Ánni machjénniná kjoachoya

JMÉNI xi koan tsa tsínlani kinroajen kon je Daniel, xi saje kanikʼaxkiaa ya artículo xi jekafaʼato. A tíjnakon xótse ndʼaibi. A kitjoxinnile je cáncer xi kisʼele. Ninga je chjota xi makjainle tʼatsʼe kjoachoya, alikuijin kʼoakuitso nga tíjnakon ndʼaibi je Daniel kʼoa nga kitjoxinle chʼin xi kisʼele tsa tsínlani kisikinroajen kon. Machjén nga kuenta sʼiaan jebi: alikui koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga toxitsjoa nga tjínná kjoachoya. Tonga kʼoati tsín koa̱n kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen nga to sindayeje je chʼin xi tjínná joni tsa jngo xki.

Kʼianga kiskonangiʼa xi tʼatsʼe kjoachoya je chjota xi faʼa ya radio kao ya televisión je chjinexki Nathan Cherney kʼoakitso nga nʼio xkón kʼiatsa si̱kʼatoné choa̱le jokʼuínlee je chjota xi je nʼio táo chʼin tjínle, jolani tsa kʼoakʼuínlee nga tsín jme xi koa̱nle. I kitso: “Tjínkʼa je chjota xi toxkia tsole je yánchjínle tokuini nga tsín nda síkjaʼaitsjen je xi chjoón ma jmeni xi sʼín kʼoa tsa kʼiaje̱ nga tsín ñaki bʼéjngo kon nga koanndaya kʼiatsa chʼin tjínle. Nga kʼoaʼmile je xi chjoón ma alikui nda sʼe kon. Kʼoa kʼianga tsín mandaya je xi tímʼe joxi kuini xi tíʼmile nga je xi tsín kjimale tísíkuinda yaole, kʼiatsa kʼoakuixoán alikui kixi tíjna”.

Je chjota xi nʼio táo chʼin tjínle nʼio tsje kjoañʼai tjíofaʼatojin. Kʼiatsa toxkia kʼuínlee joxi kʼoajinni tiʼmilee nga je tjínle jée jmeni xi kjimale. A kui xi tsonile jebi nga tsín basenkaoná je kjoachoya.

Mai ali tsa kuijin xi tsonile. Je chjinexki Cherney kui xá sʼín nga síkuinda je chjota xi nʼio táo chʼin tjínle. ʼNdele nga tokui koaini josʼin sindaya je xi chʼin tjínle kʼoa nga tsesa koatiokon, tosa kui ngisa kuenta sʼín nga nda katasatío kon je xi chʼin tjínle jokji tsesa koatio. Je chjinexki majinle nga kui xi binyakao je xi chʼin tjínle nga tsjoa satío ijngokʼa kon ninga je xi nʼio táo chʼin tjínle. Tjín choa̱ xi bakó nga nʼio basenkaoná nga tjínná kjoachoya.

Jokji nganʼio tjínle nga sʼená kjoachoya

Je chjinexki W. Gifford-Jones kʼoa xi periodista kaoni kʼoakitso nga je kjoachoya xi tjínná yaa mangóson joni jngo xki xi nʼio tse nganʼio tjínle, kui kiskotʼayason jokji binyakao je chjota xi nʼio táo chʼin tjínle kʼianga bʼainganʼiole nga nda satío kon. Kʼianga kʼoasʼin bʼainganʼiole je xi nʼio táo chʼin tjínle kui xi binyakao nga sʼele kjoachoya kʼoa nga nda satío kon. Je chjota xi kui kiskotʼayason kʼianga nó 1989, kʼoakitso nga ngisasa tse tsakatiokon je chjota xi kʼoasʼin tsakʼai nganʼiole ninga jenʼio táo chʼin tjínle, ningalani tsín tikʼoakitsoni koankjainnile je xi chrian ndʼai kiskotʼayason. Ninga kʼoalani, je chjota xi kui kotʼayason kʼoatso kʼianga bʼainganʼiole nga nda katasatío kon je chjota xi nʼio táo chʼin tjínle alikui nʼio síkinroajen kon kʼoa ngisaa choa kjoañʼai faʼá.

Ijngolasa koya tjínni xi kataʼyaa, tʼatsʼe je chʼin xi cardiopatía isquémica ʼmi, chʼin jebi kui xotsole nga tsín ti bichóni njín ya ni̱ma̱ná kʼoa kataʼyala ʼyáni xi ngisa bʼetʼale chʼin jebi, a je chjota xi nda tjío kon axo je chjota xi síkʼajenle kon. Tsʼato 1,300 chjota kichotʼayakao jótjío kon tsa tsjoa tjíole kʼoa tsa mai. Te nó koanskanni ti kichotʼayasonngáni xi tʼatsʼe, kʼoa tsaʼyale nga tsʼato jngo siento koanni je chjota xi kui chʼin koanle xi cardiopatía isquémica ʼmi nga tsín ti kichoni njín ya jinni̱ma̱le. Kʼoa kui kʼoakoanni chjota jebi nga̱ me tongatsʼi nga kisinroajen kon. Je Laura Kubzansky xi xá tjínle xi tsʼe Salud y Conducta Social de la Facultad de Salud ­Pública de Harvard itso: “Me tongatsʼi je chjota nga kʼoatso nga nʼio basenkaoná nga nda bʼé tokoán. Nga kʼoasʼin kichotʼayakao je chjota xi tsʼato 1,300 mani, kui bakó nga nʼio basenkaoná nga nda bʼé tokoán kʼoa nga tsín chʼin tsoale ni̱ma̱ná”.

Je chjota xi kui kotʼayason tjíobe nga ngisa ñʼai mandaya je chjota xi tiya xi kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga táo chʼin tjínle tikʼoajinni je xi tsín nʼio síkjáojin. Kʼoati tíʼyale nga me mangóson jolani nga nda bʼé tokoán ninga chʼin tjínná kʼoa kʼianga kʼoasʼin nikjaʼaitsjeen nga tsesa kuiyoaa. Je chjota xi kui kiskotʼayason koanjinle josʼin bʼetʼale je chjota xi jekjimajchínga kʼiatsa nda kʼoee kon kʼoa tsa sikinroajenle kon nga jekjimajchínga. Kʼianga kjitʼa kʼoakitsole chjinexki je chjota xi jejchínga nga jengisa tjínle kjoachjine kao kjoafaʼaitsjen, ngisaa nda kisatio kon kʼoa kʼoakji nganʼio kisʼele joni tsa jan sá nga ejercicio kisʼin.

Ánni nga nʼio basenkaoniná nga sʼená kjoachoya, nga nda bʼé tokoán ninga chʼin tjínná kʼoa nga tsín nikʼajenlee tokoán. Je chjinexki kao chjota científico kjesa majinjinle josʼin nga jtín sʼin síxá je kjoafaʼaitsjenná kʼoa kao yaoná. Tonga tjínkʼa chjota xi kui kotʼayason xi me majin choale. Tobʼelañá, jngo maestro xi kui tsoya tʼatsʼe xokoajkoaa itso: “Nʼio ndani nga tsjoa sʼená kʼoa nga tjínná kjoachoya. Kui xi basenkaoná nga tsín ba sʼe tokoán kʼoa nga nda sixá yaoná. Kʼoati kui xi basenkaoná kʼianga tsín nanda tjochʼinná”.

Tokʼoamale je chjinexki, psicólogo kao chjota científico josʼin nga jtín sʼin sixá je yaoná kao kjoafaʼaitsjenná. Tonga ñá xi Biblia chotʼayá alikui tokʼoamaniná xi tʼatsʼe jebi. Jetsʼato jan jmi nó, je rey Salomón itso xi kiski: “Jngo ni̱ma̱ xi tsjoa tjínle síndayaná, tonga je kjoaba síkinroajen nganʼioná” (Proverbios 17:22). Ñaki kʼoatjín kjoaixi jotso texto jebi. Ali tsa kuijin xi tsonile nga ñaki faʼáxin je chʼin xi tjínná, tokui nga basenkaoná nga bijbi mandaya.

To sikjaʼaitsjenla jebi, tsa jngoyale xkilani je kjoachoya kʼoajin kuitso ngatsʼi chjinexki nga katasʼená kjoachoya. Tonga nkjínsa koya josasʼin basenkaoná nga sʼená kjoachoya.

Josʼin basenkaoná nga nda bʼé tokoán ninga chʼin tjínná kʼoa josʼin bʼetʼaná nga nikinroajeen tokoán

Je chjinexki tjíobe nga nʼio binyakao chjota nga nda batio kon, ngisa tse chókjoale nga sixá, nga kotʼaya kʼoa nga síská. Tobʼelañá, ñandia nga kichjonangile josʼin sikjaʼaitsjen je xtiyánchjín xi sískánacha. Je xi síkotʼaya kʼoatsakʼinle nga katabʼétʼaxon josʼin síská nga jngó jngó xtiyánchjín jebi. Kʼoa xi jekoanni sajé kichjonangingále xtiyánchjín jebi josʼin síkjaʼaitsjen nga jngó jngó kʼoa jme kjoachoya xi tjínle. Nga jekoanni kʼiaa tsaʼyale nga kui xi basenkao je kjoachoya xi tjínle nga ngisa tse chókjoale nga síská. Ánni nga nʼio basenkaoniná nga sʼená kjoachoya.

Kʼoati nʼio tse jmeni xi tíʼyale nga tíchotʼayasonle josʼin bʼetʼaná kʼianga tsín nda bʼé tokoán. Kʼianga nó 1960 kui kichotʼayason josʼín kʼa cho̱. Je chjota xi kui kotʼayason koanjinle nga tjínkʼa cho̱ xi tomajngoni kon jmeni xi ʼmiyale. Kʼoa kʼoasʼin tsaʼyanile nga tjínkʼa chjota xi kʼoati ma. Tobʼelañá, nkjín chjota xi kʼoatsakʼinle nga katasíkjitsʼaole jngo máquina xi nʼio fane. Kʼoatsakinle jñánile jtó xi tjínnele kuinyanele kʼoa koanle kisikjitsʼaole ngatsʼi.

Xijekoan, sa kjaʼaí chjota xi kʼoatsakʼinngánile, tonga kʼianga jetakinyane je jtó xi tsakʼinle, alikui kitsʼao je máquina. Nga kʼoakoan chjota jebi, tjínkʼa xi to tsakʼéjngo kon. Nga koanskanni, to jaosa kisʼe kon jmeni xi kisʼin nga̱ kʼoasʼin kisikjaʼaitsjen nga tsín tijme xi koa̱n sʼinni. Tonga xi ngikʼa alikui kʼoakoan nga̱ tsín kisikʼajenle kon.

Je chjinexki xi Martin Seligman ʼmi xi kʼoati kitsjoanganʼio nga kichotʼayakao je chjota xi jekanikʼaxkia, nga jekoanni kui kiskotʼayason josʼin basenkaoná nga nda nikjaʼaitsjeen kʼoa josʼin bʼetʼaná nga nikinroajeen tokoán. Koanjinle josʼin bʼetʼale je chjota xi to bʼéjngo kon jmeni xi sʼín, je chjota xi to bʼéjngo kon alikui jme xi nanda sʼin, kʼoa alijme xi bitjosonle. Je chjinexki jebi kʼoatso joma je chjota xi síkʼajenle kon, itso: “Jekan aon nó tikotʼayasoan kʼoa tiʼbeña nga tsín nda bichómani kʼoa nga ngisa tse kjoañʼai chjaʼá tsa kʼoasʼin si̱kjaʼaitsjeen josʼín je chjota xi síkʼajenle kon, nga̱ kʼoasʼin sikjaʼaitsjen nga ñá tjínná jée jmeni xi matʼeen, nga to tjínntsjai kjoa kʼoa nga tondiaa kui kʼoetʼaná”.

Tjínkʼa chjota xi tokʼoamale nga sʼa tjíobe nga bʼetʼakjoaixiná nga nikʼajenlee tokoán. Tonga je xi Biblia kotʼaya be nga kʼoama kjoaixi. Ya Biblia itso: “Tsa nroajen tokuin kʼianga ñʼai kjoa tibitjatojin, alikui tisʼe̱nili nganʼio” (Proverbios 24:10). Ya Biblia kʼoatso nga tsín ti sʼeniná nganʼio tsa si̱kʼajenlee tokoán. Jméni xi machjén nga sʼiaan nga tsín si̱kʼajenlee tokoán, nga tosa nda kʼoé tokoán kʼoa nga sʼe̱ná kjoachoya.

[Sén]

Nʼio basenkaoná nga sʼe̱ná kjoachoya