Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

In che tzalaj tmajen «Dios at-xix tzalajbʼil tukʼil»

In che tzalaj tmajen «Dios at-xix tzalajbʼil tukʼil»

«At tzalajbʼil kye xjal a Qman tok te Kydios» (SAL. 144:15).

BʼITZ: 44 EX 125

1. ¿Tiquʼn at tzalajbʼil kyxol testigos de Jehová? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

AT TZALAJBʼIL kyxol testigos de Jehová. Tbʼanel in nok tkyaqil aj in che tzeʼn ex in che yolin aj tok kychmon kyibʼ tuʼn kykʼulin te Dios moqa aj tel kypaʼn ambʼil tuʼn kyten jun rat junx. ¿Tiquʼn at nim tzalajbʼil kyxol? In che tzalaj tuʼnju ojtzqiʼn Jehová kyuʼn ex in che ajbʼen te, ax ikx in nok tilil kyuʼn tuʼn tel kykanoʼn tiʼj, tuʼnju ate «Dios at-xix tzalajbʼil tukʼil» (1 Tim. 1:11; Sal. 16:11). Atz in tzaj tzalajbʼil tukʼil Jehová ex tuʼntzunju taj tuʼn qtzalaj, ex in tzaj tqʼoʼn nim tiquʼn tuʼn qtzalaj (Deut. 12:7; Ecl. 3:12, 13).

2, 3. a) ¿Tiʼ t-xilen aju tuʼn qtzalaj? b) ¿Alkyeqe tiʼchaq jaku tzʼel kyiʼn tzalajbʼil toj qanqʼibʼil?

2 ¿Tiʼ jaku txi tqʼamaʼn teyele junjun qe? ¿In qo tzalaj? ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn qtzalaj? Aju tzalajbʼil a t-xilen tuʼn tkubʼ qnaʼn bʼaʼn qukʼilx, tuʼn qtzalaj tiʼjju at toj qanqʼibʼil ex in kubʼ qnaʼn jlu toj qanmi. In tzaj tyekʼin Xjan Uʼj qa jaku kanet axix tok tzalajbʼil quʼn qa ma qo ok te tamiw Jehová. Noqtzun tuʼnj, kwest tuʼn qtzalaj toj ambʼil jaʼlo. ¿Tiquʼn?

3 At nim tiʼchaq jaku tzʼel qʼinte tzalajbʼil toj qanqʼibʼil, ik tzeʼn aj tel qʼiʼn qaqʼun, aj tkubʼ naj qmejebʼleʼn, aj tex lajoʼn jun toj qja toj ttnam Jehová moqa aj tkyim jun xjal kʼujlaʼn quʼn. Ax ikx mintiʼ in qo tzalaj aj kytzaj nya bʼaʼn toj qja, aj kyok ten qukʼil xmayil qiʼj toj aqʼuntl ex qa toj xnaqʼtzbʼil, aj qel ikʼun ex aj qokx qʼoʼn pres. Ax jlu jaku bʼaj qa mas in tzaj yabʼil qiʼj moqa ya mintiʼ qʼanbʼil tiʼj ex qa at depresión qiʼj. Pero taj Jesucristo, aju at tzalajbʼil tukʼil ex aju aj kawil qibʼaj, tuʼn ttzaj tqʼuqbʼaʼn qkʼuʼj ex taj tuʼn qtzalaj (1 Tim. 6:15, TNM; Mat. 11:28-30). Tej tex tqʼoʼn tchikʼbʼabʼil twi jun witz, tqʼama nim tiʼchaq jaku che onin qiʼj tuʼn qtzalaj maske in qo weʼ kywitz nya bʼaʼn toj ambʼil jaʼlo jatumel in kawin Satanás.

NIM TOKLEN TUʼN QOK TE TAMIW JEHOVÁ TUʼNTZUN QTZALAJ

4, 5. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼn tkanet tzalajbʼil ex tuʼn miʼn tnaj?

4 Tnejel ok tqʼoʼn Jesús twiʼ tiʼjju mas nim toklen. Tqʼama jlu: «At tzalajbʼil kye qeju nneʼl kynikʼ tiʼj qa at tajbʼen Dios kye, porke at kyoklen tiʼj ju kawbʼil in tzaj tuj kyaʼj» (Mat. 5:3). ¿Tzeʼn in kubʼ qyekʼin qa nim toklen tuʼn tok qojtzqiʼn Jehová ex tuʼn qok lepeʼ tiʼjju in tzaj tqʼamaʼn? In kubʼ qyekʼin qa ma qo xnaqʼtzan tiʼj Tyol, qa ma txi qbʼiʼn qe tkawbʼil ex qa ma kubʼ qqʼoʼn qajbʼebʼil tnejel toj qanqʼibʼil. Qa ma bʼant jlu quʼn, qo tzalajel ex mas kʼokel qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ya chʼix tjapun kywi tyol. Nya oʼkxju, ax ikx in nonin qʼuqbʼil qkʼuʼj qiʼj tuʼn ten qipumal tuʼn kukx kyikʼx nya bʼaʼn quʼn (Tito 2:13TNM).

5 Tuʼn tkanet tzalajbʼil quʼn ex tuʼn kukx tten, nim toklen tuʼn tten jun tbʼanel qamiwbʼil tukʼil Jehová. Kubʼ ttzʼibʼin apóstol Pablo jlu: «Kukx che tzalaje tiʼj Qajaw [Jehová]. Kxel nmaʼne juntl maj kyeye: Che tzalajxe» (Filip. 4:4). Tuʼn tten tbʼanel qamiwbʼil tukʼil Jehová, nim toklen tuʼn tten qnabʼil. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios jlu: «At tzalajbʼil teju xjal in knet nabʼl tuʼn ex nneʼl tnikʼ tiʼj alkye bʼaʼn tuʼn tbʼant tuʼn». Ex in tzaj tqʼamaʼntl: «Tzul qʼoʼn tchwinqlal xjal aju in knet nabʼl tuʼn; at tzalajbʼil te kye qeju mintiʼ in xi kytzoqpiʼn» (Prov. 3:13, 18).

6. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn tuʼntzun kukx qtzalaj?

6 Qa qaj tuʼn kukx qtzalaj, nim toklen tuʼn kukx t-xi qbʼiʼn aju in nel qnikʼ tiʼj toj Tyol Dios. Ok tqʼoʼn Jesús nim toklen jlu tej tqʼama: «Qa ma tzʼel kynikʼe tiʼj jlu, at-xix tzalajbʼil kyeye qa ma kybʼinchaye» (Juan 13:17; kjawil uʼjit Santiago 1:25). Atzun jlu kbʼantel quʼn tuʼntzun tten qamiwbʼil tukʼil Jehová ex qo tzalajel tuʼn toj tkyaqil ambʼil. Noqtzun tuʼnj, ¿tzeʼn jaku qo tzalaj tuʼnju at nim nya bʼaʼn in tzaj qbʼis tuʼn? Qo xnaqʼtzan tiʼjju tqʼama Jesús toj tchikʼbʼabʼil twiʼ jun witz.

QEJU TIʼCHAQ IN CHE ONIN QIʼJ TUʼN QTZALAJ

7. ¿Tiquʼn in che tzalaj qeju in che bʼisun?

7 «At tzalajbʼil kye qeju in che bʼisun, porke ok kqʼuqbʼanjtzel kykʼuʼj» (Mat. 5:4). Atlo junjun xjal jaku kubʼ kyxjelin jlu: «¿Tzeʼn jaku che tzalaj qeju in che bʼisun?». Tej tqʼama Jesús qa at tzalajbʼil kye qeju in che bʼisun, nya atz yolin kyiʼj qeju in tzaj bʼaj kykʼuʼj tiʼj alkyexku tiʼ. Ax ikx in tzaj kybʼis nya bʼaʼn xjal tuʼnju at «nim yajbʼil» jaʼlo (2 Tim. 3:1). Noqtzun tuʼnj, aj ttzaj kybʼis xjal lu, mintiʼ in che ok laqʼeʼ ttxlaj Jehová tuʼnju oʼkx in che ximen kyiʼjx ex tuʼntzunju mintiʼ in che tzalaj. Atz yolin Jesús kyiʼj xjal in che jyon tiʼj Jehová ex in tzaj kybʼis tuʼnju in nok kykeʼyin nim xjal mintiʼ in che ok laqʼeʼ ttxlaj. Ax ikx kye in nel kynikʼ tiʼj qa aj il qe ex qa noq tuʼn il in tzaj nim nya bʼaʼn. In nok tqʼoʼn Jehová twitz kyiʼj xjal lu ex in tzaj tqʼuqbʼaʼn kykʼuʼj tuʼn Tyol, in nonin kyiʼj tuʼn kytzalaj ex in tzaj tqʼoʼn qʼuqbʼil kykʼuʼj tuʼn kyanqʼin te jumajx (kjawil uʼjit Ezequiel 5:11; 9:4).

8. Qʼamantza tiquʼn in nonin qiʼj tuʼn qtzalaj qa mans qoʼ.

8 «At tzalajbʼil kye qeju mans, porke ok kykʼmaʼ ju txʼotxʼ te kyetzbʼil» (Mat. 5:5). ¿Tiquʼn in nonin qiʼj tuʼn qtzalaj qa mans qoʼ? Ojtxe, at junjun xjal nya bʼaʼn kymod, txʼuʼj kywiʼ ex jun rat in tzajtoq kyqʼoj. Tejtzun tel kynikʼ tiʼj axix tok toj Tyol Dios, bʼaj kychʼixpuʼn kymod ex ok kyqʼoʼn «akʼaj» kyten. Atzun jaʼlo at tbʼanel kymod, in tzaj qʼaqʼin kykʼuʼj kyiʼj txqantl, aj kykʼujlabʼil, mintiʼ in jaw kynimsan kyibʼ, mans qe ex at kypasens (Col. 3:9-12). Aju o tzaj kyiʼj tuʼn jlu, in nok kyamiwen kyibʼ kyukʼil txqantl ex in che tzalaj. Ex aju mas nim toklen, in tzaj ttziyen Tyol Dios qa kʼokel Txʼotxʼ te kyetzbʼil (Sal. 37:8-10, 29).

9. a) ¿Toj alkye tten kʼokel Txʼotxʼ te kyetzbʼil «qeju mans»? b) ¿Tiquʼn jaku che tzalaj qeju at waʼyij kyiʼj ex qeju at kʼaj kyiʼj «tuʼn kyok te tzʼaqlxix»?

9 ¿Toj alkye tten kʼokel Txʼotxʼ te kyetzbʼil «qeju mans»? Aqeju t-xnaqʼtzbʼen Jesús skʼoʼn maj, kʼokel Txʼotxʼ te kyetzbʼil aj kyok tel pal ex aj kykawin kyibʼaj xjal (Apoc. 20:6). Atzun kye nim millón xjal miʼn cheʼx toj kyaʼj, che etzal tiʼjju Txʼotxʼ aj kyanqʼin te jumajx tukʼil jun kychwinqlal tzʼaqli, toj txubʼtxaj ex tzalajbʼil. Ax ikx tqʼama Jesús jlu kyiʼj qeju kabʼe kʼloj xjal lu: «At tzalajbʼil kye qeju nneʼl kykʼuʼj ex in che txqet tiʼj tuʼn kyok te tzʼaqlxix» (Mat. 5:6). Ktel tkyaqilju kyajbʼil aj tok Txʼotxʼ te jun tbʼanel najbʼil (2 Ped. 3:13). Aj tkubʼ tnajsaʼn Jehová tkyaqil nya bʼaʼn, che tzalajel xjal mans ex ya mlay tzaj kybʼis tiʼj jun tiʼ (Sal. 37:17).

10. ¿Tiʼ t-xilen aju tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj txqantl?

10 «At tzalajbʼil kye qeju in qʼaqʼan kykʼuʼj tiʼj juntl, porke ktzajel qʼaqʼan tkʼuʼj Dios kyiʼj» (Mat. 5:7). Jun yol hebreo at toklen tukʼilju tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj txqantl, a t-xilen «tuʼn tkubʼ qnaʼn toj qanmi aju in bʼaj tiʼj juntl». Ex aju yol griego in tzaj tqʼamaʼn qa a t-xilen tuʼn ttzaj tzʼeʼy qkʼuʼj kyiʼj txqantl. Atzunte Tyol Dios, aj tyolin tiʼjju tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj txqantl, nya oʼkx in yolin tiʼj tuʼn ttzaj qlastmi tiʼj juntl, sino at toklen tukʼilju tuʼn t-xi qjyoʼn tumel tuʼn qonin tiʼj.

11. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼjju bʼant tuʼn xjal te Samaria?

11 (Kjawil uʼjit Lucas 10:30-37). Aju txʼolbʼabʼil tiʼj tbʼanel xjal te Samaria, in tzaj tyekʼin qe tiʼ t-xilen aju tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj txqantl. Tej tok tqʼoʼn twitz xjal lu tiʼj juntl xjal otoq bʼaj kʼixbʼisaʼn, kux chyoʼn toj tanmi ex onin tiʼj. Tej tbʼaj tqʼamaʼn Jesús txʼolbʼabʼil lu, tqʼama qa bʼaʼn tuʼn tbʼant ax jlu quʼn. Tuʼntzunju, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «¿Axpe weye in bʼant wuʼn ik tzeʼn xjal te Samaria? ¿Atpe qʼaqʼbʼil nkʼuʼje ik tzeʼn te? Aj tok nkeʼyine qa ateʼ txqantl toj kʼixkʼoj, ¿in kubʼpe nyekʼine qʼaqʼbʼil nkʼuʼje kyiʼj? ¿Jakupe bʼant junjun tiʼ wuʼne tuʼntzun wonine kyiʼj? Jun techel, ¿in chin onine kyiʼj erman ma che tijen, kyiʼj qe viud ex kyiʼj qe kuʼxun nya okslal kyman? ¿Jakupe kubʼ nximane tuʼn t-xi nqʼuqbʼaʼne kykʼuʼj qeju in che bʼisun?» (1 Tes. 5:14; Sant. 1:27).

Qa ma qo kubʼ nej tuʼn tkubʼ qyekʼin qʼaqʼbʼil qkʼuʼj kyiʼj txqantl, qkyaqilx kbʼel qnaʼn tzalajbʼil. (Qʼonka twitza tiʼj taqikʼ 12).

12. ¿Tiquʼn in qo tzalaj qa ma kubʼ qyekʼin qʼaqʼbʼil qkʼuʼj?

12 ¿Tiquʼn in qo tzalaj qa ma kubʼ qyekʼin qʼaqʼbʼil qkʼuʼj? Aj qonin kyiʼj txqantl, in nel qnikʼ tiʼj qa «mas at tzalajbʼil» qe aj t-xi qqʼoʼn chʼin kye txqantl tiʼjju at qe ex in nel qnikʼ tiʼj qa in tzalaj Jehová tuʼn jlu (Hech. 20:35; kjawil uʼjit Hebreos 13:16). Tqʼama aj kawil David jlu tiʼj jun xjal at qʼaqʼbʼil tkʼuʼj: «Kʼokel kwentin tuʼn Qman, kxel tqʼoʼn tchwinqlal ex ktzalajel twitz txʼotxʼ» (Sal. 41:1, 2). Qa ma kubʼ qyekʼin qʼaqʼbʼil qkʼuʼj kyiʼj txqantl, ax ikx te Jehová kbʼel tyekʼin qʼaqʼbʼil tkʼuʼj qiʼj ex tuʼn jlu tzul tqʼoʼn tzalajbʼil qe te jumajx (Sant. 2:13).

IN CHE TZALAJ «QEJU SAQ TUJ KYANMI»

13, 14. ¿Tiquʼn in che tzalaj xjal saq toj kyanmi?

13 Tqʼama Jesús jlu: «At tzalajbʼil kye qeju saq tuj kyanmi, porke kʼokel kykeʼyin Dios» (Mat. 5:8). Tuʼn tok qanmi te saq, ax ikx kʼokel qximbʼetz te saq ex aju qajbʼil tuʼn tbʼant quʼn. Nim toklen jlu tuʼntzun t-xi tkʼamoʼn Jehová qajbʼebʼil (kjawil uʼjit 2 Corintios 4:2; 1 Tim. 1:5).

14 In che tzalaj qe xjal saq toj kyanmi tuʼnju in che tzaj kʼiwlaʼn tuʼn Jehová ex tqʼama jlu: «At tzalajbʼil kye qeju nneʼl kytxʼjoʼn tiʼj kyxbʼalun» (Apoc. 22:14). ¿Tiʼ t-xilen aju in nel kytxʼjoʼn tiʼj kyxbʼalun? Kye qeju okslal skʼoʼn maj, a t-xilen jlu qa in che ok tqʼoʼn Jehová te saq ex qa tzul qʼoʼn kychwinqlal te jumajx toj kyaʼj, ex che tzalajel te jumajx. Atzun kye qeju che anqʼil tzalu twitz Txʼotxʼ, a t-xilen qa in tzaj tqʼoʼn Jehová ambʼil kye tuʼn kyok te tamiw tuʼnju in che ok tqʼoʼn te tzʼaqli. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa «ma tzʼel kytxʼjoʼn tiʼj kyxbʼalun, ex ma saqix tiʼj kyxbʼalun tuʼn tchkʼel Tal Ẍneʼl» (Apoc. 7:9, 13, 14).

15, 16. Aqeju saq toj kyanmi, ¿toj alkye tten in nok kykeʼyin Dios?

15 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa mlay tzʼanqʼin jun xjal qa ma tzʼok tkeʼyin Dios (Éx. 33:20). Qa ikju, ¿tiquʼn tqʼama Jesús qa «kʼokel kykeʼyin» «qeju saq tuj kyanmi» Dios? Aj tkubʼ traducirit yol keʼyil toj yol griego, jaku txi qʼamet qa a t-xilen «tuʼn qximen, tuʼn tel qnikʼ ex qa tuʼn tok qojtzqiʼn». Aqeju in nok kyyekʼin Dios tuʼn kyximbʼetz, atzun qeju o tzʼok kyojtzqiʼn te ex in nok kyqʼoʼn toklen qe tbʼanel tmod (Efes. 1:18). El tkanoʼn Jesús qe tbʼanel tmod Jehová ex tuʼntzunju tqʼama jlu: «Alkye ma chin ilwaje tuʼn, ma ilwaj Dios Mambʼaj tuʼn» (Juan 14:7-9).

16 ¿Alkye juntl tten jaku tzʼok qkeʼyin Dios ex nya oʼkx tuʼn tok qojtzqiʼn qe tbʼanel tmod? Aj tok qqʼoʼn qwitz tiʼj tzeʼn in nonin qiʼj toj ambʼil jaʼlo (Job 42:5). Ax ikx jaku tzʼok qkeʼyin qa ma tzʼok qqʼoʼn qwiʼ kyiʼj qe tbʼanel kʼiwlabʼil tzul tqʼoʼn kye qeju in nok tilil kyuʼn tuʼn kyten saq ex kukx in che ajbʼen te. Atzun kye qeju skʼoʼn maj, ax tok in nok kykeʼyin Jehová aj in che pon toj kyaʼj (1 Juan 3:2).

IN CHE TZALAJ MASKE IN CHE IKʼ TOJ NYA BʼAʼN

17. ¿Tiquʼn in che tzalaj qeju in che jyon tiʼj mujbʼabʼil?

17 Tqʼama Jesús jlu: «At tzalajbʼil kye qeju nnoʼk tilil kyuʼn tuʼn kyten xjal tuj tzalajbʼil», moqa in che jyon tiʼj mujbʼabʼil (Mat. 5:9). At nim tiquʼn tuʼn kytzalaj xjal lu tuʼnju tqʼama jun t-xnaqʼtzbʼen Jesús jlu, aju Santiago tbʼi: «Aju xjal nnoʼk tilil tuʼn tuʼn tbʼant kyten xjal kyxolx ex tuʼn kytzalaj kyxolx, in tqʼoʼn ambʼil tuʼn kyanqʼin xjal tuj tumelxix» (Sant. 3:18). Qa o tzaj jun nya bʼaʼn qxol tukʼil jun erman moqa tukʼil jun toj qja, bʼaʼn tuʼn t-xi qqanin onbʼil te Jehová tuʼn qtzaj tonin tuʼn tbʼant qten tukʼil. Tzul tqʼoʼn Jehová xewbʼaj xjan qe ex tzul tonin qoʼ tuʼn tkubʼ qyekʼin tbʼanel qmod, ex mas jaku qo tzalaj. Tqʼama Jesús qa aqoʼ tnejel tuʼn qjyon tiʼj mujbʼabʼil tej tqʼama jlu: «Ok t-xiʼya qʼol toyaja twitz altar, ok tpona ex qa ma tnaʼya qa at jun tila twitz termaniya, axtzun kyjel tqʼoʼna toyaja twitz altar, ex nej txiʼya tukʼil termaniya tuʼn tbʼant ttena tukʼil, maxitzun kxel tqʼoʼna toyaja» (Mat. 5:23, 24).

18, 19. ¿Tiquʼn in che tzalaj tmajen Jehová maske in che el ikʼen?

18 «At tzalajbʼil kyeye ok kyok yasoʼne ex ok kyyajlanjtze tuʼn nlaje ex ok kymante xjal tkyaqil mya bʼaʼn kyiʼje mya ax tok». ¿Tiquʼn tqʼama Jesús jlu? Ax tzaj tzaqʼwente: «Che tzalajxe ex che tenxe alegr, porke aju oyaj ktzajel qʼoʼn kyeye tuj kyaʼj, maʼxix; porke ikxtzun e yajlanjtz qe t-sanjel Dios kyuʼn xjal ojtxi» (Mat. 5:11, 12). Tej kyok bʼiyoʼn qe apóstol ex tej t-xi qʼamaʼn kye tuʼn ya miʼn kypakbʼan, i etztzun kywitz aj kawil ex «in che tzalaj». Mintiʼ e tzalaj tuʼnju e ok bʼiyoʼn, sino tuʼnju el kynikʼ tiʼj qa ok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj «noq tuʼn tlaj okslal qe tiʼj Jesús» (Hech. 5:41).

19 Toj ambʼil jaʼlo, ax ikx in nikʼx kyuʼn tmajen Jehová tukʼil tzalajbʼil aj tok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj moqa aj kyok weʼ twitz nya bʼaʼn (kjawil uʼjit Santiago 1:2-4). Nya qgan tuʼn tok bʼinchaʼn nya bʼaʼn qiʼj, pero qa kukx ma qo ajbʼen te Jehová aj qikʼ toj joybʼil, tzul tqʼoʼn qipumal tuʼntzun tikʼx quʼn. Qo yolin tiʼj jun techel. Toj agosto te 1944, xi samaʼn Henryk Dornik tukʼil juntl terman toj jun campo de concentración. Kyqʼama xjal in che qʼojin kyiʼj: «Mlayx kubʼ kykʼuʼj quʼn. Como que in che tzalaj tiʼjju in nok bʼinchaʼn kyiʼj». Atzunte ermano Dornik tqʼama jlu: «Mintiʼtoq in tzalaje tiʼj nya bʼaʼn ok bʼinchaʼn wiʼje, pero in tzalaje tel nnikʼe tiʼj qa in chin ikʼe toj yajbʼil, tkyaqilju nya bʼaʼn ikʼx wuʼne, in bʼajtoq tuʼnju in chin ajbʼene te Jehová». Ex tqʼamatl: «Ten wipumale tej nnaʼne Dios tuʼnju kubʼ nnaʼne qa nqayin atine tiʼj Jehová. ¡A Jehová ok te onil weye!».

20. ¿Tiquʼn in qo tzalaj aj qajbʼen teju «Dios at-xix tzalajbʼil tukʼil»?

20 Aj qtzaj kʼiwlaʼn tuʼnju «Dios at-xix tzalajbʼil tukʼil», in qo tzalaj aj qel ikʼun, aj kyok ten toj qja qʼojil qiʼj, aj ttzaj yabʼil qiʼj moqa aj qtijen (1 Tim. 1:11). Ax ikx in qo tzalaj tuʼnju qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa che japunel twi t-ximbʼetzju Dios mintiʼ in «nikʼan yol», moqa mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn jun nya ax tok yol (Tito 1:2). Aj tbʼant jlu tuʼn, ya mlay che tzaj qnaʼn nya bʼaʼn tuʼnju mas nim kyoklen kʼiwlabʼil tzul tqʼoʼn qe. Mlay pon kanin qximbʼetz tiʼj tkyaqil tzul tqʼoʼn Jehová qe toj Tbʼanel Najbʼil. Qʼuqli qkʼuʼj tiʼj qa qo anqʼil toj mujbʼabʼil ex qo tzalajel toj ambʼil aju (Sal. 37:11).