Felisa: Atz tzaj chʼiy qine toj jun ja xjal puro católico toj tnam España. E ok 13 xjal at nxilene kyukʼil te pal moqa te aqʼunal toj iglesia. Jun kyxol qe jlu, ten jun tprimo ntxuʼye ex in xitoq tqʼoʼn xnaqʼtzbʼil toj jun tja xnaqʼtzbʼil católico. Tej tkyim, ok beatificarin tuʼn papa Juan Pablo II, moqa tqʼama papa qa bʼaʼn tuʼn tok kʼulin. Mebʼa qe toj qjaye, in naqʼunantoq nmane toj jun fábrica jatumel in che bʼaj bʼinchet kʼuxbʼil ex atzun ntxuʼye in naqʼunantoq toj kojbʼil. Wajxaq qbʼete ex aqine tnejel kʼwaʼl.

Tej qʼiʼntoq 12 abʼqʼi wuʼne, ok jun qʼoj kyxol xjal toj tnam España. Tejtzun tbʼaj qʼoj, tzyet nmane kyuʼn policiy tuʼn tokx qʼoʼn toj cárcel tuʼnju nya bʼaʼn ela toj kywitz aju t-ximbʼetz at kyiʼj aj kawil. Kwesttoq tuʼn tkanet qwaye tuʼn ntxuʼye. Tuʼntzunju, i eʼx t-samaʼn ntxuʼye oxe witzʼine toj jun convento toj tnam Bilbao. Melaytoq tzikʼx weʼyaj tuʼn Araceli, Lauri ex Ramoni atztzu.

Araceli: Tej qxi samaʼne toj convento, qʼiʼntoq 14 abʼqʼi wuʼne, atzun te Lauri 12 ex atzun te Ramoni 10. E ok qʼoʼne kyuʼn monja tuʼn tbʼaj saqet junjun tiʼchaq atztzu. Tej tikʼtl kabʼe abʼqʼi, xi samaʼn qoʼye toj juntl convento mas matij toj tnam Zaragoza, jatumel in che oktoq xqʼuqit xjal otoq che tijen. Iltoq tiʼj tuʼn tbʼaj qsaqine cocin ex tkyaqil maj nim in qo sikte. Tuʼntzunju, in qo bʼisintoqe kyiʼj toj qjaye.

Felisa: Tej kyxi samaʼn witzʼine toj tnam Zaragoza, kubʼ kyximen ntxuʼye tukʼil ntiye qa ax ikx bʼaʼn tuʼn nxiʼye toj convento. Pal ntiye ex junx tukʼil ntxuʼye kyajbʼiltoq tuʼn tel npan wibʼe tiʼj jun qʼa tajbʼiltoq tuʼn  tyolin wukʼile. Tzaj ngane tiʼj tuʼn ntene toj jun convento tuʼnju kʼujlantoq Dios wuʼne. Tkyaqil qʼij in chin bʼete toj mis, axpe ikx, wajtoqe tuʼn nxiʼye ajbʼel te Dios toj juntl tnam, ik tzeʼn jun nprimoye attoq toj tnam África.

Kubʼ nnaʼne nya bʼaʼn tej npone toj convento tuʼnju mintiʼtoq in kubʼ nbʼinchaʼne aju otoq bʼaj nximane. Mintiʼ e onin monja wiʼje tuʼn nxiʼye ajbʼel te Dios toj juntl tnam, ik tzeʼn weye wajbʼil. Tuʼntzunju, tej tel jun abʼqʼi, meltzʼaj qine njaye tuʼntzun nxqʼuqine tiʼj ntiye aju in naqʼunantoq toj iglesia. In chin onintoqe tuʼn tbʼant aqʼuntl toj ja ex tkyaqil qale in qo naʼne dios aju in nok tbʼi te rosario. Ngantoqe tuʼn tkubʼ nbʼinchaʼne qe bʼech tuʼn kyajbʼen toj iglesia ex tuʼn tok nqʼoʼne kyxbʼalun tilbʼilal virgen ex junjuntl sant.

Araceli: Tuʼn tok jun xjal te monja, iltoq tiʼj tuʼn tkubʼ ttziyen junjun yol. Kubʼ ntziyene qe tnejel yol toj tnam Zaragoza. Noqtzun tuʼnj, tej tel mas ambʼil el kypaʼn monja qine kyiʼj witzʼine. Xi samaʼn Lauri toj jun convento toj tnam Valencia, atzun te Ramoni ax kyaj ten toj tnam Zaragoza, atzun weye xi samaʼn qine toj tnam Madrid. Ex atzun kubʼ ntziyene junjuntl yol tuʼn woke te monja. Tojju convento aju in che kyajtoq ten nim xjal in che xnaqʼtzaʼn ex qeju xjal otoq che tijen, tuʼntzunju attoq nim aqʼuntl. In chin aqʼunantoqe toj spital te convento.

Tej naʼmxtoq woke te monja, kubʼ nximane qa chin uʼjile ex chin xnaqʼtzale nim ambʼil tiʼj Tyol Dios. Noqtzun tuʼnj, tzaj nbʼise tiʼj anqʼibʼil at toj convento. Mintiʼtoq in qo uʼjine tiʼj Tyol Dios ex mintiʼtoq in qo yoline tiʼj Dios nix tiʼj Jesús. El chʼin nnikʼe tiʼj yol latín, kubʼ nxnaqʼtzaʼne kyanqʼibʼil kysant católico ex in chin kʼulintoqe te María. Aju mas in bʼanttoq quʼne, aju tuʼn qaqʼunane.

Kubʼ nnaʼne nim bʼis. Kubʼ nximane qa mas bʼaʼn tuʼn nkambʼane pwaq tuʼntzun wonine kyiʼj toj njaye twitzju tuʼn waqʼunane toj convento noq tuʼn kyok junjuntl te qʼinun. Tuʼntzunju, in yoline tukʼil xuʼj in xqʼuqin kyiʼj monja, moqa tukʼil superiora, ex xi nqʼamaʼne te qa wajtoqe tuʼn wetze. Okx tjapun qine ex kubʼ t-ximen qa tuʼn jlu kbʼeltoq nchʼixpune nximbʼetze.

Etz kytzaqpin monja qine, noqtzun tuʼnj, tej tok kyqʼoʼn kywitz tiʼj qa kukx in chin ximantoqe tuʼn wetze, okx kyjapun qine juntl maj. Oxe maj bʼant jlu kyuʼn. Tzajtzun kyqʼamaʼn weye qa jakutoq chin etz tzaqpiʼne oʼkx qa jakutoq kubʼ ntzʼibʼine jlu: «Chin elexe tuʼnju waje chin ajbʼene tnejel te Satanás ex nya te Dios». Mintiʼ kubʼ nximane qa ik tuʼn ttzaj qʼamaʼn weye. Wajtoqe tuʼn wetze, noqtzun tuʼnj, melayxtoq kubʼ ntzʼibʼine jun tiʼ ik tzeʼn aju. Xitzun nqʼamaʼne qa waje tuʼn nxiʼye yolil tukʼilju pal, tuʼntzun t-xi nqʼamaʼne qe wile. Xi nqʼamaʼne tkyaqil te pal ex kanet jun tumel tuʼn tukʼilju obispo tuʼntzun nxi samaʼne juntl maj toj tnam Zaragoza. Atz in tene junjun xjaw tzmaxi tej wetz tzaqpiʼne. Tej tikʼ chʼintl ambʼil, ax ikx kyaj ttzaqpiʼn Lauri ex Ramoni aju convento.

Felisa: Tej tbʼet ambʼil in kubʼ mojeʼye ex in xiʼye anqʼil toj jun tal tnam te España aju Cantabria tbʼi. Tej npone atztzu, kukx bʼet qine toj mis tkyaqil seman. Toj jun qʼij domingo, jatz tiʼn pal aju uʼj La verdad que lleva a vida eterna. Tukʼil nim tqʼoj tzaj tqʼamaʼn qeye qa at jun attoq uʼj tukʼil, bʼaʼntoq tuʼn t-xi tqʼoʼn te moqa jakutoq tzʼex t-xoʼn toj tzʼis.

Mintiʼtoq uʼj aju wukʼile, noqtzun tuʼnj, wajtoqe tuʼn tten jun weye. Tej tikʼ junjuntl qʼij, e pon kabʼe xuʼj testigo de Jehová njaye ex tzaj kyoyin aju uʼj weye. Jaw wuʼjine tojx qonikʼen aju. Tej kymeltzʼaj xuʼj wukʼile, tzaj kyqʼamaʼn qa jakutoq tzaj kyqʼoʼn xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios weye ex xi nqʼamaʼne kye qa jakutoq bʼant.

Toj tkyaqil ambʼil ok tilil wuʼne tuʼn tbʼant tajbʼil Dios wuʼne. Tuʼntzunju, tej tel nnikʼe tiʼj axix tok tiʼj Jehová, kubʼ nnaʼne nim kʼujlabʼil tiʼj. Wajtoqe tuʼn nyoline tiʼj kyukʼil kykyaqil xjal. Jaw aʼ nwiʼye toj abʼqʼi 1973. Qa jakutoq bʼant, in xitoq npakbʼaʼne kye qeju at nxilene kyukʼil. Noqtzun tuʼnj, kyqʼama qa nya ax tok aju nimen wuʼne, mas aju witzʼine Araceli.

Araceli: Tuʼnju otoq tzʼok bʼinchaʼn nim nya bʼaʼn wiʼje toj convento, kubʼ nnaʼne qʼoj ex mintiʼtoq in chin tzalaje toj wokslabʼile. Maske ikju, kukx in bʼete toj mis tkyaqil domingo ex in chin naʼne dios tkyaqil qʼij, aju in nok tbʼi te rosario. Kukx wajtoqe tuʼn tel nnikʼe tiʼj Xjan Uʼj ex xi nqanine te Dios tuʼn tonin wiʼje. Jun qʼij, ok ten Felisa yolil wukʼile tiʼjju in neltoq tnikʼ tiʼj. Noqtzun tuʼnj, mintiʼ ten nximbʼetze ik tzeʼn te. Ok nqʼoʼn nwitze tiʼj qa nim in tzalajtoq ex kubʼ nximane qa oʼkxtoq tokslabʼil tokx toj twiʼ.

Tej tikʼ chʼintl ambʼil, in meltzʼaje toj tnam Madrid tuʼn waqʼunane. Ex atzun in kubʼ mojeʼye. Kyoj nim abʼqʼi otoq tzʼok nqʼoʼne nwitze tiʼj qa aqeju xjal in che bʼettoq toj iglesia, mintiʼ in kubʼtoq kybʼinchaʼn ik tzeʼn kyaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús. Tuʼntzunju, kyaj nkoline tuʼn nbʼete toj iglesia ex ya mintiʼ in xiʼye qʼamal qa at wile. Ya mintiʼ xi nnimane qe sant ex mintiʼ xi nnimane qa qo xeʼl toj qʼaqʼ. Axpe ikx, ex nxoʼne toj tzʼis tkyaqil qe tilbʼilal attoq wukʼile. Mintiʼ ojtzqiʼntoq wuʼne qa bʼaʼn aju in bʼantoq wuʼne, bʼant aju wuʼne tuʼnju kubʼ nnaʼne nim bʼis. In xitoq nqʼamaʼne jlu te Dios: «Waje tuʼn tok wojtzqiʼne teya, ¡chin tonintza!». Naʼnx wuʼne qa nim maj e pon testigos de Jehová ttzi njaye, noqtzun tuʼnj,  mintiʼx okx njqoʼne ttzi ja kywitz. Ya mintiʼtoq in nok qeʼ nkʼuʼje tiʼj jun okslabʼil.

Atz in nanqʼintoq Lauri toj tnam Francia, atzun te Ramoni toj tnam España. Tej chʼixtoq tjapun abʼqʼi 1980, e ok ten xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios kyukʼil testigos de Jehová. Kubʼ nximane qa ax ikx kye in che kubʼtoq sbʼuʼn ik tzeʼn te Felisa. Tej tbʼet ambʼil, ok wamiwen wibʼe tukʼil jun xuʼj Angelines tbʼi, aju toktoq ttxlaj njaye ex ax ikx te, testigo de Jehová. Nim maj tzaj tqanin Angelines tukʼil tchmil weye qa waje tuʼn tel nnikʼe tiʼj Tyol Dios. In xitoq ntzaqʼweʼne kye qa mintiʼ in chin ximane tiʼj jun okslabʼil. Noqtzun tuʼnj, ok kyqʼoʼn kywitz tiʼj qa wajtoqe tuʼn tel nnikʼe tiʼj Tyol Dios. Pontzun jun qʼij, xi nqʼamaʼne kye qa jakutoq chin xnaqʼtzane tiʼj Tyol Dios kyukʼil oʼkx qa ma tzʼajbʼen wuʼne aju Tyol Dios attoq wukʼile, aju Nácar-Colunga.

Felisa: Tej tjaw aʼ nwiʼye toj abʼqʼi 1973, attoq junlo 70 testigos de Jehová toj tnam Santander, aju ttxuʼylal tnam Cantabria. Tojju tnam aju, at nim syent qe tal tnam. Tuʼn qpakbʼane kye kykyaqil xjal, iltoq tiʼj tuʼn qxiʼye toj camionet. Tej tbʼet ambʼil, e ajbʼen kar quʼne tuʼn qpone.

Kyoj kykyaqil abʼqʼi aju, o txi nqʼoʼne xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios kye nim xjal. Chʼixmi kykyaqil católico kyokslabʼil attoq tnejel ex 11 kybʼet jaw aʼ kywiʼ. Ten nim npasense kyiʼj. Ik tzeʼn weye, iltoq tiʼj tuʼn t-xi qʼet ambʼil kye tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa nya ax tok aju nimen kyuʼn. Ojtzqiʼntoq wuʼne qa oʼkx jaku tzʼonin Tyol Dios ex xewbʼaj xjan tiʼj jun xjal tuʼn tkubʼ tchʼixpuʼn t-ximbʼetz ex tuʼn tel tnikʼ tiʼjju axix tok (Hebreos 4:12). O tzʼaqʼunan nchmile te policiy ex jaw aʼ twiʼ toj 1979. Atzun te ntxuʼye ok ten xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios tej chʼixtoq tkyim.

Araceli: Tej wok tene xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios kyukʼil testigos te Jehová, mintiʼtoq in nok qeʼ nkʼuʼje kyiʼj. Noqtzun tuʼnj, kubʼ nchʼexpuʼne nximbʼetze kyiʼj tuʼnju el nnikʼe tiʼj qa in kubʼ kybʼinchaʼn aju in che pakbʼan tiʼj. Chʼiy qʼuqbʼil nkʼuʼje tiʼj Jehová ex tiʼj Tyol ex kubʼ nnaʼne mas tzalajbʼil. Ok kyqʼoʼn kywitz junjun xjal in che anqʼintoq ttxlaj njaye tiʼjju chʼixpubʼil bʼant wuʼne ex kyqʼama jlu weye: «Araceli, kukx bʼeta tojju bʼe ma jaw tjyoʼna».

Naʼnx wuʼne tej in xitoq nqʼamaʼne jlu te Jehová: «Chjonte teya tuʼnju mintiʼ in kyaj ttzaqpiʼna ex tuʼnju o tzaj tqʼoʼna nim maj ambʼil weye tuʼn tkanet wuʼne aju in chin jyone tiʼj: aju ojtzqibʼil axix tok tiʼj Tyola». Nya oʼkxju, ax ikx xi nqanine najsam te Felisa tuʼnju xi nqʼamaʼne qe nya bʼaʼn yol te. Ex atxix toj ambʼil aju ya mintiʼ in qo qʼojine, aju in bʼant quʼne in qo yoline tiʼj Tyol Dios tukʼil tzalajbʼil. Jaw aʼ nwiʼye toj 1989, tej otoq chin japune twiʼ 61 abʼqʼi.

Felisa: Atzun jaʼlo, qʼiʼn 91 abʼqʼi wuʼne ex o kyim nchmile. Ya mintiʼ in bʼant nim wuʼne ik tzeʼn ojtxi, noqtzun tuʼnj, kukx in chin uʼjine tiʼj Tyol Dios tkyaqil qʼij. Ex tkyaqil maj qa jaku bʼant, in chinxe kyoj chmabʼil ex in chin exe pakbʼal.

Araceli: Ngane tuʼn nyoline tiʼj Tyol Dios kyukʼil pal ex kyukʼil monja, tuʼnlo ax ikx weye o chin tene te monja. O chin yoline tiʼj junjun tichaq nim kyoklen kyukʼil. Ateʼ nim o che kyaj kyukʼil uʼj ex qeju uʼj Aju Xqʼuqil ex !Despertad! Ax ikx mas in tzaj nnaʼne tej nyoline nim maj tukʼil jun pal. Jun qʼij, tzaj tqʼamaʼn weye qa bʼaʼn in nela toj twitz aju in xitoq nqʼamaʼne te. Noqtzun tuʼnj, tqʼama jlu weye: «¿Jatumel chin xeʼle jaʼlo tukʼilju wabʼqʼiye at? ¿Tiʼ tzul kyqʼamaʼn xjal ateʼ toj wokslabʼile wiʼje ex qeju toj njaye?». Xitzun ntzaqʼweʼne te: «¿Yejtzun te Dios, tiʼtzun jaku tqʼama?». El nnikʼe tiʼj qa tzaj tbʼis tuʼnju ok tqʼoʼn twitz tiʼj qa ax tok aju in xitoq nqʼamaʼne te. In kubʼ nximane qa tzajlo t-xobʼil tiʼj tuʼn tkubʼ tchʼixpuʼn aju nimen tuʼn.

Mlayx tzikʼ tnaʼl wuʼne tej ttzaj tqʼamaʼn nchmile weye qa tajbʼiltoq tuʼn t-xi wukʼile toj Ja te Chmabʼil. Qʼiʼntoq mas te 80 abʼqʼi tuʼn tej t-xi tnejel maj toj chmabʼil ex atxix toj ambʼil aju, xi kyoj kykyaqil chmabʼil. O xnaqʼtzan tiʼj Tyol Dios ex xi tzyet tuʼn tpakbʼan. At nim tbʼanel tiʼchaq in tzaj nnaʼne tej qpakbʼane junx. Atxtoq kabʼe xjaw tuʼn tjaw aʼ twiʼ tej tkyim.

Felisa: Tej t-xi tzyet tuʼn wajbʼene te Jehová, tzaj kyqʼoj oxe witzʼine wiʼje. Noqtzun tuʼnj, tej tbʼet ambʼil ax ikx kubʼ kyximen tuʼn kyok te testigos de Jehová. Ax tok, atzun jun kyxol qeju tbʼanel tiʼchaq o che ikʼ toj wanqʼibʼile. Pontzun ambʼil tuʼn qtene junx ex tuʼn qyoline tiʼjju Qdiose at tkʼujlabʼil ex tiʼj Tyol, aju Xjan Uʼj. Ikju, pon ambʼil tuʼn qkʼuline junx te Jehová. *