Tuʼn twaʼn pez mantarraya, in jaw tjaqoʼn ttzi akux in nadarin toj mar tuʼntzun txi tnojsaʼn tukʼil aʼ ex kyukʼil tal txkup plancton kybʼi. In bʼaj tsmoʼn tibʼ aʼ kyukʼil tal txkup plancton in pon jatumel in xi tbʼilqʼuʼn tuʼntzun kypon toj tqul mantarraya, iktzun tten in xi twaʼn. Akux in yukch aʼ in netz t-xoʼn jatumel in netz t-xew. Pero aj tbʼaj jlu, in che kyaj weʼ tal txkup plancton toj tqul mantarraya maske tal chʼin qe twitzju tjulil filtro. In tzaj tqʼamaʼn jun periodista Ed Yong tbʼi, aju in yolin tiʼj kyxnaqʼtzbʼil científico qa «aju in kybʼinchaʼn mantarraya nim in qo jaw labʼin tiʼj».

 Ximana tiʼj jlu: Aju alkye tten in bʼaj ttzʼamin mantarraya aʼ, jaku txi qqʼamaʼn qa jweʼ maj tolin tiʼj ik tzeʼn jun xyebʼ te kabʼe plaj. Aju kywitzte moqa lóbulos kye mantarraya ateʼ junjun kywitz ex junjuntl tiʼjxi. Iktzun tten in nokx chʼin aʼ kyibʼaj ex chʼintl kyxol tuʼntzun tqʼon aʼ bwelt.

 In che pon tal txkup plancton kybʼi ex junjuntl wabʼj tiʼj ttziyele kywitzte mantarraya. Yajxitl, in bʼaj twaʼn toj ttziʼ ex in xi tjukʼuʼn aʼ tuʼntzun tpon toj tqul. Axpe ikx, aj in xi twaʼn pez mantarraya aju tal plancton mas chʼin, in che pon toj tqul noq tuʼnju in jaw yukchi kyuʼn qe remolino toj aʼ. Aju alkye tten in bʼaj ttzʼamin aʼ in nonin tiʼj tuʼn tkyaj ten twa toj ttzi tuʼntzun miʼn tmeltzʼaj juntl maj toj mar.

 Ax ikx, aju alkye tten in bʼaj ttzʼamin pez mantarraya aʼ aj twaʼn mintiʼ in noj tuʼn tzʼil maske in nojqelan toj aʼ ex at nim plancton toj, tuʼnju tjunalx in bʼaj t-limpiarin tibʼ.

 Kyajbʼil qeju kʼloj aj xnaqʼtzal tuʼn tel kykanoʼn tzeʼn in bʼaj ttzʼamin pez mantarraya aʼ. Tuʼntzunju, in nok tilil kyuʼn tuʼn tbʼaj kybʼinchan qe filtro tuʼn tbʼaj kysaqin aʼ ex tuʼn miʼn t-xi tzʼis toj.

 ¿Tiʼ t-xima tiʼj?: ¿Aju alkye tten in bʼaj ttzʼamin pez mantarraya aʼ, atpe jun bʼinchal kye moqa mintiʼ?