1. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten jaʼlo naʼmxtoq qok weʼ twitz ikʼbʼil?

TOJ qonikʼen tej naʼmxtoq tkyim Jesús, tqʼama qa che elel ikʼun qeju kyaj tuʼn kyok te t-xnaqʼtzbʼen (Juan 17:14). Atxix toj ambʼil aju, o che el ikʼun qeju tmajen Jehová kukx in che ajbʼen te kyuʼn aj qʼoj tiʼj axix tok (2 Tim. 3:12). Ex akux in nul kanun xitbʼil, mas qo elel ikʼun kyuʼn xjal (Mat. 24:9).

2, 3. a) ¿Tiquʼn mintiʼ tuʼn qok ten ximel tiʼj tkyaqilju ikʼbʼil jaku qo ok weʼ twitz? b) ¿Tiʼ qo xnaqʼtzal tiʼj toj xnaqʼtzbʼil lu?

² ¿Alkye tten jaku bʼaj qbʼinchaʼn qten naʼmxtoq qok weʼ twitz ikʼbʼil? Mintiʼ tuʼn qok ten ximel tiʼj tkyaqilju jaku bʼaj qiʼj. ¿Tiquʼn? Tuʼnju jaku tzaj bʼaj qkʼuʼj ex jaku qo kubʼ numj kyuʼn nya bʼaʼn qximbʼetz, axpe ikx jaku kyaj qkolin Jehová ex naʼmxtoq qok weʼ twitz nya bʼaʼn (Prov. 12:25; 17:22). Jaku ten tipumal xobʼajil qibʼaj, tuʼnju atzun in najbʼen tuʼn Tajaw il, aju aj qʼoj qiʼj (1 Ped. 5:8, 9). Qa ikju, ¿tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn tten mas qipumal?

³ Toj xnaqʼtzbʼil lu kʼelel qnikʼ tiʼj tzeʼn jaku chʼiy qamiwbʼil tukʼil Jehová ex tiquʼn nim toklen tuʼn tbʼant quʼn jaʼlo. Ax ikx kʼelel qnikʼ tiʼj tiʼ jaku bʼant quʼn tuʼn tten mas qipumal aj qel ikʼun kyuʼn xjal, ex tiʼ qmod kbʼel qyekʼin.

4. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Hebreos 13:5 ex 6, ¿tiʼ jaku tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj ex tiquʼn nim toklen?

⁴ Qeʼk qkʼuʼj tiʼj qa kʼujlaʼn qoʼ tuʼn Jehová ex qa mlayx qo kyaj tkolin (kjawil uʼjit Hebreos 13:5, 6). Ma tzikʼ nim abʼqʼi tej tqʼama uʼj Aju Xqʼuqil jlu: «Aju xjal mas ojtzqiʼn Dios tuʼn, atzunju mas kʼokel qeʼ tkʼuʼj tiʼj aj tok weʼ twitz  nya bʼaʼn». Ax tok jlu, tuʼnju oʼkx jaku tzikʼx ikʼbʼil quʼn qa kʼujlaʼn Jehová quʼn ex qa qʼuqlixix qkʼuʼj tiʼj tuʼn tkyaqil qanmi (Mat. 22:36-38; Sant. 5:11).

5. ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tel qnikʼ tiʼj tkʼujlabʼil Jehová?

⁵ Quʼjinktz Xjan Uʼj tkyaqil qʼij tuʼntzun qok laqʼeʼ mas ttxlaj Jehová (Sant. 4:8). Akux in qo uʼjin tiʼj Xjan Uʼj, qqʼonk qwiʼ kyiʼj qeju tbʼanel tmod Jehová. Qo ximen tiʼj alkye tten in kubʼ tyekʼin tkʼujlabʼil tukʼilju in tzaj tqʼamaʼn ex tukʼilju in bʼant tuʼn (Éx. 34:6). Atlo junjun mintiʼxix in nok qeʼ kykʼuʼj tiʼj qa kʼujlaʼn qe tuʼn Dios, tuʼnju ni jun in kubʼ yekʼinte kʼujlabʼil kyiʼj. Qa a jlu in bʼaj qiʼj, bʼaʼn tuʼn tkubʼ qtzʼibʼin tkyaqil qʼij alkye tten in kubʼ tyekʼin Jehová tkʼujlabʼil ex qʼaqʼbʼil tkʼuʼj qiʼj (Sal. 78:38, 39; Rom. 8:32). Jakulo kubʼ qtzʼibʼin nim tiʼchaq qa ma qo ximen tiʼj tkyaqilju in nikʼ toj qanqʼibʼil ex tiʼjju in jaw quʼjin toj Tyol Dios. Qa mas ma tzʼok qqʼoʼn toklen aju in bʼant tuʼn Jehová, mas kchʼiyel qamiwbʼil tukʼil (Sal. 116:1, 2).

6. Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Salmo 94:17 a 19, ¿alkye tten in nonin naʼj Dios qiʼj?

⁶ Qo naʼn Dios toj tkyaqil ambʼil. Qo ximen tiʼj jun tal kʼwaʼl kʼujlaʼn tuʼn ttat ex in tzaj tchleʼn. Qʼuqlixix tkʼuʼj tiʼj ttat ex in xi tqʼamaʼn te tkyaqilju otoq bʼaj tiʼj toj qʼij, qa bʼaʼn ex qa nya bʼaʼn. Ax jlu jaku bʼaj qxol tukʼil Jehová qa ma qo naʼn Dios te tkyaqil qʼij (kjawil uʼjit Salmo 94:17-19). Aj t-xi qqʼamaʼn te Jehová tkyaqilju in qo tzaj xobʼ tuʼn ex tkyaqilju in tzaj bʼaj qkʼuʼj tiʼj, in nok jlu ik tzeʼn aj tkubʼ qet aʼ twitz txʼotxʼ (Lam. 2:19, TNM). Tuʼn jlu, kbʼel qnaʼn qa in qeʼ qkʼuʼj tuʼn Dios ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn Tyol (Filip. 4:6, 7). Qa mas ma qo naʼn Dios te Jehová, mas nqayin qo tel ttxlaj (Rom. 8:38, 39).

7. ¿Tiquʼn nim toklen tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ax tok che japunel qe ttziybʼil Jehová tjaqʼ Tkawbʼil?

⁷ Qeʼk qkʼuʼj tiʼj qa ax tok che japunel qe ttziybʼil Jehová tjaqʼ Tkawbʼil (Núm. 23:19). Qa nyaxix qʼuqli qkʼuʼj kyiʼj ttziybʼil Jehová, mas jun rat jaku qo tzaj xobʼ tuʼn Satanás ex kyuʼn qeju in che onin tiʼj (Prov. 24:10; Heb. 2:15). ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn jaʼlo tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil qkʼuʼj tiʼj Tkawbʼil Dios? Qpaʼmil ambʼil tuʼn qxnaqʼtzan kyiʼj ttziybʼil Jehová at tiʼj Tkawbʼil ex tiquʼn in nok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ax tok che kjapunel. Tuʼn telxix qnikʼ tiʼj tiquʼn nim toklen jlu, qo yolin tiʼjju ikʼ tiʼj Stanley Jones tej tqʼama tiʼ onin tiʼj tuʼn kukx tajbʼen te Jehová tej tokx qʼoʼn wuq abʼqʼi toj cárcel noq tuʼnju nimen tuʼn. * Tqʼama jlu: «Ok qeʼxix nkʼuʼje tiʼjju wojtzqibʼile attoq tiʼj Tkawbʼil Dios ex mintiʼ kubʼ nximane qa nya ax tok, tuʼn jlu ten wipumale. Mintiʼ kubʼ wiʼje kyuʼn txqantl». Qa kyuwxix taʼ qʼuqbʼil qkʼuʼj kyiʼj ttziybʼil Jehová, qo  okel laqʼeʼ mas ttxlaj ex mlay kubʼ qiʼj tuʼn xobʼajil (Prov. 3:25, 26).

8. Qʼamantza tiʼ in tzaj tyekʼin qximbʼetz at kyiʼj chmabʼil toj ambʼil jaʼlo.

⁸ Kukx qo bʼet kyoj chmabʼil. In che onin chmabʼil qiʼj tuʼn qok laqʼeʼ mas ttxlaj Jehová, ex aju qximbʼetz at kyiʼj, in tzaj tyekʼin qa jaku tzikʼx ikʼbʼil quʼn moqa mlay (Heb. 10:24, 25). Qo xnaqʼtzan tiʼj tiquʼn. Qa in xi qqʼoʼn ambʼil jaʼlo tuʼn miʼn qxiʼ kyoj chmabʼil noq kyuʼn junjun tiʼchaq nya nim kyoklen, ¿tiʼtzulo kbʼantel quʼn aj qok weʼ twitz ikʼbʼil? Pero qa naqʼli qoʼ tuʼn tok qchmon qibʼ toj ambʼil jaʼlo, mlay tzʼel kyiʼn aj qʼoj ambʼil qe tuʼn tok qchmon qibʼ toj ambʼil tzul. Tuʼntzunju, tbʼanel tuʼn kyok qkʼujlaʼn qe chmabʼil toj ambʼil jaʼlo. Qa ma bʼant jlu quʼn, mlay tzʼel kyiʼn aj qʼoj nix qe aj kawil ambʼil qe tuʼn qnimen oʼkx te Jehová (Hech. 5:29).

9. Qa ma che kyaj taqikʼ Tyol Dios toj qwiʼ, ¿tiquʼn atzun jun tbʼanel tumel tuʼn tbʼaj qbʼinchaʼn qten naʼmxtoq qok weʼ twitz ikʼbʼil?

⁹ Bʼaʼn tuʼn kykyaj qe taqikʼ Tyol Dios toj qwiʼ aqeju mas qgan (Mat. 13:52). Bʼalo kwest tuʼn kykyaj qe taqikʼ Tyol Dios toj qwiʼ, pero jaku tzʼajbʼen xewbʼaj xjan tuʼn Jehová tuʼn kytzaj qnaʼn (Juan 14:26). Jun qʼij, okx qʼoʼn jun ermano toj cárcel atz toj tjawitz Qʼij te Alemania ex mintiʼ xi qʼoʼn ambʼil te tuʼn tyolin kyukʼil txqantl, tqʼama jlu: «Tbʼanelxix tuʼnju otoq kyaj mas te kabʼe syent texto toj nwiʼye, e ajbʼen wuʼne tuʼn nximane kyiʼj nim xnaqʼtzbʼil tiʼj Tyol Dios tej mintiʼtoq jun tiʼ tuʼn tbʼant wuʼne toj cárcel». E onin taqikʼ Tyol Dios lu tiʼj ermano tuʼn tten nqayin ttxlaj Jehová ex tuʼn kukx tajbʼen te.

10. ¿Tiquʼn bʼaʼn tuʼn tkyaj bʼitz toj qwiʼ, aqeju in chex qbʼitzin te Jehová?

¹⁰ Bʼaʼn tuʼn qbʼitzin kyiʼj bʼitz in chex qbʼitzin te Jehová ex bʼaʼn tuʼn kykyaj toj qwiʼ. Tej tten Pablo ex Silas toj cárcel atz Filipos, e ok ten bʼitzil te Jehová kyiʼj qe bʼitz otoq kyaj toj kywiʼ (Hech. 16:25). Chʼixme ax jlu bʼant kyuʼn erman e ten toj ojtxe Unión Soviética tej kyxi qʼiʼn atz Siberia, bʼant jlu kyuʼn tuʼn tchʼiy qʼuqbʼil kykʼuʼj. Tzaj tnaʼn ermana Mariya Fedun jlu: «Ok ten qoʼye bʼitzil kyiʼj qeju bʼitz otoq che kyaj toj qwiʼye». Tqʼama qa e onin bʼitz lu kyiʼj kykyaqil tuʼnju kubʼ kynaʼn qa nqayin ateʼ ttxlaj Jehová. Yajtzun qe, ¿in chʼiype qʼuqbʼil qkʼuʼj aj qbʼitzin kyiʼj bʼitz mas qgan toj qbʼitzbʼil ex toj qtembʼil te Internet? Qa ikju,  bʼaʼn tuʼn kykyaj qe bʼitz lu toj qwiʼ toj ambʼil jaʼlo (qʼonka twitza tiʼj recuadro « Qʼontza wipumale»).

11, 12. a) Ik tzeʼn in tzaj tqʼamaʼn 1 Samuel 17:37, 45 a 47, ¿tiquʼn mintiʼ tzaj xobʼ David? b) ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj techel kyaj tqʼoʼn David?

¹¹ Tuʼn tikʼx ikʼbʼil quʼn, il tiʼj tuʼn tten qipun moqa qjwers. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn qa in kubʼ qximen qa in qo tzaj xobʼ? Bʼaʼn tuʼn ttzaj qnaʼn qa nya atz tzajni qipun tiʼjju jniʼ qwaʼlil, jniʼ qjwers moqa tiʼjju in bʼant quʼn. Qo ximen tiʼjju bʼaj tiʼj David. Tej tzmatoq kuʼxun qʼojin tukʼil Goliat. Mas tal chʼin tweʼ David ex mas nya nimtoq tjwers ik tzeʼn te Goliat. Nya oʼkxju, nyatoq xnaqʼtzaʼn maj tuʼn tqʼojin, axpe ikx mintiʼtoq jun t-espada qʼiʼn. Pero mintiʼ tzaj xobʼ ex xi ojqelan tuʼn tqʼojin tukʼil Goliat.

¹² ¿Tiquʼn mintiʼ tzaj xobʼ David? Tuʼnju ok qeʼxix tkʼuʼj tiʼj qa attoq Jehová tukʼil (kjawil uʼjit 1 Samuel 17:37, 45-47). Mintiʼ ok tmojbʼan tibʼ tukʼil Goliat, sino ok tmojbʼaʼn Goliat tukʼil Jehová. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil jaku tzʼel qiʼn tiʼj txʼolbʼabʼil lu? In tzaj tyekʼin qa oʼkx jaku ten qipun qa ma che ok qmojbʼaʼn qeju aj qʼoj tukʼil Jehová ex qa ma tzʼok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa at qtxlaj (2 Crón. 20:15; Sal. 16:8). ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn jaʼlo tuʼn miʼn qtzaj xobʼ naʼmxtoq qok weʼ twitz ikʼbʼil?

13. ¿Tiʼ jaku bʼant quʼn jaʼlo tuʼn miʼn qtzaj xobʼ? Chikʼbʼantza.

¹³ Jaku ten mas qipun qa ma qo pakbʼan tiʼj tbʼanel tqanil tiʼj Tkawbʼil Dios. ¿Tiquʼn? Tuʼnju qa ma bʼant quʼn, kxel qxnaqʼtzan qibʼ tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj Jehová ex tuʼn miʼn qtzaj xobʼ kywitz xjal (Prov. 29:25). Ik tten jlu ik tzeʼn aj qbʼinchan ejercicio, in nok tipumal qxmilal tuʼn, chʼixmi ax jlu in bʼaj qiʼj aj qpakbʼan ttzi kyja xjal, kyojele bʼe, jatumel ateʼ nim xjal ex kyoj kʼaẍjel. Qa mintiʼ in qo tzaj xobʼ tuʼn qpakbʼan toj ambʼil jaʼlo, kʼonil jlu qiʼj tuʼn kukx qpakbʼan aj tel qʼiʼn ambʼil qe (1 Tes. 2:1, 2).

14, 15. ¿Tiʼ xnaqʼtzbʼil in nel qiʼn tiʼjju bʼaj tiʼj Nancy Yuen ex Valentina Garnovskaya?

¹⁴ Jaku tzʼel qiʼn tbʼanel xnaqʼtzbʼil tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn kabʼe ermana kukx e ajbʼen te Jehová tej mintiʼ e tzaj xobʼ. Jun kyxol qe jlu ten Nancy Yuen. Bʼalo jun metro tukʼil nikʼjan twaʼlil, pero mintiʼtoq  in tzaj xobʼ. * Tuʼnju mintiʼ kyaj ttzaqpiʼn tuʼn tpakbʼan, okx qʼoʼn junlo 20 abʼqʼi toj cárcel toj tnam China. Kyqʼama qeju polisiy xi kyqanin xjel te Nancy qa atzun xjal mas mintiʼxix tnabʼil at toj tnam.

¹⁵ Ax ikx te ermana Valentina Garnovskaya, okx qʼoʼn oxe maj toj cárcel toj ojtxe Unión Soviética toj junxichaq ambʼil, tuʼn jlu ten 21 abʼqʼi toj cárcel. * Otoq kubʼ t-ximen tuʼn kukx tpakbʼan, tuʼn jlu kyqʼama polisiy qa «ok te jun eleqʼ xobʼajilxix». ¿Tiquʼn mintiʼ e tzaj xobʼ kabʼe ermana lu? Tuʼnju ok qeʼxix kykʼuʼj tiʼj qa attoq Jehová kyukʼil.

16. ¿Tiʼ kʼonil qiʼj tuʼn tten qipun?

¹⁶ Ik tzeʼn ma tzʼel qnikʼ tiʼj, mintiʼ tuʼn tok qqʼoʼn qwiʼ tiʼj qjwers nix tiʼjju in bʼant quʼn tuʼn miʼn qtzaj xobʼ. Sino bʼaʼn tuʼn tok qeʼ qkʼuʼj tiʼj qa ktel Jehová qukʼil ex qa a kqʼojil te qxel moqa te qchʼixel (Deut. 1:29, 30; Zac. 4:6). Atzun jlu kʼonil qiʼj tuʼn tten axix tok qipun.

17, 18. Ik tzeʼn in tzaj tyekʼin Juan 15:18 a 21, ¿tiʼ tqʼama Jesús tuʼn tbʼaj qiʼj ex tiquʼn?

¹⁷ Qkyaqilx qgan tuʼn tok qʼoʼn qoklen kyuʼn txqantl, pero miʼn kubʼ qximen qa mintiʼ qajbʼen aj qel ikʼun. Tqʼama Jesús jlu: «At tzalajbʼil kyeye ok kyel ikʼune kyuʼn xjal tuʼn nlaje, aqine skʼoʼmaj qine tuʼn Dios tuʼn ntene kyukʼil xjal, ex ok kyex lajoʼne kyxol, ex ok kyyasun kyiʼje, ex ok kyyolin kyiʼje qa mya bʼaʼn qeye» (Luc. 6:22). ¿Tiʼ tzʼelpuna qeju yol lu?

¹⁸ Mintiʼ tqʼama Jesús qa kygan tmajen Jehová tuʼn kyel ikʼun, sino oʼkx kyaj tqʼamaʼn aju tuʼn tbʼaj qiʼj. In qo el ikʼun kyuʼn xjal tuʼnju junxitl qoʼ kywitz, tuʼnju in qo anqʼin ik tzeʼn kyaj t-xnaqʼtzaʼn Jesús ex tuʼnju in qo pakbʼan tiʼj tqanil kyaj tqʼamaʼn (kjawil uʼjit Juan 15:18-21). Qaj tuʼn ttzalaj Jehová quʼn. Qa in qo el ikʼun kyuʼn xjal tuʼnju kʼujlaʼn Jehová quʼn, pues nyatzun qpaj te aju.

19. ¿Alkye tten jaku tzʼel qkanoʼn techel kyaj kyqʼoʼn apóstol?

 ¹⁹ Mintiʼ tuʼn qtzaj chʼixwi tuʼn t-xi qqʼamaʼn qa testigo de Jehová qoʼ noq tuʼnju in tzaj kyqʼamaʼn xjal moqa tuʼnju in bʼant kyuʼn (Miq. 4:5). Jun tiʼ jaku tzʼonin qiʼj tuʼn miʼn qtzaj xobʼ kywitz xjal, aju qa ma qo xnaqʼtzan tiʼj techel kyaj kyqʼoʼn apóstol tej kyten toj tnam Jerusalén tej otoqxi tzikʼ chʼin ambʼil tkyimlen Jesús. Ojtzqiʼntoq kyuʼn qa in che el ikʼun kyuʼn nejenel kye okslabʼil kye aj Judiy (Hech. 5:17, 18, 27, 28). Maske ikju, tkyaqil qʼij e pon toj tja Dios ex xi kyqʼamaʼn kye xjal qa t-xnaqʼtzbʼen Jesús qeʼ (Hech. 5:42). Mintiʼ xi kyqʼoʼn ambʼil tuʼn kykubʼ numj tuʼn xobʼajil. Ax ikx qe, miʼn qo tzaj xobʼ tuʼn t-xi qqʼamaʼn qa testigo de Jehová qoʼ aj qten toj aqʼuntl, toj tja xnaqʼtzbʼil ex qa kye qvecin (Hech. 4:29; Rom. 1:16).

20. ¿Tiquʼn e tzalaj qe apóstol maske i el ikʼun kyuʼn xjal?

²⁰ In che tzalajtoq apóstol tuʼnju el kynikʼ tiʼj tiquʼn in che el ikʼuntoq. Ex tej tok bʼinchen nya bʼaʼn kyiʼj noq tuʼnju kubʼ kybʼinchaʼn tajbʼil Jehová, ok kyqʼoʼn te jun oklenj (Luc. 6:23; Hech. 5:41). Yajxitl, kubʼ ttzʼibʼin apóstol Pedro jlu: «Qa at chʼin ma tzikʼx kyuʼne tuʼn tlaj ju in kybʼinchaʼne bʼaʼn, at tzalajbʼil kyeye» (1 Ped. 2:19-21; 3:14). Qa in qo el ikʼun kyuʼn xjal noq tuʼnju in kubʼ qbʼinchaʼn aju tbʼanel, mlayx tzʼel kyiʼn ambʼil qe tuʼn kukx qajbʼen te Jehová.

21, 22. a) ¿Tiʼ teya in kubʼ t-ximen tuʼn tbʼant tuʼna jaʼlo tuʼntzun ya bʼantni ttena aj tok weʼya twitz ikʼbʼil? b) ¿Tiʼ kʼelel qnikʼ tiʼj toj juntl xnaqʼtzbʼil?

²¹ Mintiʼ ojtzqiʼn quʼn jtoj qo el ikʼun moqa jtoj tzul kyqʼamaʼn aj kawil qe tuʼn ya miʼn qpakbʼan. Oʼkx ojtzqiʼn quʼn qa jaku bʼaj qbʼinchaʼn qten jaʼlo qa kukx ma chʼiy qamiwbʼil tukʼil Jehová, qa ma tzʼok tilil quʼn tuʼn tten mas qipun ex qa ya ojtzqiʼn quʼn tiʼ qmod kbʼel qyekʼin aj qel ikʼun. Qa ma bʼaj qbʼinchaʼn qten toj ambʼil jaʼlo, kʼonil qiʼj tuʼn qweʼxix toj qokslabʼil toj ambʼil tzul.

²² Pero, ¿tiʼ kbʼantel quʼn qa ma pon qʼij aj ttzaj kyqʼamaʼn aj kawil tuʼn ya miʼn qpakbʼan? Toj juntl xnaqʼtzbʼil kʼelel qnikʼ kyiʼj junjun nabʼil toj Tyol Dios, aʼyeju che onil qiʼj tuʼn kukx qajbʼen te Jehová aj tel qʼiʼn ambʼil qe.