Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

BluePlanetArchive/Whale Watch Azores

¿ATPE JUN BʼINCHAL KYE MOQA MINTIʼ?

¿Tiquʼn mintiʼ in che jaw jiqʼwi ballena Cuvier tjaqʼ aʼ?

¿Tiquʼn mintiʼ in che jaw jiqʼwi ballena Cuvier tjaqʼ aʼ?

 Aju jun ballena Cuvier tbʼi, in kux bʼaj 2 mil 992 metro tjaqʼ aʼ ex at 4 mil 390 libr tipumal aʼ aj tkuʼx. Ax ikx jaku ten nim ambʼil t-xeʼ aʼ. Ok qʼoʼn witzbʼaj tiʼj jun kyxol ballena lu ex el nikʼbʼaj tiʼj qa ikʼ oxe or tukʼil 42 minut tuʼn tjatz juntl maj tibʼaj aʼ. Pero tuʼnju ik kyten ballena lu ik tzeʼn qe junjuntl txkup aju il tiʼj tuʼn kyxewti tibʼaj aʼ, ¿tzeʼn tten mintiʼ in che jaw jiqʼwi aj kyten nim ambʼil t-xeʼ aʼ jatumel mintiʼ kyqʼiqʼ?

 In xi kyjukʼuʼn ballena Cuvier kybʼi nim kyqʼiqʼ kyoj kypulmón. Aqeju aj xnaqʼtzal kyiʼj qe txkup in cheʼx tjaqʼ aʼ, o tzʼel kynikʼ tiʼj qa nya nim kyqʼiqʼ kyajbʼil txkup lu qa nya jun rat in yukch kyanmi. Ax ikx o tzʼel kynikʼ tiʼj qa nya nim kyqʼiqʼ kyajbʼil txkup lu aj t-xiʼ t-sipin tibʼ kychkʼel toj kyanmi, toj kycerebro ex toj kymúsculo.

 Nya oʼkxju, ax ikx at jun proteína mioglobina tbʼi kyoj kymúsculo qe txkup in cheʼx tjaqʼ aʼ. Atzun in nonin kyiʼj tuʼn t-xi kykʼuʼn kyqʼiqʼ toj kyxmilal. Chebʼe chebʼe in nex t-sipen aju mioglobina kyqʼiqʼ toj kyxmilal qe txkup aj in cheʼx nim tjaqʼ aʼ. Mas nim mioglobina at toj kymúsculo qe txkup in cheʼx tjaqʼ aʼ kywitz qe xjal ex txqantl txkup te twitz Txʼotxʼ.

 Maske ikju, pero kukx naʼmx tel tkyaqil nikʼbʼaj tiʼj tiquʼn in bʼant tkyaqil jlu kyuʼn ballena Cubier kybʼi. Tej tyolin jun aj xnaqʼtzal kyiʼj txkup lu, tqʼama: «In che kuʼx jatumel at nim t-xeʼ aʼ. Pero in tzaj tyekʼin jun xnaqʼtzbʼil tiʼj kyxmilal txkup lu qa mintiʼwtlo in bʼant jlu kyuʼn ex nyawtlo nim ambʼil in che kyaj ten tjaqʼ aʼ. Pero in bʼant tkyaqil jlu kyuʼn». Tuʼntzunju, kyajbʼil científico tuʼn tel kynikʼ tiʼj tiquʼn mintiʼ in che jaw jiqʼwi ballena Cuvier aj tkuʼx nim ambʼil tjaqʼ aʼ. Qa ma tzʼel kynikʼ tiʼj, jaku tzʼonin kyiʼj junjun doctor tuʼn tqʼanit junjun yabʼil kyuʼn, ik tzeʼn yabʼil tiʼj kypulmón xjal.

 ¿Tiʼ t-xima tiʼj? ¿Noqpe minabʼen in che kux bʼaj ballena Cuvier t-xeʼ aʼ ex toj nim ambʼil? ¿Atpe jun bʼinchal kye moqa mintiʼ?