Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Jun xar ma tzikʼ 3,000 abʼqʼi tbʼajlen bʼinchaʼn ex tzʼibʼin jun bʼibʼaj kyuʼn xjal te Canaán tiʼj, ax ikx in jatz bʼibʼaj lu toj Tyol Dios.

Tzʼibʼin jun bʼibʼaj tkuʼx toj Tyol Dios tiʼj jun ojtxi xar

Tzʼibʼin jun bʼibʼaj tkuʼx toj Tyol Dios tiʼj jun ojtxi xar

Toj 2012, kanet junjun piẍ xar kyuʼn xjal in che xnaqʼtzan kyiʼj junjun tiʼchaq te ambʼil ojtxi, ma tzikʼ 3,000 abʼqʼi tbʼajlen bʼinchaʼn jlu. E jaw labʼin qe xjal at kyojtzqibʼil tiʼj jlu. ¿Tiquʼn? Mintiʼ e jaw labʼin kyiʼj piẍ xar otoq kanet kyuʼn, sino tiʼjju tzʼibʼin tok tiʼj.

Tej tok kymojbʼaʼn xjal qe piẍ xar juntl maj, bʼant tuʼn tjaw kyuʼjin aju tzʼibʼin tok tiʼj kyuʼn xjal te tnam Canaán. Aju tzʼibʼin tok tiʼj in tqʼamaʼn: «Esbaal ben Bedá», a t-xilen «Esbaal, tkʼwaʼl Bedá». Atzun tnejel maj kanet kyuʼn xjal at kyojtzqibʼil jun bʼibʼaj tiʼj jun tiʼ bʼaj bʼinchaʼn ojtxi.

In jatz kanet tbʼi jun xjal Esbaal toj Tyol Dios. Aju xjal lu atzun jun kyxol tkʼwaʼl aj kawil Saúl (1 Crónicas 8:33; 9:39). Jun kyxol qeju onin tuʼn tkanet qeju piẍ xar, ten aj xnaqʼtzal Yosef Garfinkel. Tqʼama qa nim toklen tqanil lu tuʼnju oʼkx in tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios bʼibʼaj lu toj ambʼil tej tten aj kawil David, ex jaʼlo ktel kyxol tiʼchaq in che kanet te ambʼil ojtxi. In kubʼ kyximen junjun xjal at kyojtzqibʼil qa oʼkx ajbʼen bʼibʼaj lu toj ambʼil aju. A jlu, in nok te juntl techel qa in nonin aju in kanet kyuʼn xjal tiʼjju in yolin Tyol Dios tiʼj toj ambʼil ojtxi.

Kyoj juntl plaj Tyol Dios, ax ikx in nok qʼoʼn tbʼi Esbaal te Is-bóset (2 Samuel 2:10). ¿Tiquʼn in kubʼ qʼoʼn «bóset» te t-xel «baal» tiʼj bʼibʼaj lu? In tzaj kyqʼamaʼn xjal at kyojtzqibʼil qa mintiʼ in jatz kanet bʼibʼaj Esbaal toj tkabʼin uʼj te Samuel, tuʼnju in tzaj tnaʼn bʼibʼaj lu kye aj Israel aju dios Baal, aju ok kyqʼoʼn xjal te Canaán te tdios kyqʼiqʼ jbʼal. Noqtzun tuʼnj, toj tnejel uʼj te Crónicas kukx in jatz kanet bʼibʼaj Esbaal.