Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

Qo onin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ tuʼn kytzalaj aj kyajbʼen te Jehová

Qo onin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ tuʼn kytzalaj aj kyajbʼen te Jehová

«In kolin Qman kyiʼj qe stranjer xjal» (SALMO 146:9).

BʼITZ: 142 EX 25

1, 2. a) ¿Alkyeqe nya bʼaʼn in che ok weʼ junjun erman twitz? b) ¿Alkyeqe xjel che xel qtzaqʼweʼn toj xnaqʼtzbʼil lu?

IN TZAJ tqʼamaʼn jun ermano Lije tbʼi qa tej ttzaj tzyet qʼoj kyxol xjal toj tnam Burundi, ateʼtoq toj jun nimaq chmabʼil kyukʼil toj tja. Ok kykeʼyin tej kyel oq xjal ex tej in che el xoʼntoq qʼaqʼ. I el oq kytat, qeju lajaj ttzik ex titzʼin, ax ikx te el oq ex nya nim tiʼchaq kye etz. Tqʼama Lije jlu: «Kanet jun lugar jatumel pon kyklon kyibʼ junjun toj njaye atz Malaui, aju xi tiʼn 1,600 kilómetros tuʼn kypon. Atzun txqantl qbʼete, o pone kyoj junxitl lugar».

2 Twitz tkyaqil Txʼotxʼ, at mas te 65 millón xjal in che pon klol kyibʼ toj juntl lugar. In kyaj kykolin kyja tuʼn tpaj nimaq qʼoj moqa tuʼnju in che el ikʼun. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼun junjun tqanil, mas nya nim xjal in cheʼx klol kyibʼ toj ambʼil ojtxe * (qʼonka twitza tiʼj tqanil). At nim testigos de Jehová kyxol qe xjal lu. Nim kyxol jlu o kyim junjun toj kyja ex o naj tkyaqil tiʼchaq attoq kye. ¿Alkye junjuntl nya bʼaʼn o che ok weʼ twitz? ¿Alkye tten jaku qo onin kyiʼj erman tuʼn kukx kytzalaj aj kyajbʼen te Jehová, maske in che ok weʼ kywitz nya bʼaʼn ik tzeʼ jlu? (Salmo 100:2). ¿Ex alkye tten jaku qo pakbʼan toj tumel kye qeju in che ul klol kyibʼ?

AJU KYANQʼIBʼIL QEJU IN CHEʼX KLOL KYIBʼ

3. ¿Tiquʼn xiʼ Jesús ex qeju t-xnaqʼtzbʼen klol kyibʼ?

3 I eʼx Jesús ex qe ttat klol kyibʼ toj tnam Egipto tej otoqxi t-xi tqʼamaʼn t-anjel Jehová te José qa tajtoq aj kawil Herodes tuʼn tkubʼ tbʼiyoʼn Jesús. Tuʼntzunju, ax e kyaj ten toj tnam Egipto tzmaxi tej tkyim Herodes (Mateo 2:13, 14, 19-21). Ex tej tikʼtl mas abʼqʼi, aqeju t-xnaqʼtzbʼen Jesús «e jeʼl sputj, e pon tuj txʼotxʼ Judey ex tuj txʼotxʼ Samaria» tuʼn tpaj ikʼbʼil (Hechos 8:1). Ojtzqiʼntoq tuʼn Jesús qa nim kyxol qe t-xnaqʼtzbʼen iltoq tiʼj tuʼn tkyaj kykolin kyja. Tqʼama jlu: «Qa ma che yajlanjtze tuj jun tnam, kyxi oqe tuj juntl tnam» (Mateo 10:23). Kwest aj qxiʼ klol qibʼ toj juntl lugar.

4, 5. a) Aj in che pon xjal klol kyibʼ toj juntl lugar, ¿alkyeqe nya bʼaʼn in che ok weʼ twitz? b) ¿Tiʼ nya bʼaʼn at jatumel in che pon xjal klol kyibʼ?

4 In che ok weʼ qeju in cheʼx klol kyibʼ twitz nim nya bʼaʼn toj bʼe moqa aj kypon toj juntl lugar. Tqʼama Gad jlu, jun titzʼin Lije: «Qʼiʼntoq 12 abʼqʼi wuʼne. Nim seman o bʼete ex ok qqʼoʼn qwitze tiʼj kyxmilal xjal kyimni toj bʼe. Otoq cheʼx mal qe nqane, tuʼntzunju xi nqʼamaʼne kye toj njaye tuʼn nkyaj kykoline ex qa bʼaʼn tuʼn kyikʼ bʼet. Noqtzun tuʼnj, nya tajtoq nmane tuʼn nkyaj koline toj kyqʼabʼ nya bʼaʼn xjal, tuʼntzunju onin wiʼje. At maj, oʼkx xi qwane mango in che kanettoq quʼne toj bʼe. Onin naʼj Dios ex tej tok qeʼ qkʼuʼje tiʼj Jehová tuʼn qanqʼine junjun qʼij» (2 Corintios 4:7).

5 Chʼixmi kykyaqil toj tja Lije atz e anqʼin kyoj lugar jatumel in pon kyklon kyibʼ xjal tuʼn Naciones Unidas. Noqtzun tuʼnj, ax ikx attoq nya bʼaʼn atztzu. Naʼnx jlu tuʼn Lije: «Nim xjal mintiʼtoq kyaqʼun, ex oʼkx in che yolin kyiʼj kyukʼil, in che kʼan qʼeʼn, in che saqchan tiʼj pwaq, in che elqʼal ex in che yaẍintoq». Jaʼlo, in najbʼen Lije te ansyan in bʼet kyojele Ja te Chmabʼil. Iltoq tiʼj tuʼn tok kyqʼoʼn testigos de Jehová kywiʼ tiʼj aqʼuntl in bʼant kyxol kʼloj okslal tuʼntzun tok kyxqʼuqin kyibʼ kyiʼj nya bʼaʼn (Hebreos 6:11, 12; 10:24, 25). Ajbʼen ambʼil toj tumel kyuʼn tuʼnju kyajtoq tuʼn tok kyxqʼuqin kyamiwbʼil tukʼil Jehová. Tuʼntzunju, nim kye e ok te precursor. Kubʼ kyximen qa kpoltoq jun qʼij kjeltoq kykolin lugar jatumel otoq che pon klol kyibʼ ik tzeʼn kye aj Israel kyaj kykolin tuʼn kybʼet toj tzqij txʼotxʼ. Onin jlu kyiʼj tuʼn tten tbʼanel kyximbʼetz (2 Corintios 4:18).

QYEKʼUNX QKʼUJLABʼIL KYIʼJ QE IN CHE UL KLOL KYIBʼ

6, 7. a) ¿Tiʼ in bʼant quʼn noq tuʼnju at tkʼujlabʼil Dios qiʼj? b) Qʼmantza jun techel tiʼjju o bʼant kyuʼn junjun erman.

6 In nonin «tkʼujlalil Dios» qiʼj tuʼn tkubʼ qyekʼun qkʼujlabʼil kyiʼj erman, mas kyiʼj qeju in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn (kjawil uʼjit 1 Juan 3:17, 18). Jun techel, toj tnejel syent abʼqʼi pon jun ambʼil jatumel tzaj waʼyij ex tzaj nya bʼaʼn kyiʼj okslal te tnam Judea tuʼn jlu. Tuʼntzunju, xi kysamaʼn txqantl erman onbʼil kye (Hechos 11:28, 29). Ax ikx tqʼama apóstol Pablo ex Pedro kye erman tuʼn t-xi kyqʼoʼn kyposad txqantl (Romanos 12:13; 1 Pedro 4:9). Qa ma che okx qkʼamoʼn qe erman in che pon bʼetil qukʼil tukʼil kʼujlabʼil, mas kʼujlabʼil kbʼel qyekʼun kyiʼj qeju in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn ex qa in che el ikʼun tuʼn tlaj kyokslabʼil * (qʼonka twitza tiʼj tqanil) (kjawil uʼjit Proverbios 3:27).

7 Kʼitzqeku nim mil testigos de Jehová te elni te tnam Ucrania kyaj kykolin kyja tuʼn tpaj qʼoj ex tuʼnju in che el ikʼun. Bʼisbʼajilxix tuʼnju ateʼ junjun e kubʼ bʼyoʼn. Noqtzun tuʼnj, chʼixme kykyaqil erman e pon klol kyibʼ kyukʼil testigos de Jehová toj juntl lugar te tnam Ucrania ex Rusia. Aqeju erman te kabʼe tnam lu, mintiʼ okx kyqʼon kyibʼ kyxol aj kawil, iktzun tten kubʼ kyyekʼun qa «mya te twitz txʼotxʼ» qe. Nya oʼkxju, ax ikx ok tilil kyuʼn tuʼn kypakbʼan «tiʼj tqanil kolbʼil» (Juan 15:19; Hechos 8:4).

QO ONIN TUʼN TCHʼIY QʼUQBʼIL KYKʼUʼJ QEJU IN CHE UL KLOL KYIBʼ

8, 9. a) Aj kyxi txqantl klol kyibʼ toj juntl tnam, ¿tiʼ nya bʼaʼn in che ok weʼ twitz? b) ¿Tiquʼn il tiʼj tuʼn qonin kyiʼj tukʼil pasens?

8 Ateʼ junjun xjal il tiʼj tuʼn kyxiʼ klol kyibʼ toj juntl lugar toj kyex kytnam. Noqtzun tuʼnj, ateʼ txqantl in cheʼx toj jun tnam mintiʼ ojtzqiʼn kyuʼn. Jakulo che onin junjun aj kawil kyiʼj tuʼn t-xi qʼet kywa, kyxbʼalun ex jatumel tuʼn kyanqʼin. Maske ikju, in che ok weʼ twitz nya bʼaʼn. Jun techel, il-lo tiʼj tuʼn kynaqʼet tiʼj junxitl wabʼj. Junjuntl in che tzaj jatumel at nim kyaq ex mintiʼ ojtzqiʼn kyuʼn alkye tten tuʼn tok kyxqʼuqin kyibʼ tiʼj cheʼw. Ex junjuntl, il-lo tiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj alkye tten in che ajbʼen junjun kʼuxbʼil tzma in che etz.

9 Ateʼ junjun aj kawil in kubʼ kyqʼoʼn junjun programa tuʼntzun kyonin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ tuʼn kynaqʼet tiʼj akʼaj tnam. Noqtzun tuʼnj, in che yon tuʼn t-xi kyjyoʼn aju at tajbʼen kye toj chʼin ambʼil. Kwest jaku tzʼel jlu toj kywitz, tuʼnju il tiʼj tuʼn tbʼant nim tiʼchaq kyuʼn toj junx ambʼil. Jun techel, il tiʼj tuʼn tbʼant jun akʼaj yol kyuʼn ex tuʼn kynaqʼet kyiʼj akʼaj anqʼibʼil. Ax ikx, il tiʼj tuʼn tel kynikʼ kyiʼj ley at toklen kyukʼil chojbʼil in xi qʼet kye aj kawil ex qe factura, ex alkye tten in cheʼx kʼwaʼl toj tja xnaqʼtzbʼil, axpe ikx alkye tten tuʼn kyxi kawit. Qa ateʼ erman in che ok weʼ kywitz nya bʼaʼn ik tzeʼn jlu, ¿alkye tten jaku qo onin kyiʼj tukʼil pasens ex tuʼn tok qqʼoʼn kyoklen? (Filipenses 2:3, 4).

10. ¿Alkye tten jaku qo onin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil kykʼuʼj? (Qʼonka twitza tiʼj tnejel tilbʼilal).

10 At maj, mintiʼ in xi kyqʼoʼn aj kawil ambʼil kye erman in che pon klol kyibʼ tuʼn kyyolin kyukʼil erman toj tnam jatumel otoq che pon. In xi kyqʼamaʼn junjun kʼloj xjal in che aqʼunan kyukʼil aj kawil qa mlay che onin kyiʼj qa ma che jyon kyiʼj erman. Jakulo txi qʼamaʼn kye qa ya mlay che tentl toj tnam qa mintiʼ ma txi kykʼamoʼn jun aqʼuntl, aju mintiʼ in tqʼoʼn ambʼil tuʼn kyxiʼ kyoj chmabʼil. Ateʼ junjun erman in xi kykʼamoʼn aqʼuntl lu tuʼnju in che tzaj xobʼ ex tuʼnju in kubʼ kyximen qa oʼkx aju at kye. Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn tok tilil quʼn tuʼn qyolin naj kyukʼil erman lu. Il tiʼj tuʼn tel kynikʼ tiʼj qa in qo ximen kyiʼj. Jaku tzʼonin qkʼujlabʼil ex onbʼil in xi qqʼoʼn kye tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil kykʼuʼj (Proverbios 12:25; 17:17).

QQʼONX ONBʼIL AJU JAKU TZʼONIN KYIʼJ

11. a) Aj tzma in che ul erman klol kyibʼ, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn kyiʼj? b) ¿Alkye tten jaku kubʼ kyyekʼun qeju in che ul klol kyibʼ qa in che qʼon chjonte?

11 Aj tzma in che ul erman, il-lo tiʼj tuʼn qonin kyiʼj tuʼn t-xi qʼet kywa, kyxbʼalun ex junjuntl tiʼchaq at tajbʼen kye * (qʼonka twitza tiʼj tqanil). Jaku tzʼonin jun tbʼanel yekʼbʼil tiʼj qkʼujlabʼil tiʼj jun erman ik tzeʼn qa ma txi qqʼoʼn jun tcorbata. Ax tok, mintiʼ tuʼn kyyon erman in che ul klol kyibʼ tuʼn t-xi qʼet tbʼanel tiʼchaq kye. Il tiʼj tuʼn kyqʼon chjonte tuʼnju in chex onit. Iktzun tten jaku che onin erman kyiʼj tuʼn tkyaqil kykʼuʼj. Tuʼntzunju, nim toklen tuʼn tok tilil kyuʼn qe in che ul klol kyibʼ tuʼn kyjyon tiʼjju at tajbʼen kye. Qa ma bʼant jlu kyuʼn, kukx ktel kykʼujlabʼil ex kukx ktel jun tbʼanel kyamiwbʼil kyukʼil txqantl erman (2 Tesalonicenses 3:7-10). Maske in bʼant jlu kyuʼn, il tiʼj tuʼn qonin kyiʼj.

¿Alkye tten jaku qo onin kyiʼj erman in che ul klol kyibʼ? (Qʼonka twitza kyiʼj taqikʼ 11 a 13).

12, 13. a) ¿Alkye junjun tiʼchaq jaku bʼant quʼn tuʼntzun qonin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ? b) Qʼamantza aju bʼant kyuʼn junjun erman.

12 Nya il tiʼj tuʼn tten nim qpwaq tuʼn qonin kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ. Aju mas kyajbʼil aju tuʼn tel qpan ambʼil tuʼn qonin ex tuʼn tkubʼ qyekʼun qkʼujlabʼil kyiʼj. Jun techel, jaku txi qyekʼun alkye tten tuʼn kyajbʼen kamionet kyuʼn ex tzeʼn jaku tzaj kylaqʼoʼn tbʼanel wabʼj nya nim twiʼ. Jaku qo onin kyiʼj tuʼn tkanet jun máquina te slapil, moqa slepil, xbʼalun, ex qe tiʼchaq in che ajbʼen tiʼj junjun aqʼuntl tuʼntzun tkanet twi kywa. Ex aju mas nim toklen, aju qa ma qo onin kyiʼj tuʼn tkubʼ kynaʼn qa in nok qqʼoʼn kyoklen kyxol erman. Qa jaku bʼant, jaku chex qiʼn kyoj chmabʼil. Nya oʼkxju, ax ikx jaku qo pakbʼan kyukʼil ex jaku txi qxnaqʼtzaʼn kye tzeʼn jaku che pakbʼan toj tumel kye xjal.

13 Qo xnaqʼtzan tiʼjju ikʼ kyiʼj kyaje kuʼxun i eʼx klol kyibʼ. Tej kypon kyxol jun kʼloj okslal, e onin ansyan kyiʼj. Xi kyxnaqʼtzaʼn kye tuʼn tbʼant kyyukin kar, kytzʼibʼin toj computadora ex tzeʼn tuʼn tbʼaj kynojsaʼn uʼj tuʼn t-xi kyqanin kyaqʼun. Ex xi kyxnaqʼtzaʼn kye alkye tten tuʼn tajbʼen ambʼil toj tumel kyuʼn tuʼntzun tkubʼ kyqʼoʼn tnejel kyajbʼebʼil te Jehová (Gálatas 6:10). Tej tikʼ chʼintl ambʼil, kykyaje e ok te precursor. Noq tuʼnju ok tilil kyuʼn tuʼn tbʼant junjun aqʼuntl toj tnam Jehová ex tuʼnju e onin ansyan kyiʼj, e chʼiy toj kyokslabʼil ex el kypan kyibʼ kyiʼj tiʼchaq te twitz txʼotxʼ.

14. a) ¿Tiʼ joybʼil il tiʼj tuʼn tikʼx kyuʼn qe in che ul klol kyibʼ? b) Qʼamantza jun techel tiʼj jun xjal kubʼ tyekʼun qʼuqbʼil tkʼuʼj.

14 Ik tzeʼn in bʼant kyuʼn kykyaqil okslal, il tiʼj tuʼn tikʼx junjun nya bʼaʼn ex joybʼil kyuʼn erman in che pon klol kyibʼ toj juntl lugar. Aju kyamiwbʼil tukʼil Jehová, atzun mas nim toklen twitzju tuʼn tkanet nim kypwaq * (qʼonka twitza tiʼj tqanil). Akux in che el oqtoq, naʼnx tuʼn Lije ex qe terman jun tbʼanel xnaqʼtzbʼil xi tqʼoʼn kyman kye tiʼjju alkye tten tuʼn tten qʼuqbʼil kykʼuʼj. Tzaj kyqʼamaʼn qa chebʼe chebeʼ kyaj t-xoʼn kyman junjun tiʼchaq nya nim kyajbʼen. Tej tjapun bʼaj twiʼ, xi tyekʼun bolsa kye ex mintiʼtoq jun tiʼ tkuʼx toj ex in tzeʼn twitz tej tqʼama jlu kye: «¿Ma tzʼok kykeʼyine? Mintiʼ jun tiʼchaq lu at tajbʼen qe» (kjawil uʼjit 1 Timoteo 6:8).

QO ONIN KYIʼJ QE IN CHE UL KLOL KYIBʼ TUKʼILJU MAS NIM TOKLEN

15, 16. a) ¿Alkye tten jaku qo onin kyiʼj erman tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil kykʼuʼj? b) ¿Alkye tten jaku qo onin kyiʼj tuʼn tkubʼ kynaʼn tbʼanel?

15 Nya oʼkx kyaj qeju in che ul klol kyibʼ kywa ex kyxbʼalun. Ax ikx kyaj tuʼn tok qʼuqbʼet kykʼuʼj ex tuʼn kyxi onit toj kyokslabʼil (Mateo 4:4). Jaku che onin ansyan kyiʼj aj t-xi kyjyoʼn uʼj toj kyex kyyol ex aj kyjyon kyiʼj erman in che yolin toj kye kyyol. Nim toklen jlu tuʼnju o kyaj kykolin tkyaqilju ojtzqiʼn kyuʼn. In che bʼisun kyiʼj toj kyja, tiʼj kytnam ex kyiʼj erman jatumel otoq che tzaj. Il tiʼj tuʼn qonin kyiʼj tuʼn tkubʼ kynaʼn tkʼujlabʼil ex qʼaqʼbʼil tkʼuʼj Jehová at kyiʼj. Qa mintiʼ ma kubʼ kynaʼn jlu, jakulo cheʼx jyol onbʼil kyukʼil kyxjalil, aqeju mintiʼ in che ajbʼen te Jehová (1 Corintios 15:33). Aj qonin kyiʼj tuʼn tkubʼ kynaʼn tbʼanel kyxol erman, in qo onin tiʼj Jehová tuʼn kyok xqʼuqit qeju «stranjer xjal» (Salmo 146:9).

16 Mintiʼ bʼant tuʼn tmeltzʼaj Jesús kyukʼil qe ttat akux in che kawin qe xjal in che el ikʼun kyuʼn. Toj ambʼil jaʼlo, chʼixmilo axju in bʼaj kyiʼj junjun ex tuʼn jlu mintiʼ in che meltzʼaj toj kytnam. In tzaj tqʼamaʼn Lije qa nim mambʼaj ok kyqʼoʼn kywitz tiʼj alkye tten e tzaj violarin ex e kubʼ bʼyoʼn qeju kyfamilia toj kye kytnam. Tuʼntzunju, nya kyaj junjun tuʼn kymeltzʼaj kyukʼil kykʼwaʼl toj kytnam. Qa qaj tuʼn qonin kyiʼj erman lu, il tiʼj tuʼn t-xi qbʼiʼn nabʼil in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios, aju tuʼn tkubʼ qnaʼn aju in kubʼ kynaʼn txqantl, tuʼn tkubʼ qyekʼun qkʼujlabʼil kyiʼj, tuʼn tten tbʼanel qmod kyukʼil, tuʼn ttzaj qʼaqʼin qkʼuʼj kyiʼj ex tuʼn miʼn tjaw qnimsan qibʼ (1 Pedro 3:8). Tuʼnju in che el ikʼun junjun, kwest tuʼn tok kymujbʼan kyibʼ kyukʼil txqantl. Atlo maj in tzaj kychʼixwi tuʼn kyyolin kyiʼj tiʼchaq o che ikʼ toj, mas qa ateʼ kykʼwaʼl. Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qxjelin jlu: «Noqwit o chin ikʼe kyoj tiʼchaq ik tzeʼn jlu, ¿alkye kymod txqantl waje tuʼn tkubʼ kyyekʼun wukʼile?» (Mateo 7:12).

AJ QPAKBʼAN KYE QEJU IN CHE UL KLOL KYIBʼ

17. ¿Alkye tten in nonin pakbʼabʼil kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ?

17 Toj ambʼil jaʼlo, nim xjal in che ul klol kyibʼ te tnam jatumel mintiʼ qʼon ambʼil tuʼn kypakbʼan erman. Noq tuʼnju in nok tilil kyuʼn erman tuʼn kypakbʼan jatumel in che pon xjal klol kyibʼ, nim kyxol jlu tzma in nok kybʼiʼn tnejel maj «aju yol tiʼj tkawbʼil Dios» (Mateo 13:19, 23). At nim kye in kubʼ kynaʼn nim iqtz, noqtzun tuʼnj, in nok qʼuqbʼet kykʼuʼj ex in kubʼ kynaʼn tbʼanel aj kypon kyoj chmabʼil. Jun rat naj in nel kynikʼ tiʼj jlu: «Ax tok at Dios kyxole» (Mateo 11:28-30; 1 Corintios 14:25).

18, 19. Qa ma ten qnabʼil, ¿tiʼ kbʼantel quʼn aj qpakbʼan kye qeju in che ul klol kyibʼ?

18 Il tiʼj tuʼn tten qnabʼil aj qpakbʼan kye xjal in che ul klol kyibʼ (Proverbios 22:3; Mateo 10:16). Il tiʼj tuʼn kyok qbʼiʼn tukʼil pasens. Mintiʼ tuʼn qyolin kyiʼj aj kawil kyukʼil. Bʼaʼn tuʼn t-xi qbʼiʼn tqanil in tzaj tqʼoʼn ninja qʼil twitz aqʼuntl ex aju in tzaj kyqʼamaʼn xjal at kyoklen jatumel atoʼ tuʼntzun miʼn ttzaj qiʼn nya bʼaʼn qiʼj nix kyiʼj txqantl. Tuʼnju junxitl kyokslabʼil ex kyanqʼibʼil qeju in che ul klol kyibʼ, il tiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj tiʼ kyximbʼetz at, tiʼ in kubʼ kynaʼn ex bʼaʼn tuʼn kyok qnimen. Jun techel, junxitl kyximbʼetz xjal te junjun tnam at tiʼjju alkye tten tuʼn tbʼaj kyxbʼalumin kyibʼ xuʼj, moqa qya. Tuʼntzunju, il tiʼj tuʼn tbʼaj qxbʼalumin qibʼ toj tumel tuʼntzun miʼn tkubʼ kynaʼn qeju in che ul klol kyibʼ nya bʼaʼn aj qpakbʼan kye.

19 Qaj tuʼn qonin kyiʼj xjal in che ikʼ toj nya bʼaʼn, qa erman qe ex qa nya. Aj qonin kyiʼj, in qo ok lepeʼ tiʼj tbʼanel techel tiʼj xjal te Samaria, aju yolin Jesús tiʼj (Lucas 10:33-37). Aju mas tbʼanel tten tuʼn qonin kyiʼj, aju qa ma qo yolin kyukʼil tiʼj tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios. Tqʼama jun ansyan o tzʼonin kyiʼj qeju in che pon klol kyibʼ qa nim toklen tuʼn t-xi qqʼamaʼn naj kye qa testigos de Jehová qoʼ. Il tiʼj tuʼn t-xi qqʼamaʼn kye qa otoq qo pon kyukʼil tuʼn qyolin tiʼj qʼuqbʼil qkʼuʼj in tzaj tqʼoʼn Tyol Dios, ex nya tuʼn qonin kyiʼj tukʼil pwaq.

JAKU TZAJ TIʼN TBʼANEL QA MA KUBʼ QYEKʼUN QKʼUJLABʼIL

20, 21. a) ¿Tiʼ in tzaj qa ma kubʼ qyekʼun axix tok kʼujlabʼil kyiʼj qeju in che ul klol kyibʼ? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

20 Qa ma kubʼ qyekʼun axix tok qkʼujlabʼil kyiʼj «stranjer xjal», jaku tzaj tiʼn nim tbʼanel. In tzaj tqʼamaʼn jun ermana qa i el oq qe toj tja tuʼnju ikʼbʼil tzaj toj tnam Eritrea. E bʼet kyaje tal toj tzqij txʼotxʼ toj wajxaq qʼij ex nim e sikt tzmaxi tej kypon Sudn. In tzaj tqʼamaʼn ermana jlu: Kubʼ kyyekʼun erman kymod kyiʼj wale ik tzeʼn kymod in kubʼtoq kyyekʼun kyiʼj toj kyja, xi kyqʼoʼn kywa, kyxbʼalun, jatumel tuʼn kyanqʼin ex xi kyqʼoʼn onbʼil tuʼn kybʼet kyoj kamionet. Alkye txqantl xjal jaku che okx kykʼamoʼn xjal mintiʼ ojtzqiʼn kywitz kyuʼn noq tuʼnju in che kʼulin te ax Dios? Oʼkx qe testigos de Jehová» (kjawil uʼjit Juan 13:35).

21 ¿Tiʼ qximbʼetz ktel kyiʼj kykʼwaʼl qeju in che ul klol kyibʼ? Toj juntl xnaqʼtzbʼil kʼelel qnikʼ tiʼj alkye tten jaku qo onin kyiʼj tuʼntzun kytzalaj aj kyajbʼen te Jehová.

^ taqik' 2 Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼajbʼel yol in che ul klol kyibʼ quʼn tuʼntzun qyolin kyiʼj xjal o kyaj kykolin kyja tuʼn tpaj nimaq qʼoj, ikʼbʼil ex qa tuʼn xitbʼil in tzaj tuʼn twitz txʼotxʼ. Atlo maj in cheʼx klol kyibʼ toj juntl lugar tojxju kytnam moqa toj junxitl tnam. In tzaj tqʼamaʼn Alto Comisionado de las Naciones Unidas para los Refugiados (ACNUR) qa 1 tiʼj 113 xjal twitz tkyaqil Txʼotxʼ, il tiʼj tuʼn tkyaj kykolin kyja.

^ taqik' 6 Qʼonka twitza tiʼj xnaqʼtzbʼil «Bʼaʼn tuʼn tkubʼ qyekʼun tbʼanel qmod kyukʼil qeju in che tzaj toj juntl tnam», toj uʼj Aju Xqʼuqil te octubre te 2016, t-xaq 3 a 8.

^ taqik' 11 Aj tpon jun erman klol tibʼ toj jun lugar, il tiʼj tuʼn kyok lepeʼ ansyan tiʼjju tqanil in tzaj tqʼoʼn uʼj Organizados para hacer la voluntad de Jehová, xnaqʼtzbʼil 8, taqikʼ 30. Tuʼn kyyolin ansyan kyukʼil ansyan jatumel tzajni erman, il tiʼj tuʼn t-xi kytzʼibʼin toj ninja qʼil twitz aqʼuntl toj ttnam erman toj qtembʼil te Internet jw.org. Akux in bʼant jlu kyuʼn, jaku ten kynabʼil tuʼn t-xi kyqanin te erman otoq tzul klol tibʼ tzeʼn qe erman jatumel tzajni ex tzeʼn pakbʼabʼil. Iktzun tten kʼelel kynikʼ tiʼj tzeʼn taʼ tamiwbʼil erman tukʼil Jehová.

^ taqik' 14 Bʼaʼn tuʼn tok tqʼoʼn twitza kyiʼj xnaqʼtzbʼil «Nadie puede servir a dos amos» ex aju «¡Ánimo! Jehová lo ayudará» toj uʼj La Atalaya te 15 te abril te 2014, t-xaq 17 a 26.