjel toj tumel kye tuʼntzun tel qnikʼ tiʼjju in bʼaj kyiʼj. Tukʼilju tzeʼn in xi qkeʼyin jun xjal jaku kubʼ qyekʼin qa ax tok at qkʼujlabʼil kyiʼj. Qa in kubʼ t-ximen jun erman tuʼn ttzaj tqʼamaʼn tkyaqilju in bʼaj tiʼj, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin qpasens ex tuʼn tok qbʼiʼn. Bʼalo jaku tzʼel qnikʼ tiʼjju in nikʼ tiʼj qa ma tzʼok qbʼiʼn tukʼil qpasens. Ex tuʼn jlu kʼokel qeʼ tkʼuʼj qiʼj ex jaku tzʼok tbʼiʼn aju kxel qqʼamaʼn te. Aj tkubʼ qyekʼin qa ax tok qaj tuʼn qonin, jaku txi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman.

14. ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn qok ten yolil?

14 Miʼn qo ok ten yolil. Qa at jun xjal at depresón tiʼj ex in kubʼ t-ximen qa in qo yolin tiʼj, tuʼn jlu tzul mas tbʼis. Mas kwest jaku t-xi qqʼuqbʼan tkʼuʼj maske ax tok qaj tuʼn qonin tiʼj. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «At xjal in kʼixbʼisan tiʼj juntl kyuʼn qe tyol, atzun kyyol qe xjal at kynabʼl nnoʼk te qʼanbʼil kye mastl» (Prov. 12:18). Ax tok, nya qaj tuʼn ttzaj tbʼis jun xjal kyuʼn qyol, noqtzun tuʼnj, tzul tbʼis qa mintiʼ ma qo ximen aj qyolin. Tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj txqantl tukʼil kʼujlabʼil, bʼaʼn tuʼn tok tilil quʼn tuʼn tel qnikʼ tiʼjju in bʼaj kyiʼj (Mat. 7:12).

15. ¿Alkyeqe onbʼil jaku che ajbʼen quʼn tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman tukʼil kʼujlabʼil?

15 Bʼaʼn tuʼn tajbʼen Tyol Dios quʼn (kjawil uʼjit Romanos 15:4, 5). In tzaj tqʼoʼn Xjan Uʼj nim qʼuqbʼil qkʼuʼj tuʼnju atz tzajni tukʼil Jehová aju Dios in tzaj qʼonte qpasens ex qʼuqbʼil qkʼuʼj. Tuʼn tajbʼen Tyol Dios quʼn toj tumel, bʼant tuʼn tajbʼen Onbʼil tuʼn kyxnaqʼtzan testigos de Jehová quʼn ex aju KʼUBʼIL UʼJ TOJ INTERNET Watchtower, iktzun tten kʼelel qnikʼ tiʼj alkye taqikʼ Tyol Dios ex alkye uʼj jaku tzʼajbʼen quʼn tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman.

16. ¿Alkyeqe qmod nim kyoklen tuʼn tten aj t-xi qqʼuqbʼaʼn tkʼuʼj jun xjal at depresión tiʼj?

16 Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼin tbʼanel qmod ex qkʼujlabʼil. A Jehová aju Mambʼaj «kukx in qʼaqʼan tkʼuʼj qiʼj, ex atzunte Diosju kukx in tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj» ex «nim in qʼaqʼan tkʼuʼj» kyiʼj qeju kukx in che ajbʼen te (kjawil uʼjit 2 Corintios 1:3-6; Luc. 1:78; Rom. 15:13). Kyaj tqʼoʼn Pablo jun tbʼanel techel qwitz tiʼj tzeʼn jaku kubʼ qyekʼin qe tbʼanel mod lu tuʼnju el tkanoʼn tiʼj Jehová. Kubʼ ttzʼibʼin jlu: «Pero o tene kyxole bʼunin qyole, ik tzaʼn jun txuybʼaj kwentinxix qe tal tuʼn, ex at-xix tkʼuʼj kyiʼj. At-xix qkʼuʼje kyiʼje, ex bʼaʼn ela tuj qwitze tuʼn t-xi qmaʼne tqanil kolbʼil kyeye, aju tzaj tqʼoʼn Dios, ax ikx qaqʼ qibʼe tuʼn qajbʼene kyeye, porke at-xix qkʼuʼje kyiʼje» (1 Tes. 2:7, 8). Qa ma kubʼ qyekʼin qkʼujlabʼil ik tzeʼn te Jehová, jaku qo ok te tzaqʼwebʼil tiʼj tnaʼj Dios jun xjal in bʼisun.

17. ¿Tiʼ qximbʼetz bʼaʼn tuʼn tten kyiʼj erman tuʼntzun t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tukʼil kʼujlabʼil?

17 Miʼn kubʼ qximen qa tzʼaqliqe erman. Bʼaʼn tuʼn tten qximbʼetz toj tumel kyiʼj. Qa ma qo ayon tuʼn miʼn kyel txalpaj erman, nya toj tumel jlu ex tzul qbʼis tuʼn (Ecl. 7:21, 22). Nim toklen tuʼn ttzaj qnaʼn qa in nel tnikʼ Jehová tiʼjju jaku bʼant quʼn. Qa ma tzʼel qkanoʼn tiʼj, kʼonil qiʼj tuʼn tikʼx quʼn aj kyel txalpaj txqantl (Efes. 4:2, 32). Bʼaʼn tuʼn tok tilil quʼn tuʼn miʼn tkubʼ kyximen qa mintiʼ in nok tilil kyuʼn ex miʼn tzʼok qmojbʼan aju in bʼant kyuʼn kyukʼil txqantl, tuʼnju tzul kybʼis tuʼn jlu. Sino qqʼamanx tbʼanel yol kye ex kʼonil jlu kyiʼj tuʼn kukx kyajbʼen te Jehová tukʼil tzalajbʼil (Gál. 6:4).

18. ¿Tiquʼn qaj tuʼn t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman tukʼil kʼujlabʼil?

18 Toj twitz Jehová, nim kyoklen kykyaqil tmajen. Ax ikx nim kyoklen toj twitz Jesús tuʼnju xi tqʼoʼn tchwinqlal tuʼn kyetz kyklet tjaqʼ il (Gál. 2:20). Kʼujlaʼnxix qe erman quʼn ex qaj tuʼn kyok xqʼuqin tukʼil kʼujlabʼil. Tuʼn kukx t-xi qqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj erman, «qo lpeʼk tiʼj ju in tzaj qʼinte qmojbʼabʼl qibʼ qxolx ex aju in ajbʼen te chʼisbʼil qnabʼl qxolx» (Rom. 14:19). Qajxix tuʼn tul Tbʼanel Najbʼil jatumel ya mlay tzaj qbʼis tuʼnju ya miʼn ten yabʼil, qʼoj, kyimen, ikʼbʼil, qe nya bʼaʼn in che tzaj toj qja ex ya mlay tzaj bʼaj qkʼuʼj. Ajtzun tbʼaj mil abʼqʼi, che okel xjal te tzʼaqli. Ex qeju kʼikʼex mankbʼil joybʼil kyuʼn che okel tqʼoʼn Jehová ik tzeʼn qe tkʼwaʼl tzalu twitz Txʼotxʼ ex tzul tqʼoʼn aju «tzoqpibʼl kye maʼ t-xilen» (Rom. 8:21). Bʼaʼn tuʼn kukx tkubʼ qyekʼin kʼujlabʼil in qo chʼiy tuʼn ex qo onin qibʼ qxolx tuʼntzun qokx toj akʼaj twitz Txʼotxʼ o tzaj ttziyen Jehová.

^ taqik' 6 Qʼoʼnka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil 24 toj uʼj Acerquémonos a Jehová.

^ taqik' 12 Kkanetel junjun nabʼil tuʼna tiʼj tiʼ jaku bʼant tuʼn jun xjal qa in kubʼ t-ximen tuʼn tkubʼ tbʼyon tibʼ, atz kykuʼx nabʼil lu toj uʼj ¡Despertad!: «¿Vale la pena vivir? Tres razones para no darse por vencido» xnaqʼtzbʼil 1, 2 ex 3(abril te 2014), «Cuando se pierden las ganas de vivir» (enero te 2012) ex «Merece la pena vivir» xnaqʼtzbʼil 1 ex 2 (22 te octubre te 2001).