¿TIʼ IN bʼant quʼn qa qaj tuʼn tel qnikʼ tiʼj or? Bʼalo in nok qqʼoʼn qwitz tiʼj reloj tkubʼ tqul qqʼabʼ moqa tiʼj reloj tok twitz ja. Qa ma tzaj qanin or qe, ¿tzeʼn in xi qtzaqʼweʼn? At nim tumel tuʼn t-xi qtzaqʼweʼn.

Jun techel, ximana tiʼj qa ma tzikʼ jun or tukʼil 45 minut tibʼaj tmij qʼij. Jakulo txi qqʼamaʼn qa ma tzʼok a la una tukʼil 45 minut, moqa atx 15 minut tuʼn tpon a las 2 te qale, moqa las dos menos cuarto, moqa las dos menos 15. Ex qa in qo anqʼin toj jun lugar jatumel in najbʼen tumel te 24 or kyuʼn xjal, jakulo txi qqʼamaʼn qa ma tzʼok a las 13:45.

Aj in jaw quʼjin Tyol Dios, bʼalo in kubʼ qxjelin jlu. «¿Alkye tten el kynikʼ xjal tiʼj or toj ambʼil aju?». Ik tzeʼn qe, el kynikʼ tiʼj toj nim tten. Toj Tyol Dios kubʼ tzʼibʼin toj yol hebreo, in che kanet yol quʼn ik tzeʼn, «te prim», moqa te qlax, «te chilkuqʼij», moqa wanqʼij ex aj «chʼixtoq tok yupj» (Gén. 8:11; 19:27; 43:16; Deut. 28:29; 1 Rey. 18:26). Pero at maj in najbʼen junxitl yol tuʼn Tyol Dios aj tyolin tiʼj or.

Toj ambʼil in yolin Xjan Uʼj tiʼj, in che ajbʼentoq xjal te xqʼuqil ex mas toj qonikʼan. Tej atxtoq junjun syent abʼqʼi tuʼn tul Jesús, in kubʼtoq kypaʼn aj Israel qonikʼan te oxe ambʼil, ex ok kyqʼoʼn tbʼi te «vigilias». Jun techel, toj Jueces 7:19 in yolin kyiʼj xjal «in che xqʼuqin tuʼn tpon te tmij aqʼbʼil». Ex tej tten Jesús, otoq txi tzyet tuʼn tajlet or te jun qonikʼen kyuʼj aj Judiy toj kyaje tten, ik tzeʼn in bʼanttoq kyuʼn xjal te Grecia ex Roma.

Aju alkye tten kubʼ paʼn or lu, ax ikx in tzaj qʼamaʼn kyoj uʼj in che yolin tiʼj tanqʼibʼil Jesús. Jun techel, bʼet Jesús tibʼaj aʼ tej «chʼixtoq ttzaj t-xe kyaʼj», moqa tej chʼixtoq qsqix, tuʼntzun tpon toj bark jatumel ateʼtoq t-xnaqʼtzbʼen (Mat. 14:25). Toj jun maj, tqʼama Jesús jlu: «Noqwit bʼiʼn tuʼn tajaw ja alkye or tzul eleqʼ, jakulo kubʼ ten xqʼuqil ex mlay txi tqʼoʼn ambʼil tuʼn tokx tjaqoʼn eleqʼ tja» (Mat. 24:43).

Yolin Jesús kyiʼj qeju kyaje vigilia tej tqʼama jlu kye t-xnaqʼtzbʼen: «Kyjaʼtzun, che xqʼuqine porke mintiʼ bʼiʼn kyuʼne jtoj bʼan tul ju tajaw ja, qa otoq qok yupj ok tul, qa te tmij aqʼbʼil, qa ok ttzaj oqʼ tzekʼ, ex qa chʼixtoq qsqix» (Mar. 13:35). Aj «qok yupj» atzun tnejel vigilia ex in xi tzyet aj tkux bʼaj Qʼij ex in pon bʼajlo te las 9 te qonikʼan. Ajtzun tok «tmij aqʼbʼil» atzun tkabʼin vigilia ex in xi tzyet a las 9 te qonikʼan ex in pon bʼajlo te las 12 te qonikʼan. Aj «ttzaj oqʼ tzekʼ» atzun toxin vigilia ex in xi tzyet a las 12 te qonikʼan ex in pon bʼajlo te las 3 te prim. Bʼalo a or lu tej tjaw oqʼ jun tzekʼ toj qonikʼan tej ttzyet Jesús kyuʼn xjal (Mar. 14:72). Atzunju tkyajin vigilia in nok aj «chʼixtoq qsqix» ex in xi tzyetlo te las 3 te prim ex in pon bʼaj aj tjaʼwil Qʼij.

Ik tzeʼn in nel qnikʼ tiʼj, toj ambʼil ojtxe mintiʼtoq qe reloj ik tzeʼn toj ambʼil jaʼlo, pero el kynikʼ xjal tiʼj or toj nimku tten.