Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Qo onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin

Qo onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin

«Aya Qman Dios, bʼaʼn tuʼn tjaw nimset tbʼiya, ex tuʼn tnimanjtza, ex tuʼn tkʼmonteya ipumalj; porque aya bʼinchante tkyaqil, ex noq tuʼnju tajbʼila ateʼ, ex e bʼinchanjtz» (APOC. 4:11).

BʼITZ: 2 EX 49

1, 2. ¿Alqiʼj il tiʼj tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

IK TZEʼN o qo xnaqʼtzan tiʼj toj xnaqʼtzbʼil ma kyaj, in tzaj tqʼamaʼn Satanás qa mintiʼ toklen Jehová tuʼn tkawin ex qa mas bʼaʼn qa aʼyex xjal ma che kawin kyibʼaj. Noqtzun tuʼnj, ¿axpe tok jlu? Qo ximen tiʼj qa jaku che anqʼin xjal te jumajx aʼyeju nya kyajbʼil tuʼn tkawin Jehová kyibʼaj. ¿Maspe tbʼanel jaku che ten twitzju qa ma txi kyqʼoʼn ambʼil tuʼn tkawin Dios kyibʼaj? ¿In kubʼpe t-ximen teya qa mas jaku tzalaja qa at tzoqpibʼil teya tuʼn tbʼant noq alkyexku tuʼna, axpe ikx tuʼn tten tchwinqlala te jumajx?

2 Mintiʼ jun jaku tzaj qʼamante tiʼ kbʼel t-ximana. Qkyaqilx il tiʼj tuʼn qximen tiʼj jlu. Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen kabʼe maj qa oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin ex qa oʼkx te tkawbʼil mas bʼaʼn, tuʼntzunju il tiʼj tuʼn qonin tiʼj. In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios tiquʼn jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj jlu. Jun techel, qo xnaqʼtzan tiʼ in tzaj tqʼamaʼn Tyol tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin.

AT TOKLEN JEHOVÁ TUʼN TKAWIN

3. ¿Tiquʼn oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin?

3 Oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin, tuʼnju at nim tipumal ex a Bʼinchal tkyaqil (1 Crón. 29:11; Hech. 4:24). Toj jun witzikʼ, kyqʼama qeju 144,000 che kawil tukʼil Jesús jlu: «Aya Qman Dios, bʼaʼn tuʼn tjaw nimset tbʼiya, ex tuʼn tnimanjtza, ex tuʼn tkʼmonteya ipumalj; porque aya bʼinchante tkyaqil, ex noq tuʼnju tajbʼila ateʼ, ex e bʼinchanjtz» (Apoc. 4:11). A Jehová kubʼ bʼinchante tkyaqil, tuʼntzunju oʼkx te at toklen tuʼn tkawin kyibʼaj xjal ex kyibʼaj qe anjel.

4. Qa ma tzʼel qpan qibʼ tiʼj Jehová, ¿toj tumelpe in najbʼen quʼn aju tzoqpibʼil at qe?

4 Mintiʼ toklen Satanás tuʼn tkawin tuʼnju mintiʼ jun tiʼ o kubʼ tbʼinchaʼn. Jaw tnimsan tibʼ tukʼil Adán ex Eva tej mintiʼ okx kyqʼon kyibʼ tjaqʼ tkawbʼil Jehová (Jer. 10:23). Ax tok jakutoq kubʼ kyximen tiʼ tuʼn tbʼant kyuʼn ex tuʼntzunju jakutoq tzʼel kypan kyibʼ tiʼj Jehová, noqtzun tuʼnj, ¿atpe kyoklen tuʼn tbʼant jlu kyuʼn? Mintiʼ. Aju tzoqpibʼil lu in tzaj tqʼoʼn ambʼil qe tuʼn tkubʼ qximen tiʼ kbʼantel quʼn junjun qʼij, noqtzun tuʼnj, mintiʼ in tzaj qʼoʼn oklenj qe tuʼn tel qpan qibʼ tiʼjju Bʼinchal qe. In neʼl qnikʼ tiʼj qa ma tzʼel qpan qibʼ tiʼj Jehová, nya toj tumel in najbʼen quʼn aju tzoqpibʼil at qe. Qaj tuʼn tkawin Dios qibʼaj.

5. ¿Tiquʼn jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa tzʼaqli tkyaqilju in kubʼ t-ximen Jehová?

5 At juntl tiquʼn oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin: tzʼaqli ex toj tumel in najbʼen toklen tuʼn. Ax in tzaj qʼamante jlu: «Aqine Dios in nbʼinchaʼne tkyaqil tuʼn nkʼujlalile, tuj tumelxix ex tzʼaqlxix, porque atzun jlu in chin tzalaje tiʼj. Aqine Dios in chin qʼmante jlu» (Jer. 9:24). Tukʼil in tzaj aju tzʼaqli. Mintiʼ in xi keʼyil kyoj qe kawbʼil bʼinchaʼn kyuʼn xjal aj il tuʼntzun tel tnikʼ tiʼj alkye tzʼaqli. Tzʼaqli ex toj tumel qe kawbʼil tzaj tqʼoʼn kye xjal. In tzaj tqʼamaʼn Xjan Uʼj jlu: «Kyuw tten tqʼuqbʼila porque atzun in bʼinchet ju tzʼaqlxix tuʼna, ex in tbʼinchaʼna tkyaqil tuj tumel». Tuʼntzunju jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa tzʼaqli qe tkawbʼil, qe nabʼil in tzaj tqʼoʼn qe ex aju in bʼant tuʼn (Sal. 89:14; 119:128). Atzunte Satanás, aju in tzaj qʼamante qa nya bʼaʼn tkawbʼil Jehová, mintiʼ tipumal tuʼn kyanqʼin xjal toj tbʼanel tuʼn.

6. ¿Alkye juntl tiquʼn at toklen Jehová tuʼn tkawin?

6 Juntl tiquʼn at toklen Jehová tuʼn tkawin, tuʼnju at tojtzqibʼil ex tnabʼil tuʼn tok tkwentin tkyaqil tbʼinchbʼen. Jun techel, qo ximen tiʼj ipumalj xi tqʼoʼn te Tkʼwaʼl tuʼn tel tiʼn yabʼil kyiʼj xjal, aju mlay bʼant tuʼn jun aj qʼanil (Mat. 4:23, 24; Mar. 5:25-29). Aju bʼant tuʼn Jesús nya jun milagro toj twitz Jehová, tuʼnju ojtzqiʼn tuʼn tzeʼn bʼinchaʼn maj qximlal ex jaku qʼanit tuʼn. Ax ikx at tojtzqibʼil tzeʼn jaku che jaw anqʼin kyimni tuʼn ex tuʼn miʼn ttzaj xitbʼil tuʼn twitz txʼotxʼ.

7. ¿Tiquʼn mas nim tojtzqibʼil Jehová at kywitz qeju xjal ateʼ tjaqʼ tkawbʼil Satanás?

7 Aʼyeju xjal ateʼ tjaqʼ tkawbʼil Satanás, kukx in che jyon tumel tuʼn tkubʼ naj nya bʼaʼn in tzaj twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Oʼkx Jehová at tojtzqibʼil tzeʼn tten jaku ten mujbʼabʼil twitz tkyaqil Txʼotxʼ (Is. 2:3, 4; 54:13). Qa mas ma tzʼel qnikʼ tiʼj tojtzqibʼil ex tnabʼil Jehová, mas ktel qximbʼetz ik tzeʼn te apóstol Pablo, aju tqʼama jlu: «Maʼxix t-xilen tnabʼl Dios ex ju tojtzqibʼl. Mlay tzʼel qnikʼ tiʼj t-ximbʼetz ex mlay knet tumel tbʼe quʼn» (Rom. 11:33).

MAS BʼAʼN TE JEHOVÁ TKAWBʼIL

8. ¿Alkye mas tbʼanel in nela teya tiʼj alkye tten in kawin Jehová?

8 Nya oʼkx in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa at toklen Jehová tuʼn tkawin, ax ikx in tzaj tqʼamaʼn tiquʼn mas nim toklen tkawbʼil kywitz txqantl. Jun tiquʼn, in kawin tukʼil kʼujlabʼil. Axpe ikx in qo jaw labʼin tiʼj alkye tten in kawin qibʼaj. «At nim tqʼaqʼbʼil nkʼuʼje, aqine nim in tzʼeʼy nkʼuʼje, yaj in tzaj ntxʼuʼjile, nim nkʼujlalile, ex axix tok chin yoline» (Éx. 34:6). In nok tqʼoʼn Jehová kyoklen tmajen ex in che ok tnimen. Mas tbʼanel in qo ok t-xqʼuqin ik tzeʼn qe in nok qxqʼuqin qibʼ. Nya ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Satanás qa mintiʼ in tzaj tqʼoʼn Jehová aju at tajbʼen qe. Tzaj tqʼoʼn Tkʼwaʼl tuʼntzun ttzaj tqʼoʼn qʼuqbʼil qkʼuʼj tuʼn qanqʼin te jumajx (kjawil uʼjit Salmo 84:11 ex Romanos 8:32).

9. ¿Tzeʼn ojtzqiʼn quʼn qa in qʼaqʼin tkʼuʼj Jehová tiʼj teyele junjun qe?

9 In qʼaqʼin tkʼuʼj Jehová tiʼj ttnam, noqtzun tuʼnj ax ikx in qʼaqʼin tkʼuʼj tiʼj teyele junjun xjal. Jun techel, qo ximen tiʼjju bʼaj toj ambʼil tej kykawin jwes toj tnam Israel. Tej tikʼ junlo oxe syent abʼqʼi, e ajbʼen jwes tuʼn Jehová tuʼntzun kyklet aj Israel kyiʼj aj qʼoj kyiʼj. Axpe ikx toj jun ambʼil tej attoq nim nya bʼaʼn, ok tqʼoʼn twitz tiʼj Rut, jun xuʼj nya aj Israel, aju ok tilil tuʼn tuʼn tten toj ttnam Jehová. Xi tkʼiwlaʼn Jehová te tej t-xi tqʼoʼn jun tchmil ex jun tal. Aj tjaw anqʼin, kʼokel tbʼiʼn Rut qa ok tal te jun t-xeʼchel Mesías. Ex kʼokel tbʼiʼn qa tkuʼx txʼolbʼabʼil tiʼj tanqʼibʼil toj jun uʼj aju tkuʼx toj Tyol Dios ex tok tbʼi tiʼj. ¿In kubʼ t-ximana tzeʼn kbʼel tnaʼn? (Rut 4:13; Mat. 1:5, 16).

10. ¿Tiquʼn jaku txi qqʼamaʼn qa tbʼanel tkawbʼil Jehová?

10 Mintiʼ in che kubʼ tyajen Jehová qe xjal tjaqʼ tkawbʼil. Aʼyeju xjal in nokx kyqʼon kyibʼ tjaqʼ tkawbʼil, in kubʼ kynaʼn tzoqpibʼil ex tzalajbʼil (2 Cor. 3:17). Kubʼ tnaʼn David jlu, tuʼntzunju tqʼama qe yol lu: «Txolin tiʼj tuʼn tajwalil ex tuʼn t-spikʼumal; at nim tipumal ex tzalajbʼil tuj tnajbʼil» (1 Crón. 16:7, 27). Ex tqʼama jun aj bʼitzil Etán tbʼi jlu: «Nman Dios, at tzalajbʼil kye qe xjal bʼaʼn che qʼon chjonte teya ex in che bʼet tuj t-spikʼumala, in che tzalaj tiʼja tkyaqil qʼij ex in che tzalaj tuʼnju tzʼaqlxixa» (Sal. 89:15, 16).

11. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼntzun tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa mas bʼaʼn te Jehová kawin?

11 Qa mas ma qo ximen tiʼj qʼaqʼbʼil tkʼuʼj Jehová, mas kʼokel qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa mas bʼaʼn te kawin. Kbʼel qnaʼn ik tzeʼn kubʼ tnaʼn jun aj bʼitzil aju tqʼama jlu: «Mas bʼaʼn tuʼn ntene jun qʼij tuj tjaya, twitzju tuʼn ntene jun mil qʼij mya tuj tjaya» (Sal. 84:10). A Jehová kubʼ ximen tzeʼn tuʼn tbʼaj tbʼinchen qoʼ, tuʼntzunju ojtzqiʼn tuʼn tiʼ jaku qo tzalaj tuʼn ex in tzaj tqʼoʼn qe tuʼn tkyaqil tkʼuʼj. Noq alkyexku tiʼ in tzaj tqanin qe, te qex in najbʼen ex qa ma txi qnimen, tzul tqʼoʼn tzalajbʼil qe maske il tiʼj tuʼn tbʼant junjun chʼixpubʼil quʼn (kjawil uʼjit Isaías 48:17).

12. ¿Alkye tiquʼn mas nim toklen tuʼn qonin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin?

12 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa aj tbʼaj Mil Abʼqʼi tuʼn Tkawin Jesús, kʼelel kypan kyibʼ junjun xjal tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin (Apoc. 20:7, 8). ¿Tiquʼn kbʼantel jlu kyuʼn? Tuʼnju kʼeletz tzaqpiʼn Satanás juntl maj ex kʼokel tilil tuʼn tuʼn tten ikʼbʼil toj kyanmi xjal ik tzeʼnx in bʼant tuʼn jaʼlo noq tuʼn tsbʼun kyiʼj. Jakulo tqʼama qa jaku che anqʼin xjal te jumajx maske mintiʼ in che nimen te Jehová. Ax tok, mlayx bʼant jlu. Noqtzun tuʼnj, bʼaʼn tuʼn qximen tiʼj qa jaku txi qqʼoʼn qwiʼ tiʼj nya ax tok yol lu. Qa kʼujlaʼn Jehová quʼn ex qa in qo ajbʼen te tuʼnju tbʼanel, ex qa tuʼnju oʼkx te at toklen tuʼn tkawin tibʼaj tkyaqil twitz Txʼotxʼ, tzul tyekʼun qe qa nya ax tok tyol Satanás. Kukx qaj tuʼn qanqʼin tjaqʼ tkawbʼil Dios, aju tzʼaqli ex in kubʼ tyekʼun kʼujlabʼil.

KUKX QO ONIN TIʼJ TOKLEN JEHOVÁ TUʼN TKAWIN

13. ¿Tiʼ tmojbʼabʼil tibʼ at tuʼn tel qkanoʼn tiʼj Dios ex tuʼn qonin tiʼj toklen tuʼn tkawin?

13 Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, oʼkx Jehová at toklen tuʼn tkawin ex mas tbʼanel te tkawbʼil. Tuʼntzunju, mas bʼaʼn tuʼn qonin tiʼj tkawbʼil tuʼn tkyaqil qkʼuʼj. In bʼant jlu quʼn qa ma qo ten tzʼaqli twitz ex qa kukx ma qo ajbʼen te. Ax ikx qo onil aj tkubʼ qbʼinchan qe tiʼchaq ik tzeʼn tajbʼil. Qa ma bʼant quʼn, nya oʼkx qo onil tiʼj alkye tten in kawin, sino ax ikx kbʼel qyekʼun qa kʼujlaʼn quʼn (kjawil uʼjit Efesios 5:1, 2).

14. ¿Alkye tten jaku tzʼel kykanoʼn wibʼaj toj ja ex qe ansyan tiʼj Jehová?

14 In tzaj t-xnaqʼtzaʼn Tyol Dios qa in najbʼen toklen Jehová tuʼn tukʼil kʼujlabʼil. Tuʼntzunju, aqeju wibʼaj toj ja xjal ex qeju ansyan kʼujlaʼn toklen Jehová kyuʼn, mintiʼ in xi kyqanin tuʼn tbʼant nim kyuʼn txqantl mer ik tzeʼn at kyex kykawbʼil. Aju tuʼn tbʼant kyuʼn, kʼelel kykanoʼn tiʼj Jehová. Ik tzeʼn bʼant tuʼn Pablo, aju el tkanoʼn tiʼj Jehová ex tiʼj Jesús (1 Cor. 11:1). Mintiʼ kubʼ tqʼoʼn kychʼixwi nix ok ten obligaril kye txqantl tuʼn tkubʼ kybʼinchaʼn aju bʼaʼn, sino onin kyiʼj tukʼil kʼujlabʼil tuʼn tbʼant kyuʼn (Rom. 12:1; Efes. 4:1; Filem. 8-10). Atzun jlu in bʼant tuʼn Jehová. Ex axju kbʼantel kyuʼn qeju kʼujlaʼn Jehová kyuʼn ex in che onin tiʼjju alkye tten in kawin.

15. ¿Tiquʼn kbʼel qyekʼun qa kʼujlaʼn Jehová quʼn aj t-xi qnimen qeju at kyoklen toj ttnam?

15 ¿Alkye juntl tten jaku qo onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin? Aj qonin kyiʼj qeju o txi tqʼoʼn kyoklen. Qo onil kyiʼj qeju at kyoklen kyxol kʼloj okslal, axpe ikx qa mintiʼ in nel qnikʼ tiʼj tiquʼn in kubʼ kyximen tuʼn tbʼant junjun tiʼ ex qa nya bʼaʼn in nela toj qwitz. Junxitl mod lu ik tzeʼn in bʼant kyuʼn xjal nya tmajen Jehová, noqtzun tuʼnj atzun tten in che bʼant qe tiʼchaq tjaqʼ Tkawbʼil (Efes. 5:22, 23; 6:1-3; Heb. 13:17). Qa bʼaʼn qo nimen tzul tqʼoʼn tbʼanel qe, tuʼnju taj Jehová aju mas tbʼanel te qe.

16. Aj tkubʼ qximen tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn, ¿tiʼ in onin qiʼj?

16 Ax ikx kbʼel qyekʼun qa in qo onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin kyuʼn qe tiʼchaq kbʼel qbʼinchaʼn. Mintiʼ in tzaj tqʼamaʼn Jehová tiʼ kbʼantel quʼn tiʼj junjun tiʼchaq. Aju in bʼant tuʼn, in tzaj tqʼamaʼn tiʼ t-ximbʼetz at tiʼj. Jun techel, mintiʼ in tzaj tqʼoʼn jun lista tiʼj alkye qxbʼalun kʼajbʼel, sino oʼkx in tzaj tqʼamaʼn qa taj tuʼn tok qxbʼalumin qibʼ toj tumel ex tuʼn tok qqʼoʼn qxbʼalun aju jaku tzʼajbʼen tuʼn jun okslal (1 Tim. 2:9, 10). Nya oʼkxju, ax ikx nya taj tuʼn qok te jun tolsabʼil kywitz txqantl nix tuʼn tkubʼ kynaʼn txqantl nya bʼaʼn tuʼnju in kubʼ qbʼinchaʼn (1 Cor. 10:31-33). In kubʼ qyekʼun qa kʼujlaʼn quʼn alkye tten in kawin Jehová ex in qo onin tiʼj qa ma che ajbʼen tkawbʼil quʼn aj tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ, ex nya aju qe qgan.

Qo onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin aj tkubʼ qximen tuʼn tbʼant jun tiʼ quʼn ex kyukʼil toj qja. (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 16 a 18).

17, 18. Qʼamantza alkye junjun tten jaku che onin mejebʼleʼn tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin.

17 Qo xnaqʼtzan tiʼj tzeʼn jaku che onin mejebʼleʼn tiʼj alkye tten in kawin Jehová. Kye junjun mejebʼleʼn, mas kwest jaku tzʼela kyanqʼibʼil toj kywitz ik tzeʼn kubʼ kyximen, axpe ikx jaku tzaj kybʼis junjun. ¿Tiʼ jaku bʼant kyuʼn? Jaku che ximen tiʼj tamiwbʼil Jehová ten kyukʼil aj Israel. Ok tqʼon tibʼ Jehová ik tzeʼn jun chmilbʼaj (Is. 54:5; 62:4). Kwest ok «mejebʼleʼn» lu. Noqtzun tuʼnj, mintiʼ xi tqʼoʼn Jehová ambʼil tuʼn tel tpaʼn naj tibʼ kyiʼj. Kubʼ tnajsaʼn kyil aj Israel jun ex juntl maj, ex kukx japun twi tyol otoq kyaj bʼant tiʼj kyukʼil (kjawil uʼjit Salmo 106:43-45). Mas in qo ok laqʼeʼ ttxlaj Jehová tuʼnju kukx at tkʼujlabʼil qiʼj.

18 Aqeju mejebʼleʼn kʼujlaʼn Jehová kyuʼn, in nok tilil kyuʼn tuʼn tel kykanoʼn tiʼj. Qa mintiʼ in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios ambʼil tuʼn tkubʼ naj jun mejebʼleʼn, mintiʼ in kubʼ kyximen mejebʼleʼn tuʼn tel kypaʼn kyibʼ. In nel kynikʼ tiʼj qa a Jehová kubʼ mojbʼaʼn kye ex qa taj tuʼn kukx kyten junx. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios, oʼkx jaku kubʼ xitj jun mejebʼleʼn qa at jun kye ma yaẍin ex jaku bʼant tuʼn kykubʼ mojeʼ juntl maj (Mat. 19:5, 6, 9). Aj tok tilil kyuʼn tuʼn kyten junx, in che onin tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin.

19. ¿Tiʼ kbʼantel quʼn aj tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ nya toj tumel?

19 Tuʼnju aj il qoʼ, at maj kbʼel qbʼinchaʼn junjun tiʼchaq jaku kubʼ tnaʼn Jehová bʼis tuʼn. Ojtzqiʼn jlu tuʼn, noqtzun tuʼnj, tzaj tsamaʼn Tkʼwaʼl tuʼntzun t-xi tqʼoʼn tchwinqlal tuʼn qklet tuʼnju kʼujlaʼn qoʼ tuʼn. Tuʼntzunju, il tiʼj tuʼn t-xi qqanin najsam te Jehová aj tkubʼ qbʼinchaʼn jun tiʼ nya toj tumel (1 Juan 2:1, 2). Mintiʼ tuʼn kukx tkubʼ qnaʼn nim bʼis kyiʼj tiʼchaq o qo el txalpaj tiʼj. Tzʼok tilil quʼn tuʼn tel qiʼn jun xnaqʼtzbʼil kyiʼj. Qa kukx ma qo ten nqayin ttxlaj Jehová, kbʼel tnajsaʼn qil ex kʼonil qiʼj tuʼn ya miʼn qo bʼisun tuʼn kukx qajbʼen te (Sal. 103:3).

20. ¿Tiquʼn qo onil tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin?

20 Kkawil Jehová kyibʼaj kykyaqil xjal toj akʼaj twitz Txʼotxʼ, ex qkyaqilx kʼelel qnikʼ kyiʼj tkawbʼil tzʼaqli (Is. 11:9). Noqtzun tuʼnj, ya in qo xnaqʼtzan kyiʼj nim tkawbʼil. Ex chʼix tpon ambʼil jatumel ya mlay che yolin xjal nya bʼaʼn tiʼj toklen Jehová tuʼn tkawin. Atzun ambʼil lu tuʼn qonin tiʼj toklen tuʼn tkawin qa ma qo nimen te, qa kukx ma qo ajbʼen te ex qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tel qkanoʼn tiʼj toj tkyaqilju kbʼantel quʼn.