Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

ONBʼIL KYE JA XJAL | KYE MAMBʼAJ

¿Tzeʼn jaku yolina kyukʼil tkʼwala moqa tala tiʼj ikʼbʼil at tiʼj kyyajil xjal?

¿Tzeʼn jaku yolina kyukʼil tkʼwala moqa tala tiʼj ikʼbʼil at tiʼj kyyajil xjal?

 Bʼalo akux in chʼiy tkʼwala jaku tzʼok tkeʼyin qa junxitl kymod xjal in kubʼ kyyekʼin kyukʼil txqantl tuʼnju junxitl kytnam moqa junxitl kycolor. Ex jaku tzʼel kykanoʼn mod lu. Pero, ¿tzeʼn jaku tzʼonina tiʼj tkʼwala tuʼn miʼn tten nya bʼaʼn t-ximbʼetz tiʼj kyyajil xjal? Yajtzun qa a tkʼwala in nel ikʼun, ¿tiʼ jaku bʼant tuʼna?

Toj xnaqʼtzbʼil lu, qo yolil tiʼj jlu:

 Yolina kyukʼil tkʼwala tiʼj junxitl kyyajil xjal

 ¿Tiʼ jaku txi tqʼamaʼna kye? Twitz tkyaqil txʼotxʼ junxitl kykostumbr xjal, junxitl che keʼyin ex junxitl qe tiʼchaq in che bʼant kyuʼn. Tuʼnju jlu, ateʼ junjun o kubʼ kyyekʼin nya bʼaʼn kymod kyukʼil xjal, axpe ikx tuʼnju tzeʼn che keʼyin moqa tuʼnju junxitl kymod.

 Noqtzun tuʼnj, in tzaj tyekʼin Biblia qa tzajni qoʼ tiʼj junx xjal. Toj juntl yol, jaku txi qqʼamaʼn qa qfamiliar qibʼ.

«Junx xjal tbʼincha Dios te kyiyjil kykyaqil xjal» (Hechos 17:26).

 «Tej kyten qkʼwale kyukʼil xjal te junxitl tnam, aʼyex el kynikʼ tiʼj qa qkyaqilx il tiʼj tuʼn qok kʼujlaʼn ex tuʼn tok qʼoʼn qoklen» (Karen).

 Chikʼbʼanxa kye tkʼwala tiʼjju aj kyel ikʼun kyyajil xjal

 Kpol ambʼil jatumel kʼokel kybʼiʼn kykʼwale qe noticia kyiʼj xjal in che kubʼ bʼyoʼn moqa in nok bʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj tuʼnju junxitl kytnam. ¿Tzeʼn jaku txi tchikʼbʼaʼna kye aj tbʼaj lu? Jaku txi tchikʼbʼaʼna kye ik tzeʼnx kyabʼqʼi.

  •   Qe kʼwal naʼmx kyxiʼ toj escuela. Tqʼama especialista Allison Briscoe-Smith jlu toj revista Parents: «Jun rat moqa lwey in nel kynikʼ tal kʼwal tiʼj alkye bʼaʼn ex alkye nya bʼaʼn in bʼaj. Ex atzun ambʼil lu tuʼn qyolin kyukʼil tiʼj nya bʼaʼn in nok bʼinchaʼn kyiʼj xjal».

«Mintiʼ in tkeʼyin Dios aju kyxilen xjal, noq oʼkx in tzalaj kyiʼj xjal at tchi Dios kye tuj tkyaqil nasyon, ex in kybʼinchaʼn aju tzʼaqlxix» (Hechos 10:34, 35).

  •   Qe kʼwal naʼmx kyokx toj kykuʼxumal. In tzaj kyqanin kʼwal te 6 a 12 abʼqʼi junjun tiʼ ex at maj in tzaj kyqanin junjun xjel kwest tuʼn t-xi tzaqʼwet. Qa in bʼaj jlu tiʼja, jaku txi ttzaqʼweʼna qe tkʼwala toj tumel ex yolina kyukʼil tiʼjju in nok kykeʼyin toj escuela ex kyoj noticia. Ax ikx, jaku txi tchikʼbʼaʼna kye qa nya bʼaʼn qa ma tzʼel kyikʼun qe xjal te juntl tnam.

«Junxwit kynabʼle kykyaqile, qʼaqʼanx kykʼuʼje tiʼj juntl, kykʼujlam kyibʼe porke kyitzʼin kyibʼe, ttzaj tzʼeʼy kykʼuʼje tiʼj juntl, che oke mans» (1 Pedro 3:8).

  •   Qe kuʼxun. Mas in nel kynikʼ kuʼxun kyiʼj junjun tiʼ nim kyoklen. Tuʼnju ya o tzʼokx tkʼwala toj tkuʼxumal, tbʼanel tuʼn tajbʼen ambʼil lu tuʼna tuʼn tyolina tukʼil kyiʼj noticia kyiʼj xjal in che el ikʼun.

Aqe xjal «ma che chʼiy, ex ma tzʼok kynabʼl [...] nneʼl kynikʼ tiʼj alkyeju bʼaʼn ex alkyeju mya bʼaʼn» (Hebreos 5:14).

 «In qo yoline kyukʼil qkʼwale tiʼjju aj kyel ikʼun xjal tuʼnju jaku che ok weʼ twitz jlu, noq jaxku tumel in che anqʼin. Qa mintiʼ otoq che yolin mambʼaj tiʼj jlu kyukʼil kykʼwal, jakulo ten kyximbʼetz ik tzeʼn kye txqantl. Ex nim toklen tuʼn qyolin kyukʼil qkʼwal tuʼnju jaku txi kyqʼamaʼn xjal nya ax tok tqanil kye ex jaku txi kynimen» (Tanya).

 Qʼonkuya jun tbʼanel techel kywitz

 Nim toklen tuʼn t-ximen mambʼaj moqa txubʼaj tiʼjju in xi tqʼamaʼn moqa tiʼjju in kubʼ tbʼinchaʼn, tuʼnju in nel kykanoʼn kʼwal aju techel in kubʼ kyqʼoʼn. Jun techel, ximana kyiʼj kabʼe xjel lu:

  •   «¿In chin yaqine kyiʼj xjal junxitl kyyajil moqa in chin yoline tukʼil ikʼbʼil kyiʼj?». Toj American Academy of Child and Adolescent Psychiatry (Academia Estadounidense de Psiquiatría Infantil y Adolescente) in tzaj qʼamaʼn jlu kye mambʼaj: «In nok kykeʼyin kykʼwale ex in nok kybʼiʼn aju in che yoline tiʼj ex in nel kykanoʼn techel in kubʼ kyqʼoʼne».

  •   «¿Ngane tuʼn ntene kyukʼil xjal te juntl tnam?». In tzaj tqʼamaʼn pediatra Alanna Nzoma jlu: «Qa taja tuʼn tok kyamiwen kyibʼ tkʼwala kyukʼil xjal te juntl tnam, bʼaʼn tuʼn tkubʼ tyekʼina kywitz qa a jlu in bʼant tuʼna».

«Che nimane kye kykyaqil [xjal]» (1 Pedro 2:17).

 «Kyoj abʼqʼi o che kyaj, xi qqʼoʼne txokbʼil kyiʼj xjal te junxitl tnam tuʼn kypon qjaye. Tej tbʼant jlu quʼne, ok qojtzqiʼne mas kywa, kymúsica ex ok qqʼoʼne kyxbʼalun típico qiʼje. Ax ikx, tej qyoline kyukʼil qkʼwale kyiʼj, mintiʼ ok qqʼoʼn qwiʼye tiʼj kyyajil ex mintiʼ jaw qnimen qibʼe tiʼjju in bʼant quʼne toj qtname» (Katarina).

 ¿Yajtzun qa in che el ikʼun tkʼwala?

 Kyaj xjal tuʼn tok qʼoʼn junx qoklen, pero kukx at ikʼbʼil tkyaqil qʼij. Tuʼntzunju, jaku tzʼok bʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj tkʼwala ex mas jaku bʼaj jlu qa atz tzajni qeye tiʼj jun kʼloj kyyajil xjal. ¿Tiʼ jaku bʼant tuʼna toj ambʼil lu?

 Ojtzqiʼnka tkyaqil tqanil. ¿Kubʼ t-ximen xjal tuʼn tok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj tkʼwala? ¿Moqa mintiʼ ximen tuʼn tej tbʼant jlu tuʼn? (Santiago 3:2). ¿Ilpe tiʼj tuʼn tyolina tukʼil xjal tiʼjju bʼaj? ¿Moqa jaku tzikʼ tnaʼl tuʼna?

 Nim toklen tuʼn tten qximbʼetz toj tumel ex in tzaj tqʼoʼn Biblia consej lu: «Miʼn taqʼa ambʼil tuʼn ttzaj naj tqʼoja» (Eclesiastés 7:9). Mintiʼ tuʼn tkubʼ qximen qa nya nim toklen aj tel ikʼun jun xjal. Pero nya a t-xilen jlu qa oʼkx in che xmayin xjal kyiʼj txqantl noq tuʼnju at ikʼbʼil toj kyanmi.

 Pero junxichaq tiʼ in bʼaj kyiʼj junjun xjal. Tuʼntzunju, naʼmxtoq kubʼ t-ximana tuʼn miʼn txi tbʼinchaʼna jun tiʼ, bʼaʼn tuʼn tok tbʼiʼna tqanil tiʼjju bʼaj.

«Aju xjal in xi ttzaqʼweʼn naj jun yol naʼnxtoq tbʼinte, mintiʼ tnabʼl ex in tzaj tchʼixwi tuʼn» (Proverbios 18:13).

 Otoqxi tzʼok tbʼiʼna tkyaqil tqanil, xjelinkuya jlu:

  •   «¿Toj tumel tuʼn tkubʼ t-ximen nkʼwale qa in nel ikʼun kyuʼn kykyaqil xjal ex aj tok yasoʼn, in bʼant jlu kyuʼn xjal tuʼnju in nel kyikʼun tyajil?».

  •   «¿Jakupe tzʼonin consej lu tiʼj nkʼwale: ‹Miʼn tzʼok tena bʼilte tkyaqil yol in che yolin xjal tiʼj›?» (Eclesiastés 7:21).

«Tzʼelxwit nikʼbʼaj kyiʼje kyuʼn kykyaqil xjal qa mejor kymodiye» (Filipenses 4:5).

 ¿Yajtzun qa kubʼ t-ximen xjal tuʼn tok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn tiʼj tkʼwala? Onina tiʼj tkʼwala tuʼn tel tnikʼ tiʼj qa jaku txi bʼinchaʼn tiʼj nya bʼaʼn tuʼn tmod kbʼel tyekʼin moqa jaku txi toj il. At maj, in nok ten jun xjal xmayil kyiʼj txqantl, in che ok tyasoʼn moqa in nok tbʼinchaʼn nya bʼaʼn kyiʼj noq tuʼn ttzaj kyqʼoj. Tuʼntzunju, mas bʼaʼn tuʼn miʼn tok tqʼoʼna toklen aju in bʼant tuʼn.

«Qa mintiʼ siʼ in kuʼx yupj qʼaqʼ» (Proverbios 26:20).

 Ax ikx, qa mlay tzaj nya bʼaʼn tiʼj tkʼwala, jaku yolin tukʼil xjal sok bʼinchante nya bʼaʼn tiʼj. Toj chebʼe jaku txi tqʼamaʼn tkʼwala jlu te: «Najsama, nya toj tumel aju saj tqʼamaʼna moqa aju xbʼant tuʼna».

 ¿Taja tuʼn t-xi tqʼoʼna part tiʼjju xbʼaj? Qa in kubʼ t-ximana qa jaku tzaj nya bʼaʼn tiʼj tkʼwala moqa tuʼn juntl tiquʼn mlay tzikʼ tnaʼl jlu tuʼna, jaku yolina tukʼil encargad tiʼj escuela moqa tukʼil jun polisiy, qa il tiʼj.