Jaʼaínle Niná josʼin faʼaitʼa ya Escrituras Hebreoarameas

TINÓʼYALAI NGA ÉN

Je jaʼaínle Niná nga én hebreo, josʼin chji nga kjesa ya finikatíonʼiojin ya Babilonia je chjota israelita

Je jaʼaínle Niná nga én hebreo, josʼin chji nga jekitjoni ya Babilonia je chjota israelita

Ya Escrituras Hebreoarameas (xi kʼoati Antiguo Testamento ʼmi), je jaʼaínle Niná mela ñato jmi kʼa faʼaitʼa. Kʼoa nga én hebreo kui nga ño letra jebi koanchjénle יהוה, xi Tetragrámaton ʼmi. Ya Traducción del Nuevo Mundo “Jehová” sʼin jaʼatoya nga ño letra jebi, kʼoa nga kao énná Jeobá sʼin chji. Kui jaʼaín jebi xi ngisa nʼio nkjín kʼa faʼaitʼa ya Biblia. Kjoaixi nga je chjota xi kiski Biblia nkjín koya jokitso nga kinchja̱ni xi tʼatsʼe Niná, jolani jebi: Xi ngisasa tse nganʼio tjínle, xi nʼio ngʼa tíjna kʼoa kao xi Señor tso. Tonga nga kinchja̱jaʼaínle Niná kui Tetragrámaton kisichjén.

Jesoa Jeobá xi kʼoasʼin koanmele nga je chjota xi kiski Biblia kisichjén je jaʼaínle. Tobʼelañá, jé xokisʼin nga i̱ tso én xi kiski je profeta Joel: “Toʼyani xi sikʼaxki̱ je jaʼaínle Jeobá kuitjontjainí”. Kʼoa nga i̱ kitso jngo xi kiski Salmo: “Katabe chjota nga ji xi Jeobá ʼmili, tojiní xi nʼio ngʼa tijnalai jngo tjíjtsa sonʼnde” (Joel 2:32; Salmo 83:18). Kʼoa ñatola siento kʼa faʼaitʼa jaʼaínle Niná ya Salmos, jngo libro xi kui faʼaitʼa je canción kao poema xi kise kʼoa xi tsakʼéxkia choʼndale Niná. Tonga ánni nga nkjín Biblia xi tsín faʼaitʼasíni jaʼaín jebi. Kʼoa ánni nga Jehová kisʼesíni ya Traducción del Nuevo Mundo. Jósʼin tsoyanile jaʼaín jebi.

Chxʼoále libro xi tsʼe Salmos xi jaʼaitʼa ya xo̱n xi kjioxkóya xi koansjai ya ndáchikon xi Kʼien ʼmi, xi kʼia kichji nga siglo 1. Én hebreo kichji, kao letra xi koanchjén nga jekitjoni ya Babilonia je chjota israelita. Ndi̱toon matsen jñani nroatʼa je Tetragrámaton, nga̱ nkjín kʼa faʼaitʼa kʼoa kʼoasʼin tjítʼa josʼin kichji je én hebreo nga kjesa finikatíonʼiojin ya Babilonia je chjota israelita

Ánni nga nkjín Biblia xi tsín faʼaitʼasíni jaʼaínle Niná. Nkjín koya anni. 1) Tjínkʼa xi kʼoatso nga je Niná xi ngisasa tse nganʼio tjínle, nga tsín machjénle nga ñaki jngo jaʼaín kʼoaile. 2) Kʼoa tjínkʼa xi kui fitjenngi kostumbrele chjota judío nga tsín síchjén jaʼaínle Niná, tsakui nichxin kui tsokjónle tsa chʼaosʼin kʼoasje. 3) Kʼoa tjínkʼa xi kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga ngisa nda nga to Señor kʼoa tsa Niná kʼuínlee nga̱ tsínkjoan ʼyaa josʼin kinokjoa je jaʼaínle. Tonga likui kʼoatjín josʼin makjainle chjota. Kataʼyala ánni.

Xi títjon, je chjota xi kʼoatso nga likuikjoan jngo jaʼaín machjénle Niná, likui kuenta sʼín ninga faʼaitʼa jaʼaínle ya xo̱njchá xi kjimasjai. Xo̱njchá jebi tjínkʼa xi kʼia kichji nga kjesa faʼaijin Cristo. Tojo jekabixoán, jesoa Jeobá xi kʼoasʼin koanmele nga me ñato jmi kʼa faʼaitʼa jaʼaínle ya Biblia. Kui xi bakóná nga kui xi mele nga kataʼyaa jaʼaínle kʼoa nga ni̱chjén.
Xi majaoni, je chjota xi tjíosíkʼatoya Biblia xi faʼáxin jaʼaínle Niná xi totʼatsʼe jngo kostumbre xi kisʼele chjota judío ngasʼa, likui kuenta sʼín jebi: Tsandalani tsakatio kʼa chjota judío xi copia kiski xi tsín kisichjén je jaʼaínle Niná kʼianga kinchja̱, tonga tsakʼétʼaxoon kʼianga kiski copia xi tsʼe Biblia. Ya jña Qumrán ʼmi, ya chrian jñani kijna ndáchikon xi Kʼien ʼmi, koansjai xo̱njchá xi jenʼio kjoatse kichji jñani nkjín kʼa faʼaitʼa jaʼaínle Niná. Je chjota xi kisikʼatoya Biblia, xi tsakjaʼáxin jaʼaínle Niná, kui tsakʼétʼangajaoni xi SEÑOR tso. Kʼoa mayúscula kichjini nga jchale jñani faʼaitʼa jaʼaínle Niná je xo̱njchá xi títjon kichji. Tonga tsa be nga jmi kʼa faʼaitʼa jaʼaínle Niná ya Biblia, ánni nga síkʼantjaiyasíni kʼoa faʼáxinsíni. ʼYáni xi kitsjoaʼndele nga kʼoakisʼinni.
Xi majanni, je chjota xi kʼoatso nga tsín koa̱n si̱chjén je jaʼaínle Niná nga̱ tsín ʼyale josʼin kinokjoa ngasʼa, síchjén je jaʼaínle Jesús. Tonga nichxin xi tiyoaa ndʼaibi, likui nanda ʼya xi kʼoakjoánsʼin nchja̱le je jaʼaínle Jesús jokjoansʼin kinokjoa kʼianga siglo 1. Je chjotale Cristo xi én hebreo koanle tsakui nichxin “Yeshúa” kitso. Kʼoa nga Cristo (kʼoa tsa Mesías) tsakui nichxin “Maschíaj” kitso. Kʼoa je chjotale Cristo xi én griego koanle “Iēsóus Kjristós” kitso. Kʼoa je xi én latín koanle “Iesus Christus” kitso. Kʼoa je xi kiski librole Biblia kʼoasʼin tsakʼétʼa jaʼaínle Jesús josʼin kinokjoa nga én griego. Likui kʼoasʼin tsakʼé jokjoansʼin kinokjoa nga én hebreo, tosa kʼoatsakʼé josʼin nchja̱ chjota. Kʼoatima kao je jaʼaínle Niná: je Comité xi kisikʼatoya je Biblia Nuevo Mundo kui kisichjén jaʼaín xi Jehová tso, tsandalani likuikjoan ñaki kʼoasʼin kinokjoa nga én hebreo ngasʼa.

Ánni nga ya Traducción del Nuevo Mundo kui koanchjénni je jaʼaín xi Jehová tso. Nga ño letra xi tsʼe Tetragrámaton (יהוה) nga én kastía isʼin chji YHWH (tsa maije̱ YHVH kʼoa tsa JHVH). Ánni nga tsínnile vocal. Kuinga to consonante koanchjén ngasʼa nga én hebreo. Tonga jósʼin tsakʼéxkiani letra je chjota kʼiatsa tsínle vocal. Tsabejin josʼin tsakʼéxkia nga̱ jejin ngale nga kʼoasʼin kinchja̱ nga nyaon nyaon.

Jngo jmi nó nga koanskanni, nga jekoanjngo je Escrituras Hebreoarameas, tsakatio kʼa chjota judío xi kisʼele kjoachjine, xi tsakásjaile josʼin koa̱n sʼe̱xkia je én hebreo. Tsakatíotʼale tsa punto kʼoa tsa signo je consonante kʼianga katabe chjota jmé vocal xi machjénle nga jngó jngó én. Tonga nga kui nichxin, nʼio nkjín chjota judío xi kʼoasʼin koankjainle nga chʼao sʼin tíjna tsa jaʼaínle Niná kʼoaxki̱, kʼoa kuinga kjaʼaí én kisichjén ngajaosíni. Kʼoa tochale kui vocal xi machjénle én jebi tsakatíotʼale je Tetragrámaton kʼianga tʼaxin kiskitʼa. Kuinga je xo̱njchá xi je kiski alikui josʼin basenkaoná nga ʼyaa jokjoansʼin kinokjoa nga én hebreo je jaʼaínle Niná. Tjínkʼa xi kʼoatso nga “Yahweh” (kʼoa tsa “Yahvé”) sʼin kinokjoale, kʼoa tjínkʼa xi kjaʼaísa tso. Je xo̱njchá xi koansjai ya ndáchikon xi Kʼien ʼmi yaa nroatʼa choa jme xi tjítʼa libro xi tsʼe Levítico nga én griego jñani nroatʼa jaʼaínle Niná nga “lao” kisʼe. Kʼoa tjíokʼa chjota griego xi xo̱n kiski nichxin kjoatse xi kʼoakitso nga i̱sʼin nokjoa je jaʼaínle Niná: “Iaé”, “Iabé” kʼoa tsa “Iaoué”. Mani nga tsín ʼyaa jokjoansʼin kinokjoa je jaʼaínle Niná nichxin kjoatse nga én hebreo, likuijin koa̱n i̱kjoánsʼin kinokjoa kuixoán (Génesis 13:4; Éxodo 3:15). Tonga ʼyañá nga je Niná nʼio nkjín kʼa kisichjén je jaʼaínle nga tsakjákao je choʼndale, kʼoa je choʼndale kisichjén nga tsakʼétsʼoale kʼoa nga kitsoyale xi kjaʼaí chjota (Éxodo 6:2; 1 Reyes 8:23; Salmo 99:9).

Ánni nga ya Traducción del Nuevo Mundo kui kisʼetʼasíni je jaʼaín xi Jehová tso. Tojosʼin jchaa xi fisani, jenkjín siento nó nga kui kjimachjén nga én kastía.

Je jaʼaínle Niná ya Génesis 15:2 xi tjítʼa ya Pentateuco, xi kisikʼatoya je William Tyndale nga nó 1530

Je Biblia xi títjon jaʼatoya nga én kastía jñani faʼaitʼa jaʼaínle Niná kui je Salmos xi kisikʼatoya Juan de Valdés, xi kʼiala kisikʼatoya nga nó 1537, kʼoa Iehova sʼin kisichjén. Kʼianga sa tsʼantjaiya sa tsʼantjaiya je én, kʼoati tsʼantjaiya josʼin kichji je jaʼaínle Niná. Tobʼelañá, nga kisikʼatoya Salmos je xi Bernardino de Rebolledo tsakʼin, nga nó 1661, Jehova sʼin kisichjén. Kʼoa je Biblia xi Scío de San Miguel ʼmi, xi tsʼe nó 1791, Iehováh sʼin faʼaitʼa ya nota xi tjíole. Kʼoa je Biblia Torres Amat xi tsʼe nó 1824, Jehovah sʼin faʼaitʼa. Kʼoa je Reina-Valera xi tsʼe nó 1862, Jehová tso. Kʼoa je xi kjaʼaí én kʼoati jenkjín siento nó tjínle nga me kʼoatisʼin tjíosíchjén je jaʼaínle Niná. Tobʼelañá, nga kisikʼatoya Pentateuco je William Tyndale, nga nó 1530, Iehouah sʼin tsakʼé. Kui Biblia jebi xi títjon jaʼatoya nga én inglés jñani faʼaitʼa jaʼaínle Niná.

Kʼianga nó 1911 jngo libro kitjo nga én inglés xi je tsakʼasje xi Joseph Bryant Rotherham tsakʼin. Chjota jebi Biblia kiskotʼayason kʼoa Jehovah tsakʼé ya libro xi tsakʼasje ʼndele nga Yahweh kʼoe. Ánni. Kʼoakitso nga “je jaʼaín jebi ngisa jebe kʼoa ngisa sasénle je chjota xi kʼoasʼin Biblia bʼéxkia” (Studies in the Psalms [Jme xi tínchja̱ni Salmos]). Xi ijngosani, kʼianga nó 1930, je chjota xi nʼio chjine koan nga én hebreo xi Alexander Kirkpatrick tsakʼin, kʼoati me kitso tsanda je kʼianga Jehovah sʼin kisichjén je jaʼaínle Niná kʼianga én inglés, kitso: “Nʼio nkjín chjota xi gramática kotʼayason xi kʼoatso nga Yahveh kʼoa Yahaveh sʼin katasʼexkia; tonga tochale je én xi JEHOVAH tso xi ngisa machjén nga én inglés, kʼoa je xi ngisa chjíle ali tsakuijin nga kʼoakuixoán jokjoansʼin kinokjoa, kuiní nga kataʼyaa nga ñaki jaʼaín kʼoa nga tsín tsa toya mangóson jolani je én xi Señor tso”. Kʼoa nga én kastía, je Diccionario Manual Bíblico kʼoati tso nga je Biblia xi ngisa ʼyale kui ngisa síchjén je jaʼaín xi “Jehová” tso.

Je Tetragrámaton, YHWH: “Jé xosʼín nga kʼoama”

Je én HWH: “nga kʼoama”

Jósʼin tsoyanile je jaʼaín xi Jeobá tso. Je jaʼaínle Niná xi Jeobá tso én hebreo nroani kʼoa isʼin tsoyanile: “nga kʼoama”. Tjínkʼa chjota xi kotʼayason xi kʼoatso nga josʼin kichji én jebi kui tsoyanile nga je chjota xi tínokjoani kjaʼaí xi síchjén kʼoa tsa jmesani nga kʼoama jmeni xi mele. Kuinga je Comité xi kisikʼatoya je Biblia Nuevo Mundo kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga i̱sʼin tsoyanile je jaʼaínle Jeobá: “Jé xosʼín nga kʼoama”. Je chjota xi kotʼayason kjaʼaí kjaʼaí tso, kuinga likui koa̱n nga ñaki kʼoakjoan kuixoán josʼin tsoyanile. Tonga bakinle jaʼaín jebi je Jeobá, nga̱ jé kisinda ngayeje jmeni xi tjín kʼoa sítjosonntsjai jmeni xi tso. Ánni. Nga̱ jé kisinda ngayeje jmeni xi tjín ya ngʼajmi kao chjota, kʼoa aliʼya xi kʼoechjoale nga kuitjoson nga kʼoakatama josʼin nga mele kʼoa jmeni xi tjínndajinle.

Kʼoa jósʼin tínchja̱ni Éxodo 3:14. Tijé Niná xi i̱ kitsoni: “An koa̱n jmeni xi mena koa̱n” (je nota itso: “An koa̱n tojmeni xi koa̱nmena koa̱n”). Kʼoa én jebi me mangóson je én hebreo jña nroani jaʼaínle Niná. Tonga én jebi likuikjoan ñaki bʼéjnatsenyeje josʼin tsoyanile jaʼaínle Niná, tochoala xi bʼéjnatsen jokjoan Niná. Nga̱ je Jeobá koaan kui koa̱n tojmeni xi mele kʼianga kuitjoson jmeni xi tjínndajinle. Tonga je jaʼaínle Niná ali tsa tokuijin xi tsoyanile nga kui síkʼóya yaole tojmeni xi mele kʼianga sítjoson jmeni xi tjínndajinle. Kʼoati kui xi tsonile nga je Jeobá koaanle sichjén jmeni xi kisinda nga katabitjoson jmeni xi tjínndajinle.