Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

E+/IvanJekic via Getty Images

¿ATPE JUN BʼINCHAL KYE MOQA MINTIʼ?

Aju tten in cheʼx iqin ijaj te diente de león tu’n kyqiq’

Aju tten in cheʼx iqin ijaj te diente de león tu’n kyqiq’

 Aju diente de león jun kʼul in nel tbʼechil, in qo jaw labʼin tiʼj tzeʼn in xi sputj aju ijaj moqa iyaj tiʼj. In chex iqin ijaj te diente de león tuʼn kyq’iq’ twitz kyaʼj ik tzeʼn qe paracaída. Maske in chex sputj twitz txʼotxʼ, pero ate’ junjun in chex iqin najchaq tuʼn chʼin kyqʼiqʼ te junlo (0,6 millas) moqa mas. ¿Tzeʼn in bʼant tuʼn kykyaj tten nim ambʼil toj kyqʼiqʼ? O tzeʼl kynikʼ científico tiʼj qa mas tbʼanel qe ijaj te diente de león kywitz paracaída ex qa nya jun rat naj jaku che kubʼ tzʼaq.

 Ximana tiʼj jlu: Teyele junjun ijaj tok tiʼj tqan nuk’un tten ex at nim kymu’pil. In nonin kymu’pil tuʼn kyxi iqin tuʼn kyqʼiqʼ.

In tzaj kyqʼamaʼn junjun científico qa aju remolino in jaw tibʼaj tmu’pil ijaj in nonin tuʼn miʼn tkubʼ tzʼaq naj.

 Nya oʼkx in najbʼen kymu’pil ijaj tuʼn kukx kyten toj kyqʼiqʼ sino ax ikx in che aqʼunan tuʼn tok kychmoʼn kyqʼiqʼ ex in nok jlu te jun remolino kyibʼaj. Tuʼn remolino in bʼant tuʼn kymu’pil ijaj mintiʼ in che kubʼ tzʼaq naj.

 Nukʼun kyten ijaj ex ik kyten ik tzeʼn qe paracaída, noqtzun tuʼnj mas tbʼanel ex nya al qe tuʼnju aju 90% kytxʼotxʼil mintiʼ te at toj.

 In nok tilil kyuʼn cientifico tuʼn tel kynikʼ ti’j tzeʼn in chex iqin ijaj te diente de león tu’n kyq’iq’. Kyajbʼil tuʼn tel kykanoʼn alkye tten bʼinchaʼn qe tuʼntzun kybʼant junjun tiʼchaq kyuʼn ik tzeʼn qe tal dron mintiʼ kyalil ex mlay txi naj nim energía kyuʼn. Qa ma che bʼant dron ik tzeʼn jlu, jaku che ajbʼen te junxichaq tten ik tzeʼn tuʼn tbʼaj keʼyin qa bʼan taʼ kyq’iq’.

 Qʼonka twitza tiʼj alkye tten in xi tiqan kyq’iq’ aju ijaj te diente de león.

 ¿Tiʼ t-xima tiʼj? Aju tten in che’x iqin ijaj te diente de león tu’n kyqiq’, ¿atpe jun bʼinchal kye moqa mintiʼ?