Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA TEÑO

Jósʼin nga nda kuiyoaa ya yaniʼya

Jósʼin nga nda kuiyoaa ya yaniʼya
  • Jmé xi sʼin je xi xʼin kʼianga nda sitjoson jme xi kjinele

  • Jósʼin nda sitjoson je chjoón jme xi kjinele

  • Jméni xi sʼin nga nda xijchá koa̱n je nʼai kao je na̱

  • Jósʼin tsjoánganʼio je xti nga nda koatio jotjín mani ya yaniʼya

1. Jméni xi nda sikatíoná ya yaniʼyaná.

JE Niná Jeobá mele nga ndasʼin koatio je chjota ya yaniʼyale. Kuinga tsjoásínile kjoafaʼaitsjen ya Biblia kʼoa kʼoatsole jmeni xi sʼin nga jngó jngó. Kʼianga nitjosoán kjoafaʼaitsjenle Niná nʼio ndasʼin biyoaa. Tojo kitso Jesús: “Ngisa toxkón ndani je xi nrʼoé énle Niná, kʼoa xi sítjoson” (Lucas 11:28).

2. Jméni xi tjínnele kuenta sʼiaan nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼya.

2 Tsa mená nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná, tjínnele nga kuenta sʼiaan nga tʼatsʼe Jeobá kinroani nga yaniʼya tjín. Je Jesús kʼoakitso nga Nʼainá ma je Niná (Mateo 6:9). Yaniʼya xi tjín jngo tjíjtsa Sonʼnde totʼatsʼení Nʼainá xi tíjna ngʼajmi kʼianga tjío kʼoa kuinga besíni jmeni xi ndasʼin síkatío (Efesios 3:14, 15). Tojo tso Biblia, jmé xi mele Niná nga katasʼín nga jngó jngó xi tjío ya yaniʼya.

NINÁ TSAKʼÉNDAJIN NGA YANIʼYA TJÍN

3. Jótso Biblia tʼatsʼe josʼin kitsʼiani nga yaniʼya tjín kʼoa jósʼin ʼyañá nga ñaki kʼoatjín.

3 Jé Jeobá kisinda chjota xi títjon tsakatio, je Adán kao Eva, kʼoa jé kisikixan. Jngo ʼnde xi naskánachon kitsjoale kʼoa kʼoakitsole nga katasʼele xti. Kitsole: “Katamantje̱ñó kʼoa katamankjínyañó, titsao sonʼnde” (Génesis 1:26-28; 2:18, 21-24). Ali tsa to énjin jebi, je Jesús kʼoakitso nga ñaki kʼoatjín jmeni xi tso ya Génesis josʼin kitsʼiani nga yaniʼya tjín (Mateo 19:4, 5). Tonga ndʼaibi nʼio tse kjoa tjínná kʼoa likui kʼoasʼin tiyoaa josʼin koanmele Niná. Ninga kʼoalani chon, koaan nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná. Kataʼyala anni.

4. 1) Jósʼin kʼoainganʼioá ngatsʼiaa nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná. 2) Nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná, ánni nga machjénsíni nga chótʼayasoán jokisʼin Jesús.

4 Koaan kʼoainganʼioá ngatsʼiaa nga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná. Kʼianga koa̱n kʼoasʼiaan, tjínnená chjénngilee Niná kʼoa koakolee kjoatsjoacha xíngiaa (Efesios 5:1, 2). Tonga jósʼin chjénngilee Niná tsa tsín tiʼyañá xkoaan. Kjoaixiní nga tsín matsen tonga ʼyañá josʼín. Kuinga ʼyañá josʼín nga kisikasén ʼNdítjonle i̱ Sonʼnde (Juan 1:14, 18). Je chjota xi tsabe kʼoa xi kinrʼoéle Jesús jékjoanni Jeobá xi tsabe kʼoa kinrʼoéle, nga̱ Jesús nʼio nda kiskenngile je Nʼaile xi tíjna ngʼajmi (Juan 14:9). Kʼianga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná, chótsenlee je kjoatsjoacha xi tsakakó Jesús kʼoa chjénngilee.

CHOA̱ XI SKÉNNGI JE XI XʼIN

5, 6. 1) Jmé choa̱ xi tsakʼéjnale Jesús je xi xʼin josʼin tsabekon je chjotale. 2) Jméni xi sʼin xi jekabixan kʼianga kʼoati katasíchatʼale Niná.

5 Je Biblia kʼoatso nga kʼoasʼin katabekon chjoónle je xi xʼin josʼin tsabekon Jesús je chjotale. Chótsenlalai kjoatéxoma jebi: “Jon xi xʼion, tsjoacha katamao yánchjínno, josʼin nga Cristo koantsjoake naxinandále, kʼoa kitsjoantjai yaole xi tʼatsʼe [...]. Kʼoatisʼin xi xʼin tsjoake katama yánchjínle, joni tsa titsʼeni yao. Je xi tsjoake chjoónle, tijeni yaole xi tsjoake. Nijngojin xi tije taon beni yaole. Tokʼoasʼin síjchá, kʼoa tjaole, joni tsa Cristo síjchá, kʼoa tjaole naxinandále” (Efesios 5:23, 25-29).

6 Je kjoatsjoacha xi tsakakóle Jesús je naxinandále, xi tsonile, je chjota tjenngile, jngo choa̱ xi nʼio nda síkʼéjnale je xi xʼin. Ninga chjotajéelani koan je chjotale “tjaoke koan saʼnda xi jetʼani” nga kitsjoantjai kjoabijnachonle xi totʼatsʼe (Juan 13:1; 15:13). Kuinga kʼoaʼmisínile je xi xʼin: “Jon xi xʼion, tosi tonda tsjoacha katamao yánchjínno, ali nʼiojin majtino xi kao je” (Colosenses 3:19, TNM). Jméni xi koasenkao je xi xʼin nga sitjoson kjoafaʼaitsjen jebi ninga sakʼoa saténgi je chjoónle. Kuinga sikjaʼaitsjen nga kʼoati saténgi tsanda je, kʼoa nga sichatʼale Niná tjínnele nga kʼoati sichatʼale xi ngikʼa, kʼoa yaa maxki̱kao chjoónle. Tonga kʼoati tjínnele kʼoasʼin je chjoón (tʼexkiai Mateo 6:12, 14, 15). Kuinga nda batiosíni xi jekabixan kʼianga síchatʼale xínkjín.

7. Jméni xi kuenta kisʼin Jesús, kʼoa ánni nga jngo choa̱ tsakʼéjnasínile je xi xʼin.

7 Je xi xʼin kʼoati kuenta katasʼín nga xkón tsabe Jesús je chjotale. Kuenta kisʼin jokji tjen kicho nganʼiole kʼoa jme xi koanchjénle. Tobʼelañá, ñandia kʼianga kijtale, kitsole: “Nroao [...] tikjáyao jngotjo” (Marcos 6:30-32). Kʼoatisʼin tjínnele jchaxkón je chjoón. Je Biblia kʼoasʼin síngósonkao je chjoón “joni tsa jngo cho̱tsín xi ngisa xjoe”, xi tsonile, nga ngisa choa nganʼio tjínle. Kʼoa kʼoaʼmile je xi xʼin nga skoe̱xkón. Ánni. Nga̱ tongóson kʼoaile nga jao je “kjoatjao xi [tsʼe] kjoabijnachon” (1 Pedro 3:7). Je xʼin tjínnele sikjaʼaitsjen kʼianga tsín tsakuijin xi nda síkatíoná ngixko̱n Niná tsa xʼiaan kʼoa tsa yánchjían, xi nda síkatíoná kuinga kixi mangíntʼalee (Salmo 101:6).

8. 1) Ánni kʼoatsosíni Biblia nga je chjota “xi tsjoake chjoónle, tijeni yaole xi tsjoake”. 2) Jmé xi tsoyanile nga “tojngo yao mani” xi jekabixan.

8 Je Biblia kʼoatso nga je chjota “xi tsjoake chjoónle, tijeni yaole xi tsjoake”. Nga̱ tojo kitso Jesús “tojngo yao mani” (Mateo 19:6). Kuinga tsín koa̱n kjaʼaí chjota simekonsíni xi jekabixan (Proverbios 5:15-21; Hebreos 13:4). Kʼianga tsín kʼoakoa̱n, tjínnele sikjaʼaitsjen nga jngó jngó tsa jmeni xi machjénle xi ijngo kʼoa nga tsín to yaole koaini (1 Corintios 7:3-5). Kuinga kʼoatsosíni Biblia nga “nijngojin xi tije taon beni yaole. Tokʼoasʼin síjchá, kʼoa tjaole”. Je xi xʼin tjínnele tsjoake koa̱n chjoónle josʼin tsjoake yaole kʼoa tjínnele sikjaʼaitsjen nga je Jesucristo tsjoále kuenta, nga̱ jé xi ngʼajko̱ tíjnale (Efesios 5:29; 1 Corintios 11:3).

9. Jméni xi síkʼaxki̱ Filipenses 1:8 xi tʼatsʼe Jesús, kʼoa ánni tjínnesínile kʼoati sʼin je xi xʼin.

9 Je pastro Pablo kisikʼaxki “kjoatjaochale Jesucristo” (Filipenses 1:8). Nda kisatio kon je chjota josʼin tsakakóle kjoatjaocha Jesús kʼoa je yánchjín xi kitjenngile nda kisʼele josʼin tsabekon (Juan 20:1, 11-13, 16). Kʼoatisʼinni je yánchjín xi jechixan, machjénle je kjoatjaocha xi tʼatsʼe xʼinle.

CHOA̱ XI SKÉNNGI JE XI CHJOÓN

10. Jmé choa̱ bʼéjnale Jesús je xi yánchjín.

10 Kʼianga nda koatio xi tjío yaniʼya machjénní nga tjín xi koasentítjonle. Saʼnda Jesús tíjnale xi séntítjonle kʼoa xi sítjosonle. “Niná xi ngʼajko̱le Cristo” joni nga “je xʼin ngʼajko̱le chjoónle” (1 Corintios 11:3). Je Jesús nangi bʼejnantsjaile ngʼajko̱le. Kʼoa kʼoasʼin bʼéjnaná jngo choa̱ xi nʼio nda, nga̱ ngatsʼiaa tjínná jngo xi ngʼajko̱ tíjnaná xi machjén nga nangi kuiyolee.

11. Je chjoón jósʼin tjínnele skoe̱kon je xʼinle kʼoa jókoa̱n tsa kʼoasʼin.

11 Makjoanni nga jée kichʼá ngatsʼiaa, je xi xʼin saténgi kʼoa sakʼoaa likui nda binyatítjonle yaniʼyale. Jmé xi sʼin je chjoón nga kʼoama. Alikui koa̱n nga chʼaosʼin sikʼaxki̱ je xʼinle kʼoa nijejinla koa̱n koasentítjon ya yaniʼyale. Tjínnele sikjaʼaitsjen nga nʼio chjí be Niná xi ndʼé tjío ni̱ma̱le (1 Pedro 3:4). Tsa kʼoakʼoe kon je chjoón, likui ai koa̱nle nga nangi kʼoéjnale xʼinle, ninga sakʼoa nʼio ñʼai koa̱nle. Xi ijngosani, je Biblia itso: “Je xi chjoón xkón katabe xʼinle” (Efesios 5:33). Tonga jósʼin tsa tsín sítjosonle Cristo je xʼinle. Je Biblia kʼoatsole je yánchjín: “Nangi tiyolao xʼinno, jméni nga je xʼinno xi tsín makjainle je énle Niná kuinje̱tʼasínile Cristo, ali totʼatsʼe énle yánchjínlejin, tokui kjoa nga nda fikao yaole je yánchjínle. Nga̱ kotsenno nga tsje tiyokao yaono, nga bijkonchao” (1 Pedro 3:1, 2).

12. Ánni nga tsín chʼaotjínsíni tsa kao kjoaxkóntokon kʼoakuitsoni je chjoón josʼin síkjaʼaitsjen.

12 Tsakui nichxin sakʼoa likui sa̱sénle je chjoón jmeni xi sʼin je xʼinle, ni tíkotʼaya kʼoa ni tsín Énle Niná tíkotʼaya xʼinle. Tonga tsa ngasin nganda kʼoakuitso je chjoón josʼin síkjaʼaitsjen, likui xi tsonile tsa tsín tíbexkón je xʼinle. Tsakui nichxin kʼoatjín jmeni xi kuitso je chjoón kʼoa tsʼeni kjoanda ngatsʼi yaniʼyale kʼiatsa je xʼin xi sitjosonle. Je Biblia kʼoatso nga je Sara kʼoakitsole Abraham josʼin kʼoendajin jngo kjoa xi kisʼe yaniʼyale. Ninga tsín kisasenle Abraham jme xi kitsole chjoónle, je Niná kitsole: “Tinóʼyalai” (Génesis 21:9-12). Tonga tsa tsín kontra tíjnale kjoatéxomale Niná jmeni xi kʼoendajin je xʼinle, je chjoón nangi kʼoéjnale kʼoa tsjoánganʼiole (Hechos 5:29; Efesios 5:24).

Ánni nga jngo choa̱ xi nʼio nda tsakʼéjnasínile Sara je yánchjín xi jechixan

13. 1) Jméni xi sʼin je yánchjín xi jechixan tojo tso Tito 2:4 kao 5. 2) Jótso je Biblia nga binyatʼaxinle xínkjín xi jechixan kʼoa nga bʼéjnda xo̱n kjoabixanle.

13 Je xá xi kjinele je chjoón ya yaniʼya kʼoati kui xi basenkao nga nda batio ya yaniʼya. Tobʼelañá, ya Biblia kʼoaʼmile je yánchjín xi jechixan nga “tsjoake katama xʼinle. Tjaoke katama xtile. Katabakóyale nga nda kjoafaʼaitsjen katasʼele, nga tsje katabatio. Nda katasíkuinda niʼyale. Chjotanda katama. Nangi katabatiole xʼinle” (Tito 2:4, 5). Je chjoón kʼoa je na̱ xi kʼoasʼín, tjaocha ma kʼoa ʼyaxkón ya yaniʼyale (tʼexkiai Proverbios 31:10, 28). * Ngatsʼi chjota ninga xi jechixan kʼoati chjotajée kitjenni. Kʼoa nga nʼio tse kjoa sʼele saʼnda síkatío xínkjín kʼoa saʼnda bʼéjndaa xo̱n kjoabixanle. Je Énle Niná tsjoáʼndee nga batiotʼaxinle xínkjín xi jechixan tonga tokʼiaa nga tjen ndiaale. Alikui koa̱n nga to kjoaská jchatokon jebi, nga̱ je Biblia itso: “Je chjoón ali basentʼaxinjinle xʼinle [...]. Kʼoa je xi xʼin ali tsjiónjin je chjoónle” (1 Corintios 7:10, 11). Xi ijngosani, je Énle Niná tokʼiaa nga tsjoáʼnde nga sʼejnda xo̱n kjoabixan kʼiatsa ʼya xi kasíchajngitʼale xínkjín (Mateo 19:9).

JNGO CHOA̱ XI NʼIO NDA XI KOA̱N SKÉNNGI JE XI XIJCHÁ MA

14. Jósʼin tsabekon Jesús je ʼndíxti, kʼoa jmé xi machjénle je ʼndíxti xi tʼatsʼe xijchále.

14 Je Jesús jngo choa̱ xi nʼio nda tsakʼéjnale je xi xijchá ma josʼin skoe̱kon je ʼndíxtile. Ñandia kʼianga je chjota likui tjíotsjoáʼndele je xtiʼndí nga ya kisichriantʼale Jesús, je Jesús kitso: “Tʼaiʼndelao katjinroakonna ʼndíxtibe, ali bʼechjoajinlao”. Je Biblia kʼoatso nga “tsakʼangʼa ʼndíxtibe, tsakáyosonle ntsja, kisichikontʼain” (Marcos 10:13-16). Kʼianga kʼoasʼin kisiʼale Jesús je ʼndíxti, jon xi xijchá mao, a tsí kʼoati machjén nga kʼoasikao je ʼndíxtino. Machjénle nga tse nichxin si̱kʼayalao, ali tsa tongotjojin. Nʼio chjíle nga si̱ʼao nga kʼuínyalao nga̱ kʼoasʼin bʼénele Jeobá je xi xijchá ma (tʼexkiai Deuteronomio 6:6, 7). *

15. Jméni xi sʼin je xi xijchá ma nga sikuinda je ʼndíxtile.

15 Sa chʼao sa chʼao kjimachon i̱ Sonʼnde. Kuinga machjénsíni nga sikuinda ʼndíxtile je xi xijchá ma, tobʼelañá, tʼatsʼe chjota xi síkaojée je ʼndíxti. Je Jesús kisikuindantsjai je chjotale kʼoa “ʼndíxti” kitsole. Kʼianga kindoa kʼoakitso nga tsín jokatanikao je chjotale (Juan 13:33; 18:7-9). Tsa nʼai kʼoa tsa na̱ mai, tikuindantsjai je ʼndíxtili tʼatsʼe je Na̱i, nga̱ je Na̱i mele josikao. Xi ijngosani, kʼoatʼinlai jmeni xi sikuindale yaole (1 Pedro 5:8). * Nichxin xi tiyoaa ndʼaibi je chjota síkiʼaon je ʼndíxti, binyáskále nga tsín ti Jeobá katabʼétsʼoanile kʼoa bʼénele nga kui kʼoakatasʼín xi chʼaotjín.

Jméni xi bakóyale xi xijchá ma josʼin tsabekon Jesús je ʼndíxti

16. Jméni xi bakóyale je xi xijchá ma jokisʼin Jesús kʼianga sakʼoa tsín nda kisʼin chjotale.

16 Je nitje̱n nga kjesa nikʼienjin Jesús, je chjotale tsakjáotiyani ʼyáni xi ngisa ngʼa tíjna. ʼNdele nga kuinchja̱tikao Jesús, tosa ngasin nganda tsakjákao kʼoa tsakʼéjnale choa̱ nga kisikixiyandale (Lucas 22:24-27; Juan 13:3-8). Kʼiatsa xti tjínli, jósʼin chjénngilai Jesús kʼianga kuichákjáyalai. Je ʼndíxti machjénle nga kuichákjáyale, tonga toyaa tjen jñani tjen choa̱le kʼoa likui koa̱n nga kao kjoatsʼen kuichákjáyanile. Títjon kjoanla tikjaʼaitsjain jmeni xi sí ánni nga je énli likui sikiʼaonsíni ʼndíxtili, nga̱ tjín én xi kʼoama joni tsa ki̱cha̱ tísʼenná (Jeremías 30:11; Proverbios 12:18). Kʼiatsa nda kuichákjáyalai ʼndíxtili koa̱njinle nga tsʼeni kjoanda (Efesios 6:4; Hebreos 12:9-11).

CHOA̱ XI SKÉNNGI JE XTI

17. Ánni nga nʼio nda choa̱ tsakʼéjnasínile Jesús je xi sʼa xti.

17 Je xti, a koaan skénngile Jesús. Jaon, koa̱nní. Je Jesús kao choa̱le tsakakóni nga je xti tjínnele sitjosonle xijchále. Kitso: “Josʼin kitsoyana Nʼainá, kʼoasʼin nchja [...] nga̱ kʼoasʼian ngantsjai je xi sasénle nga je” (Juan 8:28, 29). Je xti kʼoasʼin tjínnele sitjosonle xijchále josʼin kisitjosonle Jesús je Nʼaile xi tíjna ngʼajmi. Nga̱ jé Biblia xi kʼoasʼin bʼénele (tʼexkiai Efesios 6:1-3). Ninga ʼNdíle Ninálani Jesús kisitjosonle je José kao María ninga chjotajée koan. Kʼoa kui xi tsakasenkao je yaniʼyale nga ndasʼin tsakatio (Lucas 2:4, 5, 51, 52).

18. Kʼoasi ánni nga kisitjosonntsjaisínile Jesús je Nʼaile xi tíjna ngʼajmi kʼoa ʼyáni xi tsjoa satíole kʼianga sítjoson je xti.

18 Jósʼin nga ngisa nda skénngile Jesús je ʼndíxti nga tsjoa katasatíole xijchále. Jngo koya josʼin kuinga sitjosonle. Ninga sakʼoa ñʼai male, kui xi mele Niná nga katasítjoson (Proverbios 1:8; 6:20). Je Jesús kisitjosonle ngantsjai je Nʼaile xi tíjna ngʼajmi, ninga nʼio tse kjoa jaʼatojin. Kʼianga kichoka nichxin nga kisitjoson jngo kjoa xi nʼio ñʼai tíjna, je Jesús kitso: “Nʼai, tsa meli chja̱ʼaxinnái je kjoañʼai”. Kui xi kitsonile nga katabʼasjentjai je Nʼaile tʼatsʼe kjoa xi kjoaʼatojin. Ninga kʼoalani, kʼoakisʼin josʼin mele Niná, nga̱ be Jesús nga je Nʼaile xi ngisa be jmeni xi ndatjín (Lucas 22:42). Kʼianga sítjoson je xti, nʼio tsjoa satíole xijchále kʼoa kʼoati nʼio tsjoa sʼele Jeobá, je Nʼainá xi tíjna ngʼajmi (Proverbios 23:22-25). *

Jméni xi sikjaʼaitsjen je xi sʼa xti kʼianga kui sʼe̱jnabasenle xi chʼaotjín

19. 1) Jósʼin kotʼayakao Na̱i je xi sʼa xti. 2) Jómale je xijchá kʼianga chʼao sʼín xtile.

19 Je Na̱i kiskotʼayakao Jesús, kʼoa likui jao tjínná nga kʼoati sikao je xi sʼa xti nga kui kʼoakatasʼín xi chʼaotjín (Mateo 4:1-10). Tobʼelañá, je Na̱i koaanle sichjén xi kjaʼaí xti xi ngotjo ngosa kʼoakuitsonile je xtiná nga chʼao katasʼín, nga̱ be je Na̱i nga sasa tsaoyani che̱n jebi je ʼndíxti. Kuinga nʼio machjénsíni nga tsín je simiyo chjota xi chʼao sʼín (1 Corintios 15:33). Tobʼelañá je Dina je tsotile Jacob, jé kisimiyo chjota xi tsín Jeobá tsakʼétsʼoale kʼoa nga kʼoakisʼin nʼio tse kjoa kichomani (Génesis 34:1, 2). Jon xi xti mao, a sakʼoaa nikjaʼaitsjaon jokji aon male xi tjío yaniʼyale tsa jngo xi kjoa kakajin, jolani tsa kjoachajngi (Proverbios 17:21, 25).

JMÉNI XI NDA SIKATÍONÁ YA YANIʼYANÁ

20. Kʼianga ndasʼin koatio je xi tjío ya yaniʼya, jméni xi sʼin nga jngó jngó.

20 Kʼianga kjoa sʼe ya yaniʼya, ngisa ngotjo sʼendajinni nga kui mangíntjenngiaa kjoafaʼaitsjen xi tsjoá Biblia. Tojosʼin jetiʼyaa, kʼianga nitjosoán kjoafaʼaitsjen xi nroatʼa Biblia kui xi nda síkatíoná ya yaniʼyaná. Jon xi xʼin mao, tsjoacha katamao yánchjínno kʼoa kʼoasʼin jchatokon josʼin tsabekon Jesús je chjotale. Kʼoa jon xi yánchjín mao, nangi tiyolao xʼinno kʼoa kʼoatʼiaon josʼin tjínnele sʼin jngo chjoón tojo tso Proverbios 31:10-31. Kʼoa jon xi xijchá mao, nda tʼinyalao xtino (Proverbios 22:6). Jon xi ngʼajko̱ tiyo ya yaniʼyano, nda tatexomalao niʼyano (1 Timoteo 3:4, 5; 5:8). Kʼoa jon xi xti mao, titjosonlao xijcháno (Colosenses 3:20). Ya yaniʼya nijngojinla xi tsje, saténgiñá ngatsʼiaa. Kuinga katasʼesíniná kjoanangitokon kʼoa si̱jélee kjoanichatʼa xíngiaa.

21. Jmé kjoanda xi naskánatjín tichoyalee, kʼoa jmé xi sʼiaan ndʼaibi kʼianga ndasʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná.

21 Xi kjoaixi, je Biblia nʼio tse kjoafaʼaitsjen nya tʼatsʼe josʼin kuiyoaa ya yaniʼyaná. Xi ijngosani, nchjani tʼatsʼe je sonʼnde chjotsele Niná kʼoa nga naskánasichon. Kʼoa nga toje choʼndale Jeobá xi ya koatio (Apocalipsis 21:3, 4). ¡Jmé kʼoasinaskánatjínni kjoanda xi tichoyalee! Tonga ndʼaibi koaan nga nda kuiyoaa ya yaniʼyaná tsa koanngíntjenngiaa kjoafaʼaitsjen xi tsjoáná Niná ya Biblia.

^ párr. 13 Proverbios 31:10, 28: “ʼYáni xi koa̱nsjaile jngo chjoón xi nʼio nda sʼín. Ngisa nʼio chjíle tikʼoajinni je coral. Binyatjeen je xtile kʼoa jótondali, tsole; bisótjeen je xʼinle kʼoa bʼasjengʼa”.

^ párr. 14 Deuteronomio 6:6, 7: “Je én jebi xi kʼoasʼin tibʼenele ndʼaibi tjínneli ya kʼoéjnajin ni̱ma̱li, kʼoa tjínneli nga koakoya kjitʼalai je xtili kʼoa nga kui cho̱bayaño kʼianga tijnai niʼyali, kʼianga ndiaa titomjeyai, kʼianga sojnai kʼoa kʼianga bisotjain”.

^ párr. 15 Ya kapítulo 32 tsʼe libro xi Aprendamos del Gran Maestro ʼmi tsjoása kjoafaʼaitsjen josʼin koa̱nkuinda je xtiʼndí. Xo̱n jebi jé testigole Jeobá bʼasje.

^ párr. 18 Tokʼiaa nga tsín koa̱n sitjosonle xijchále je xti kʼiatsa kui sijéle jmeni xi kontra tíjnale kjoatéxomale Niná (Hechos 5:29).