1, 2. Jótjíosatío kon je choʼndale Niná i̱ Sonʼnde, kʼoa jósʼin tsoyanile nga jngo “niʼya” tjínle.

A ÑAKI jo niʼyali bijnali i̱ Sonʼnde. Kʼiatsa mai, ali tsa tojijin xomali. Jokji tse tífaʼato nichxin, je chjota xi tsjoake Jeobá kʼoati kjimale, joxi xin ʼndele male i̱ sonʼnde xochon. Tobʼelañá, je choʼndale Jeobá xi tsakatio nichxin kjoatse kʼianga totsakʼetsomason kʼoa to ndʼianajño tsakatioʼya ya ʼnde Canaán kʼoakitso nga totsakʼetsomason “i̱ sonʼndebi nga̱ xin ʼndele” (Heb. 11:13).

² Joni tsa choʼndale Jeobá xi tsakatio ngasʼa, je chjotale Cristo xi ya koai ngʼajmi kʼoati “chjotaxinnangi xi totjíotsomason sonʼnde” male (Filip. 3:20; 1 Ped. 2:11). Kʼoa je chjotale Cristo “xi kjaʼaí barré” ʼmile kʼoati “ali tsʼe sonʼndejin”, xi tsonile, nga tsín i̱ tsjonjin yaole xi chon sonʼnde tojo kisʼin je Cristo (Juan 10:16; 17:16). Tonga je choʼndale Niná ali “totjíojinsénjin”, tosa ya tjíoʼya jngo niʼya xi tsín jme xi koa̱nle, jngo niʼya xi tsín matsenle xkoaan. Je profeta Moisés i kitso: “Ji Jeobá, ñaki jo niʼya sʼin tijnanáijin jokjitse tjíobatio chjota” (Sal. 90:1). Jósʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin tsakʼejnale Jeobá je choʼndale xi kixi kitʼale nichxin kjoatse. Kʼoa jósʼin nga kʼoatisʼin tíbʼejnale ndʼaibi je naxinandále. Kʼoa jósʼin nga ñaki toje xi “jo niʼya” sʼin kʼoéjna nichxin xi nroaján.

3. Jméni xi ningósonkao Jeobá ya Salmo 90:1, kʼoa ánni.

³ Ya Biblia sakʼoa kui tsojmi xi matsen ningósonkao Jeobá ánni nga ngisa nda majinsíniná jokjoan. Ya Salmo 90:1 kui síngósonkao jngo niʼya. Kʼianga jngo niʼya nikjaʼaitsjenjiaan kui fiya jkoaa kʼianga tjín kjoanyʼán, kjoatsjoacha kʼoa nga tsín jme xi maná kʼianga ya tijnaʼyaa. Kʼoa je Jeobá nʼio mangóson kao jngo niʼya. Tobʼelañá, síkuinda naxinandále  nga̱ kjoatsjoachaní (1 Juan 4:8). Je Jeobá kʼoati tjínle kjoanyʼán xi binyakao choʼndale nga tsín tsokjón (Sal. 4:8). Kataʼyala jokisikao je choʼndale xi tsakatio nichxin kjoatse jolani tsa Abrahán, Isaac kao Jacob.

4, 5. Jósʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin tsakʼejnale Niná je Abrahán.

⁴ Nikjaʼaitsjenjinla jókisʼe kon je Abrahán kʼianga i̱ kitsole Jeobá: “Kʼoa je Jeobá i kitsole je Abrán: “Titjui naxinandáli kʼoa tikatúi je xíngi [...] kʼoa tʼin ya naxinandá jñani koakole”. Kʼiatsa kitsokjonlani je Abrahán, ñaki ndajin kisʼe kon kʼianga i̱ kitsosale je Jeobá: “Naxinandáje sikaole kʼoa sichikontʼainle kʼoa nʼio ngʼa sikʼéjna jaʼaínli [...]. Kʼoa sichikontʼainña je xi sichikontʼainli, kʼoa je xi chʼaosʼin kʼoasjeli kʼoati chʼaosʼin kʼoasje” (Gén. 12:1-3).

⁵ Je Jeobá kʼoakitso nga sichikontʼain kʼoa nga sikuinda Abrahán kao ntje̱le kʼoa kisitjoson énle (Gén. 26:1-6). Tobʼelañá, alikui kitsjoaʼnde nga je faraón xi tse Egipto kʼoa kao rey Abimélec kisikaotaon Sara kʼoa tsín kitsjoaʼnde nga kinikʼien Abrahán. Kʼoati kisikuinda je Isaac kao Rebeca kʼianga kʼoati koantʼain tsanda je (Gén. 12:14-20; 20:1-14; 26:6-11). Kʼoa “alikui kitsjoaʼnde nga ʼya xi totaon tsabe, tosa kisikjakále je chjotaxá títjon xi totʼatsʼe, kitsole: Ali jejin nikao je xi an kiskoejian, kʼoa je profetana alikuijin xi chʼaotjín kʼoanikao” (Sal. 105:14, 15).

6. Jmé xi kitsole Isaac nga katasʼín je Jacob kʼoa jóxótse kisʼe kon Jacob.

⁶ Je Jeobá kʼoati nʼio nda kisikuinda Jacob je tindaile Abrahán. Kʼianga jekicho choa̱le nga kuixan, je Isaac nʼaile i kitsole: “Ali jejin bixankoai je xtiyánchjín xi tsʼe Canaán. Tisotjain, kʼoa tʼin ya Padán-aram ya niʼyale Betuel, je nʼaile na̱li, kʼoa jngo xtiyánchjínle Labán tixankoai” (Gén. 28:1, 2). Jacob kisitjoson jme xi kitsole nʼaile kʼoa kisikatío xínkjín ya Canaán, siento kilómetro kjin ki, kʼoa tochale toje ki saʼnda nga kicho Harán (Gén. 28:10). Tsakui nichxin i̱ kitso: “Jókjitse koa̱ntsian. A nda skoéyana tsinina kʼoa a je tsjoána jngo chjoón xi Niná bʼétsʼoale”. Likuijin tikui kjoanikjaojin jebi kisʼenile nga jekicho ya ʼnde jña Luz ʼmi, xi jngo sientola kilómetro kjin tijnale ya Beer-seba. Jmé xi koan ya ʼnde jebi.

7. Jméni xi kitsole Niná je Jacob ya yanijñále.

⁷ Ya ʼnde jña Luz ʼmi, yaa yanijñále Jacob tsʼatsenle Jeobá kʼoa kitsole: “Kʼoa an tijnakaole kʼoa an sikuindale ya ndiaa jñani nga tiʼmi, kʼoa kjoaʼaikaonile ʼnde jebi, kʼoa alikui sikʼéjnale saʼnda nga sitjosoan jmeni xi tixinle” (Gén. 28:15). Nʼiojin kitsjoanganʼiole kʼoa nʼiojin  nda tsakʼé kon én jebi. A fiya jkui nga ñaki tjínjngo kon nga tífi yandiaa kʼianga jekʼoatsakʼinle, nga ñaki tíkoyale jósʼin sitjoson Niná jmeni xi kitsole. Kʼiatsa kʼoati kinikʼéjnai niʼyali, tsakui nichxin saʼnda xin naxinandá tiʼmiyasuin ndʼaibi, kʼoajinti majinli jokoanle Jacob. Kʼoa tiʼyajin jósʼin tísíkuindali Jeobá.

8, 9. Jósʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin tsakʼejnale Jeobá je Jacob, kʼoa jméni xi bakóyaná.

⁸ Kʼianga kicho Jacob ya Harán, je Labán, tsinile, nʼio nda kiskoeya kʼoa xi koanskanni kitsjoale je Lea kao Raquel nga yánchjínle koan. Tonga xi jeki nichxin to taon tsabe, saʼnda te kʼa kisikʼantjaiya chjíle (Gén. 31:41, 42). Je Jacob kiskale ninga kʼoakoantʼain nga̱ be nga je Jeobá tísíkuinda. Kʼoa kisikuinda, nga̱ kʼianga kichoni Canaán li toma xi kji cho̱ntje tjínle kao choʼnda kao camello kʼoa kao búrró (Gén. 30:43). Nʼio kitsjoale kjoanda Jeobá kʼoa kʼoakitsole nga likui bakinle jokji kjoanda xi tsakakóle kʼianga choʼndale koan kʼoa nga nʼio koannkjínya ninga toyánisele yʼa nga sʼa jaʼatojinndá ya Jordán (Gén. 32:10).

⁹ Je choa̱ jebi kui xi bakóná nga ñaki kʼoatjín jokitso Moisés: “Ji Jeobá, ñaki jo niʼya sʼin tijnanáijin jokjitse tjíobatio chjota” (Sal. 90:1). Je én jebi tojo machjénná tsanda ndʼai nga̱ je Jeobá “niʼi̱tséjin síkʼantjaiya [yaole] joni tsa ngʼián”, ñaki jo niʼya sʼin tíjnale je choʼndale xi kixi tjíofitʼale (Sant. 1:17). Kataʼyala jósʼin nga kʼoasʼin tíjna Jeobá.

10. Ánni nga tsín jao tjínsíniná nga ñaki jo niʼya sʼin tíjnale Jeobá je choʼnda xi tsʼe.

¹⁰ Chaniyalai jkui tsa ya tijnai ya ngixko̱n kjoatéxoma kʼianga kʼoatiʼmilai je chjotaxá tʼatsʼe jngo jtín xi ché kʼoa xi tjío chjotale ngakjijnda Sonʼnde, kʼoa je xi séjnatítjonle nʼio be josʼin síkʼien chjota kʼoa josʼin bʼéndiso. Nʼio tjínle nganʼio kʼoa tsínle kjoamatokon. Kʼianga jekafangi jtín jebi, a kuitso tokuin kʼianga tokʼoasʼin kuitjui ya ndʼiabasen. Maijin. Kʼoajin sí kʼianga katamakuindai. Jngoyale kʼoasʼin tiyoaa ndʼaibi ñá xi choʼndale Jeobá maa nga̱ ñaki nʼiojin kjimaa nga tinokjoañá xi tʼatsʼe Jeobá, kʼoa tibʼejnatsenñá jmeni xi tísʼín je Na̱i xi kontra tíjnale Niná (tʼexkiai Apocalipsis 12:17). A kjimale je Na̱i nga tíbʼéchjoaʼaná. Majain. Tosa tosi tonda kjimataja kjoamakjainná nga̱ jé Jeobá tininʼiotʼaa kʼoa “ñaki jo niʼya” sʼin tíjnaná nichxin fetʼa xi tiyoaa ndʼaibi (tʼexkiai Isaías 54:14, 17). Ninga kʼoalani, je Jeobá alikui jo niʼya sʼin kʼoéjnaná kʼiatsa kʼoaiʼndee nga je Na̱i kʼaonsjená niʼya jebi.

11. Jmésani xi bakóyaná jokisʼin je choʼndale Niná xi tsakatio ngasʼa.

¹¹ Ijngosa xi bakóyaná jme xi kisʼin choʼndale Niná xi tsakatio nichxin kjoatse kuinga tsín ya kisijngokao yaole je chjota xi ya tjín ya ʼnde Canaán ninga yalani tsakatio, nʼio jtike koan je kjoatsʼen kao kjoajndí xi kisʼe ya ʼnde jebi (Gén. 27:46). Ali tsa tjínʼmbájin kjoatéxoma koanchjénle chjota jebi jñani tjítʼa jmeni xi koa̱n sʼin kʼoa xi tsín koa̱n sʼin. Nga̱ tsabení jokjoan je Jeobá, jmeni xi tsjoake kʼoa jmeni xi jtike. Kʼoa nga ñaki jo niʼya sʼin tsakʼejnale je Jeobá alikui kui kisichrianle jme xi koanchon sonʼnde. Tosa nʼio tsakʼénele yaole nga xin tsakatiole. Nʼio nda choa̱ tsakatíoná chjota jebi. Kuila tisui ji, a chjenngini choa̱le kʼianga chjoejin je miyoli kʼoa josʼin bʼetsaojin. Sakʼoa tokʼoamaná nga tjínkʼa je ndsʼee xi nda satío kon nga  kui kʼoasʼín choa jmeni xi chon sonʼndele Na̱i. Kʼiatsa kʼoatinʼiai ji, ninga toʼi̱natjín, tʼetsʼoalai Jeobá nga katabasenkaoli. Tikjaʼaitsjain, je sonʼnde xokji tsʼee Na̱i kʼoa jé to yaole fini kʼoa alikui mandosinle xi tʼatsaan (2 Cor. 4:4; Efes. 2:1, 2).

12. 1) Jósʼin síkuinda Jeobá je choʼndale. 2) Jósʼe tokuin ji kʼianga nikjaʼaitsjenjin ngayeje xi títsjoáná Jeobá.

¹² Kʼianga tsín ya ska̱yaa je che̱n xi síchjén je Na̱i, tjínnele nga si̱ndosiaan ngayeje xi títsjoále Jeobá je choʼndale xi je sínʼiotʼa. Tobʼelañá, je kjoajtín xi satíoná, nga chotʼayajtían yaniʼyaná kʼoa kao “kjoatjao” xi kitsjoale chjotasonʼnde je Niná, xi tsonile, je xi chjotajchínga sʼin tjío ya jinjtín nga sínʼio tokoán kʼoa nga binyakaoná jmeni kjoa xi tibitjatojiaan nga jngó jngoá (Efes. 4:8-12). Je ndsʼee George Gangas, xi nʼio nkjín nó tsakʼejnajinle Cuerpo Gobernante i kitso: “Joxi jngo ʼndenaxó tijnajian mana kʼianga ya tijnajinle [je choʼndale Niná], joxi niʼyana tijna mana kʼoa joxi xíngia xi tijnakoa mana”. A kʼoati sʼe tokuin tsanda ji jokisʼe tsʼe ndsʼee jebi.

13. Jméni xi bakóyaná Hebreos 11:13 kʼianga chotʼayajiaan.

¹³ Ijngosa koya josʼin chjénngilee je choʼndale Niná xi tsakatio ngasʼa kuinga tsín kʼoati kisʼin jmeni xi kisʼin je chjota xi tsakatiojinle. Tojosʼin tsaʼyaa ya párrafo 1 kʼoakitso nga totsakʼetsomason “i̱ sonʼndebi nga̱ xin ʼndele” (Heb. 11:13). A ñaki kʼoatjín tokuin ji nga tsín kʼoati sʼiain josʼín je chjota. Kjoaixiní ali tsa choajin ñʼai tíjna. Tonga chókjoakaoli nga̱ je Niná koasenkaoli kʼoa kʼoati tsjoánganʼioli je ndsʼee. Ali nichajinjin nga kʼoati nʼio nkjín xíngiaa xi kʼoati kui kjoa tjíofaʼatojin. Toʼyani xi mele nga je sixále Jeobá tjínnele skantʼakao je Na̱i kʼoa kao sonʼndele (Efes. 6:12). Tonga koaan si̱kinjelee kʼiatsa je Jeobá si̱nʼiotʼaa yaoná kʼoa nga jo niʼya sʼin kʼoéjnaná.

14. Jmé naxinandáni xi kiskoyale je choʼndale Jeobá.

¹⁴ Kʼoati nʼio machjén nga kui chótsenlee jmeni xi sʼa nroa, tojo kisʼin Abrahán (2 Cor. 4:18). Je pastro Pablo kʼoakitso nga je Abrahán kui “kiskoyale je naxinandátsebe xi tjínle xjáoja̱ma̱, jñale xi tijeni Niná tsakʼénda, kʼoa kisinda” (Heb. 11:10). Naxinandá jebi kui tsoyanile je chjotaxále Niná kʼoa je Abrahán kui kiskoyale. Ñá alikui tisʼa chóyanilee nga̱ jetíbatéxoma ya ngʼajmi. Kʼoa jmeni xi kjimachon ndʼaibi kui xi bakóyaná nga  jeme koatexomason i̱ Sonʼnde. A ñaki makjainli ji tʼatsʼe chjotaxá jebi. A kui títjon nikʼéjnai xi tʼatsʼe Niná kʼoa a xin bijnalai xi chon sonʼnde (tʼexkiai 2 Pedro 3:11, 12).

15. Jméni xi koa̱nle nichxin xi nroaján je xi i̱ sínʼiotʼa yaole i̱ Sonʼnde.

¹⁵ Kʼianga jetífikjetʼa jmeni xi chon sonʼndele Na̱i nʼiosa tse “kjoañʼai” sʼe̱ (Mat. 24:7, 8). Kʼoa ngisajin tiñʼai koa̱nchonngáni nga kjoaʼaí kjoañʼai xi nʼio tse. Likui tisʼe̱ni ʼyani xi kuinyakao chjota ñaki xkónjin koatio kʼoa nʼiojin tso̱kjon (Hab. 3:16, 17). Ñaki koa̱njen koa̱nkjále chjota, joxi yaa koasjai nganʼio ya “ngingijao kʼoa ngina̱xi̱ xi tjíojin jñájchá” (Apoc. 6:15-17). Tonga likui kʼoangile yaole ninga ya ngijao kʼoa nijejinla chjota polítiko kʼoa nijejin negosioyʼai xi nʼio tjío ndʼaibi kuinyakao.

16. Jókji chjí jchatokoán je kjoajtínná, kʼoa ánni.

¹⁶ Tonga je Jeobá tosi tonda “ñaki jo niʼya” sʼin kʼoéjnale je choʼndale. Kʼoati satío kon jokisʼe kon je profeta Habacuc, kitso: “Kjoayatsjoaña tokoan xi kao Jeobá, nʼio tsjoa sʼe̱na xi kao Niná xi kʼoasjentjaina” (Hab. 3:18). Jósʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin kʼoéjnaná je Jeobá kʼianga kjoaʼaí kjoañʼai jebi. Likui ʼyaa, tochóyajinla saʼnda nga kʼoakoa̱n. Tonga xi tsín jao tjínná kuinga kʼoati sʼin jtín sikatíoná tojo kisikao je chjota israelita kʼianga kitjo ya naxinandá Egipto kʼoa machjén nga tje̱nyatokon kuiyoaa jmeni xi kuitsoná Niná (Apoc. 7:9; tʼexkiai Éxodo 13:18). Josʼin sʼe̱ndiaaná tʼatsʼe Niná kjuinroani, tochale ya jinjtínná kʼoakʼuínná. Kʼoa tsakui nichxin je jtín xi tjío jngo tjíjtsa Sonʼnde kui xi kuarto tsole ya Isaías 26:20 (tʼexkiai). A ʼyachjíní ji je kjoajtín xi satíoná. A nitjosonní jmeni xi tsoná je Jeobá ya kjoajtín xi sʼená (Heb. 13:17).

17. Jósʼin kʼianga “ñaki jo niʼya” sʼin tíjnale Jeobá saʼnda je choʼndale xi jekʼien.

¹⁷ Saʼnda je xi kʼia kuiyá nga kjesa faʼaijin je kjoañʼai xi nʼio tse tojo “ñaki jo niʼya” sʼin kʼoéjnale je Jeobá, nga̱ sikjaʼáyanile. Kuilakjoan je chjotale Niná xi tsakatio ngasʼa, xi jekjoatse kʼien kʼianga tsakʼejna Moisés, je Jeobá i kitsole Moisés: “Anña je Ninále [...] Abrahán, je Ninále Isaac kʼoa je Ninále Jacob” (Éx. 3:6). Je Jesús kʼoati kisikʼaxki̱ én jebi kʼoa kitso nga jekoanni: “Niná ali Ninále xi kʼenjin, tonga tsʼe xi tjíokon, nga̱ ngatsʼi tʼatsʼe Niná tjíokon” (Luc. 20:38). Xi kao Niná, je choʼndale xi jekʼien joxi tjíokonní nga̱ sikjaʼáyanile (Ecl. 7:1).

18. Ya sonʼnde chjotse, jósasʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin kʼoéjnale Jeobá je naxinandále.

¹⁸ Ya sonʼnde chjotse xi jenʼio tíjnachrian, ijngosa koya josʼin nga “ñaki jo niʼya” sʼin kʼoéjnale Jeobá je naxinandále. Apocalipsis 21:3 itso: “Koeni je niʼyale Niná kijnajinle chjota, kʼoa Niná kʼoéjnakao”. Je Jeobá jé sichjén Jesucristo kʼianga koatexoma xi jngo jmi nó nga kʼoéjnakao chjotasonʼnde. Tonga nga jekjoetʼa nó xotjín, kʼianga jekuitjosonle Jesús jmeni xi mele Niná xi kao sonʼnde, kʼiaa tsjoánile Nʼaile je kjoatéxoma xi kitsjoale (1 Cor. 15:28). Kʼoa nga kʼia, ñaki jesoa Jeobá koatexomale chjotasonʼnde kʼoa je chjota xi koatio nga kʼia, ñaki chjotatsje koa̱n. Jmé naskánatjínni je kjoanda xi tichoyalee. Kuinga machjénsíni nga tosi tonda chjénngilee je choʼndale Jeobá xi tsakatio nichxin kjoatse kʼoa “ñaki jo niʼya” sʼin katabʼejnaná je Jeobá.