Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

KYXJEL KUʼXUN

¿Tiʼ jaku bʼant wuʼne tuʼn tkuʼtz waline?

¿Tiʼ jaku bʼant wuʼne tuʼn tkuʼtz waline?

 ¿Ilpe tiʼj tuʼn tkuʼtz waline?

 Ateʼ junjun qʼa ex txin kyaj tuʼn tkuʼtz kyalin moqa kyalil, pero...

  •   ... mintiʼ in che ximen tiʼjju nya bʼaʼn jaku tzaj tiʼj kyximlal. Tuʼntzunju, in bʼant alkyexku tiʼ kyuʼn tuʼn kyok te delgad. Jun techel, at maj mintiʼ in che waʼn ex in xi kykʼaʼn pastiy. Pero mintiʼ in nonin jlu kyiʼj tuʼn tkuʼtz kyalin, sino jaku tzaj yabʼil kyiʼj.

     «Ateʼ junjun txin in kubʼ kyyoʼn weʼyaj tuʼntzun kyok te delgad. Pero oʼkx jaku tzaj yabʼil kyiʼj tuʼn jlu ex kwest tuʼn kyqʼanit» (Hailey).

  •   ... at maj nya il tiʼj. Bʼaʼn taʼ kyalil pero in kubʼ kynaʼn qa gord qe aj tok kymojbʼan kyibʼ kyukʼil kyamiw moqa kyukʼil qe xjal in che etz yekʼin kyoj tqanil.

     «Tej qʼiʼntoq 13 abʼqʼi wuʼne, wajtoqe tuʼn tten nxmilale ik tzeʼn kye wamiwe. Kubʼ nximane qa mas jaku che tzalaj tuʼn kyten wukʼile qa ma chin oke te delgada» (Paola).

 Pero ateʼ junjuntl il tiʼj tuʼn tkuʼtz kyalin. In tzaj tqʼamaʼn Organización Mundial de la Salud jlu:

  •   At mas te 340 millón tal kʼwal ex kuʼxun te 5 a 19 abʼqʼi, o jax nim kyalin.

  •   Toj 1975, kyiʼj 100 tal kʼwal te 5 a 19 abʼqʼi, oʼkx kyaje otoq jax kyalin. Pero toj 2016, tiʼj 100 kʼwal, 18 otoq jax kyalin.

  •   Chʼixme kyoj kykyaqil tnam, naqʼli qe xjal qa gord qe ex nya tuʼn tkuʼtz kyalin.

  •   Ax ikx in bʼaj jlu kyoj tnam jatumel mintiʼ kypwaq xjal, axpe ikx toj jun ja xjal jatumel mintiʼxix wabʼj.

 ¿Alkye mas bʼaʼn jaku bʼant wuʼne tuʼn tkuʼtz waline?

 ¿Alkye teya mas bʼaʼn toj twitz?

  1.   Tuʼn miʼn twaʼna junjun maj.

  2.   Tuʼn tbʼinchana ejercicio ex tuʼn tok t-xqʼuqina tiʼ in xi twaʼna.

  3.   Tuʼn t-xi tkʼana pastiy.

 Aju tkabʼ, atzun tzaqʼwebʼil toj tumel: Tuʼn tbʼinchana ejercicio ex tuʼn tok t-xqʼuqina tiʼ in xi twaʼna.

 Qa mintiʼ ma waʼna junjun maj moqa mintiʼ ma txi twaʼna junjun wabʼj, bʼalo jaku tzʼonin tiʼja tuʼn tkuʼtz talila jun rat. Pero tuʼn jlu jaku tzaj yabʼil tiʼja ex kjawix talina juntl maj aj tok tena waʼl ik tzeʼnx in bʼant tuʼna.

 Atzunte qa ma tzʼok t-xqʼuqin tibʼa, kbʼel tnaʼna bʼaʼn ex mas tbʼanel ktel t-xmilala. In tzaj tchikʼbʼaʼn doctor Michael Bradley qa ma bʼant junjun chʼixpubʼil quʼn toj qanqʼibʼil, mas jaku tzʼonin tiʼj qxmilal ex mlayxix tzaj yabʼil qiʼj, ex kukx jaku che bʼant jlu quʼn tuʼnju nya kwest.⁠ a Toj chʼin yol. Qa taja tuʼn tkuʼtz talina, nya oʼkx kbʼel t-ximana tuʼn miʼn twaʼna, sino bʼaʼn tuʼn tbʼaj tchʼexpuʼna tanqʼibʼila.

 Aju kbʼantel tuʼna

 In tzaj tqʼamaʼn Tyol Dios qa il tiʼj tuʼn qjakʼunte qibʼ tiʼj tkyaqilju in bʼant quʼn, ex kyxol jlu at aju tuʼn qwaʼn (1 Timoteo 3:11). Axpe ikx, in tzaj tqʼamaʼn qa mintiʼ tuʼn t-xi qwaʼn nim wabʼj (Proverbios 23:20; Lucas 21:34). Ximana kyiʼj texto lu ex bʼinchama jlu:

  •   Ojtzqiʼnka aju in xi twaʼna.

     Nya oʼkx jaku yolina tiʼjju jaku txi twaʼna ex tiʼjju mintiʼ tuʼn t-xi twaʼna, pero tbʼanel qa ma ten chʼin tojtzqibʼila tiʼj wabʼj tuʼntzun tel tnikʼa tiʼj tiʼ jaku txi twaʼna. Nim toklen tuʼn tbʼant jlu tuʼna tuʼntzun miʼn tjax talila.

  •   Bʼaʼn tuʼn tbʼeta.

     Ximana kyiʼj tiʼchaq jaku bʼant tuʼna junjun qʼij tuʼntzun tbʼeta. Jun techel, twitzju tuʼn tjaxa toj ascensor, mas bʼaʼn tuʼn tjaxa kyoj grada. Ax ikx, mas bʼaʼn qa ma tzʼexa bʼetil jun rat twitzju tuʼn tsaqchana media or kyiʼj videojuego.

  •   Miʼn waʼna kyiʼj tiʼchaq mintiʼ in che onin tiʼj t-xmilala.

     In tzaj tqʼamaʼn jun txin Sofía tbʼi: «In nok tilil wuʼne tuʼn tten fruta ex verdura jatumel atine. Iktzun tten mintiʼ in chin ximane kyiʼj wabʼj mintiʼ in che onin tiʼj nxmilale».

  •   Chebʼe waʼna.

     At junjun xjal jun rat che waʼn ex mintiʼ in kynaʼ qa otoq che noj. Mintiʼ in nok kyqʼoʼn kywiʼ tiʼj aj ttzaj kyqʼamaʼn kykʼuʼj qa ma che noj. Tuʼntzunju, ¡chebʼe waʼna! Ximana tiʼj tnejel naʼmxtoq t-xiʼya qʼil juntl laq twaya. Bʼalo jaku tzʼel tnikʼa tiʼj qa ya otoq noja.

  •   Xqʼuqinka grasa in xi twaʼna.

     Keʼyinka tqanil tok kyiʼj tiʼchaq tuʼn tel tnikʼa tiʼj jniʼ grasa tkuʼx kyoj. Naʼntza: at nim grasa qʼiʼn kyuʼn gaseosa, qe wabʼj noq in che tzaj laqʼet ex kyuʼn pastel, jaku qo ok te gord kyuʼn.

  •   Tenx tbʼanel t-ximbʼetza.

     In tzaj tqʼamaʼn Sara jlu te 16 abʼqʼi: «Toj tkyaqil ambʼil, oʼkxtoq in chin ximane tiʼj jniʼ grasa at toj wabʼj ex nya tiʼj wabʼj». Miʼn ximana oʼkx tiʼj grasa, sino wanxa aju tgana junjun maj.

 Nabʼil: Yolina tukʼil aj qʼanil tiʼj talila. Tuʼnju atz in xiʼya tukʼil, kʼonil tiʼja tuʼn ttzaj tqʼamaʼn teya tiʼj jaku bʼant tuʼna.

a Chi uʼj When Things Get Crazy With Your Teen (Aj kyokx tkʼwala toj jun ambʼil kwest).